İncelemeleri

qalabalıq: tirqəş. tirkəş. şuluğluq. qüclük.  

qalaq 

: 

qala

6

. 1. 

turuq

ka

. sığıncaq

. 

duraq

6

. 

pənahqah

. 2. 

qalaqsı. yığın. 

koma.  

qalaqsı 

: qalaq. (

<

 

qal

). yığın. koma.  

qalamaq

ka

: qamaq

ka. 

yığmaq. sandığa qoymaq. - qamaq. 

- bu ocağa çox 

odun qadıq. 

 

qalan 

: 

qalınqu. 

1. 

kəpək. 

2. 

qalan (batmayan). köçüəndən son üzdə 

qalmaq. 

- suya batıb üzə çıxılmaq. - suya batıb üzünə çıxana qalın 

deyilirir. - un ələnib, qəlbirdə qalana qalını deyilər. 

3. 

manqu. baqi. 

- 

manqu acun:

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

346 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qalatmaq

ka

  

: 

( d < > z) 

qalzmaq

. 

( z < > s) 

qalasmaq. 

qalamaq. birbiri 

üstünə qoymaq. yığmaq. qaplatmaq. qılıflamaq. qılıf keçirtmək. 

bir şeyi buxcaya, sarqıya, sandığa salmaq. qoydurmaq. 

- buları 

sandığa qalat.  

qalay

6

 

: 

qanday

6

. nətək

ka

. necə. nasıl. qalaysın: 

qandaysın: nətəksən

ka

: 

necəsən. nətəhərsən. 

 

qalbuz

ka

: damcı. toncu. donuc. danuc. tançu

ka

. tıqım. tıxım. luqmə. tikə. 

udum. dürmək.  

qalbuzlamaq

ka

: yutmaq. tıxım, tikə yapmaq.  

qaldırım: kürsi. səggi. qötrüm

ka

. dik yer. diqqan. supaça

6

.  

qaldırıĢmaq 

: qopruşmaq

ka

.  

qaldırmaq : 

( q <> y ) 

qoğutmaq. qoxutmaq. quyutmaq

ka

. qaçıtmaq. 

qızdırmaq. ürkütmək. quşqutmaq.  

qaldırmaq: 

1. 

qidərmək. qitərmək

ka. 

götürmək. qutarmaq. yox edmək. 

nabud edmək. məhv edmək. 

2. 

qaqturmaq

ka. 

bərkitmək. 

3. 

tuvırmaq

ka

. tavırmaq. tikmək. - 

qulaq tuvırmaq: qulaq tikmək. 

atmaq. qulaq asmaq.   

qaldramaq

ka

: qart qurt edmək. xışırdamaq. 

- kağızı əzib qaldıradım.  

qaldruqa

ka

: xışırtı. xışıltı. xışırtı yapan hər nəsnə üçün verilən sifət.  

qalxınmaq: satlanmaq

ka. 

cəsarət göstərmək. cürət edmək. atılmaq.  

qalıb 

: 

1. 

yanq

ka

. yan. kip

ka

. keyp. - 

kərpiç kipi. 

2. 

qüvrə

ka

. qövdə. isqilet.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

347 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qalı

ka

 

: əgər. necə. nəcür. artıq. nə qədər. isə. olduğunda. ki. əgər.  

- 

kimni qalı satqasa, gücün kəvər: kimə ki çatsa, yetsə, onun gücün 

alar. 

- 

qaçsa qalı qurtulur: necə.  

- gəlsə qalı qatıqlıq, artar deyu sərin qıl: gəlsə belə çətinlik, keçər 

deynə, dözüm qıl.  

- sən bu işi qalı qıldın: nəcür etdin.  

- gəlsə qalı, yarlıq bulub, yuncuq uma, gəldür, anıq bulmuş aşıq, 

tutma uma: gəlsə əgər, sevgi, ehsan güdərək, umaraq, yoxsul qonaq, 

gətir, hazır olan aşı, umdurma onu, gözlətmə onu.   

qalıq

ka

 

: 

1. 

hava. 

2. 

göy. 

3. 

qalqın. qalınq

ka

. cehiz. 

4. 

şərayit. 

- bu qalıqda 

iş görmək olmaz. - sən qalıqın qur, qalanın qurtar, boşla. - qalıq olsa, 

qalan olar. - qalıq pozuldu, qalın qutldu. 

 

qalıma

ka

 : balaxana.  

qalımaq

ka

: 

qalqımaq. 

1. 

sıçramaq. - 

at qalıdı. 

2. 

camışlanmaq. qudruşmaq.  

qalımat 

: 

ək

. 

- mağa. - qalı. üçün. ötür. üzrə. 

- utqalımat oğraşur. - 

tutuşqalı yaxlaşır. - yarqalımat yorqaşur: açmaq üzrə gedir.  

qalın 

: yoğun. şişqin.  

qalınğ

ka

 : 

bax

 

>

 

qalın

 

 

qalınğuq

ka

 : 

qalınıq

. kəpək. nərsədə oluşan kir, qıvrıntı, qırıntı, ləkə. söküt.  

qalınğulamaq

ka

: qaluqulamaq. suyun üzünə çıxmaq. şudan başını yüksək 

tutmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

348 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qalın

ka

 

: 

qalnı

. 

dağal

. 

1. 

qalaç

ka

. bəğləyin. bəkləyin. bərk güclü

. - qalın 

su: yoğun ləşgər. 

2. 

qalabalıq. çoq. sürü. 

3. 

kəsif. yığarlı olan hər 

nəsnə. 

4. 

bəktur. bərk dur: qeyim qal. muqavimət göstər. 

5. 

qalqın. qalıq. sap. cehiyz. - 

qalın versə qız alır, gərək olsa qız alır: 

(baha alır). 

 

qalınqu

ka

: 

bax

 

>

 

qalan. 

özün şişirdən, hopurdan. yuxarı tutan. kibirli. xud 

pəsənd.  

qalınqulamaq: özün yuxarı tutmaq.  

qalınquluq: özün şişirtmək. xud pəsəndlik.  

qalınlamaq: 

qalanlamaq

. 

1. 

suya batıb üzündə qalmaq. batmamaq. 

2. 

səptürmək

ka

. cehizləmək.  

qalınlaĢmq: qalnımq.  

qalıĢ 

: qalxış. inqilab.  

qalıĢmaq

ka

: qalxışmaq. sıçraşmaq. 

- at ayqır qalıĢır: qısraqla ayğır atışır.  

qalıtqan

ka

: qalxıtan. sıçratan.  

qalıtmaq

ka

: qalxıtmaq. sıçratmaq.  

qalqal 

: ürkünc

ka. 

ürküntü. talqaş. dalquş.  qaçqıç.  

qalqan: 

qalxan

ka

. 

1. 

turan. duran. diri. yaşayan. canlı. ölməz. armaz. 

2. 

qaltan. tura

ka. 

qalqıtan. sıçrayan. çaban. düşmandan, nərsədən 

savınma ayqıtı. sipər. 

3

. 

müqavim.  

qalqın 

: qalıq. qalınq

ka

. cehiz.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

349 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qalqınmaq: 

qalxınmaq

. iqrənmək. yiqrənmək. dikəlmək. ünkünmək.  

qalqıĢ 

: 

qalxıĢ

. qalış. yoqa

ka

. yoğa. çıxış. siud. inqilab.  

qalqıĢmaq: 

qalxıĢmaq

. qalışmaq

ka. 

sıçraşmaq.  

qalqıtan  : qaltan. qalxan. sıçrayan. çaban.  

qalqıtmaq: 

qalxıtmaq

. üsürmək. uçurmaq. çatdırmaq. - 

göylərə üsən ahım.  

qalqmaq: 

qalxmaq

. 

1. 

ayağa qalxmaq. düzəlmək. yarpatmaq

ka

. iyiləşmək. 

sarpılıb böyümək. 

2. 

qudurmaq

ka

. dışarmaq. çıxmaq. 

3. 

salmaq. 

dalmaq. dallamaq. yolmaq. 

4. 

yanmaq. 

5. 

urunmaq

ka. 

tikilmək.  

qalmaq

ka

: 

1. 

sınmaq. 

- sınaqda qaldı. - yaşamda qalanlar, sınaqdan qalmayan 

kişilər, ərəndirlər, ərən. - qalmaram, böylə sınaqdan, çıxaram mən. - 

yatan qalar. 

2. 

qalınmaq. buraxmaq. 

 

qalnatmaq: qalınlatmaq. yoğunlatmaq. bərkitmək.  

qalnı 

: qalın

ka

. dağal.  

qalnımq  : qalınlaşmq.  

qalnqu

ka

 : suyun üzündə durma. suyun üzünə çıqma·.  

qalnqulamaq

ka

: suyun üzünə çıxmaq. sudan başını yüksək tutmaq·  

qalta  

: qırt

ka

. çökötlük

ka

. 

çökötqül

. 

cüküt. güdə. qıssa. qısalıq. cücəlik.  

qaltan 

: 

qalqıtan

. qalxan. sıçrayan. çaban.  

qaltuq

ka:

 buynuzdan düzələn sağır, bardaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

350 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qalturmaq

ka

 

: 

1. 

dallamaq. daldamaq. rədd edmək. yubatmaq. 

arxada buraxmaq. dalı atmaq. 

2. 

keçmək. arqada buraxmaq.  

qalva

ka

  

: 

qavla

. 

kavla

. öğrənci oxu olub, ucuna yaraq, kəsər, təmrən 

yerinə, yuvarlaq, tumalaq bir taxda parçası taxılır.  

qalzmaq: 

( s < > z) 

qalasmaq. 

( z < > s) 

qalatmaq

ka

. 

yığmaq.  

qam 

: 

gam

. çatqan

ka

. çətgən. ovsar. dizgin.  

qamağ

ka

: 

1. 

tinlan. tınlan. zindan. dusdax. 

2. 

damağ

. qanraq

ka. 

ağzın çatısı. 

3

. 

qamğaq

ka

. 

qamış kimi bir ot. çəpəlik ot. 

4. 

yığmaq. qalamaq. 

- bu 

ocağa çox odun qadıq. 

5. 

qılmaq.  

qamand  : 

kamand. kəmənd

. sırtmaq

6

. 

duzağ. tutsaq. qısmaq

ka

.  

qamander: (

<

 

qomıtmaq: kömıtmaq. komalamaq. yığmaq. toplamaq. - öz 

süsünü gomutqıl. ). 

yığan

.  

qamaraq

ka

: qamaşmaq. 

- günə baxsa göz qamar.  

qamar

ka

 : xirə. 

- qamar göz: xirə göz.  

qamaĢ

6

 

: qısıq

ka

. sıxıt

6

. qısıt. həpis. 

- beş qamaĢ

6

 çəkdi. 

 

qamaĢaq: qamarmaq

ka

. 

- günə baxsa göz qamar. 

 

qamaĢmaq

ka

: 

1. 

(

qöz

). alarmaq

ka

. qızarmaq. al olmaq. ala olmaq. 

alacalaşmaq. 

2. 

əkşi yemedən diş qamaşmaq.  

qamat 

: 

qamqat

. 

1. 

müzahim. narahat edən. 

2. 

kəkrə. gəs.  

qamatqan

ka

: qamatan. çox qamaştıran.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

351 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qamatmaq

ka

: 

qəmətmək

. qamaştımaq. 

- gün gözü qamattı. - acıq havya dişi 

qamatdı. - atası turş alma yeysə, oğlun dişi qamar.  

qamay 

: 

mayaq

ka. 

heyvan kübrəsi. 

- dəvə mayaq. - qoy mayaq. 

 

qamcuq  : 

qamcıq

. 

qamçıqu

ka

. kiçik qabarcıq. sivilcə. qabarcıq. 

qabarqan

ka

.  

qamçı  

: 

1. 

bərqə. bəqrə. qamıç. 

- qamçı ilə vurmaq: qamçılamaq

ka

. - 

qamçı qamçı: qamatmaq

ka

. - qılınc qamçı. içində qılınc olan qamçı. 

2. 

at, dəvə, sığırın ərkəkllq ayqıtı, siki. 

 

qamçıqu

ka

: 

qamcuq

. 

qamcıq

. kiçik qabarcıq. sivilcə. qabarcıq. qabarqan

ka

.  

qamçıl

6

 

: 

kəmçil

. yaralı. sınıq. 

- qamçılı idiş: ağzı sınıq qab.  

qamdu

ka

: 

qamut

. damqalı parça ki para yerinə işlərdi. dört arşın boyunda, 

bir qarış ənində bir bez parçasıdır, üzərinə uyqur xanının 

damqası basılıb, alış veriştə para yerinə kullanılır.  

qamı 

: ımqa

ka

. imaq. xəznəçi. təhsildar.  

qamıç  

: 

bax >

 

qamçı. 

 

qamıçaq

ka

: "

qurbağa

 

yavrusu

" 

da deyilən su böcəği. 

  

qamıç

ka

 

: qəpçə. qaşıq.  

qamıçlamaq

ka

: kəpçələmək. qəpçəyi daldırmaq.  

qamıq 

:

 1. 

 

( q <> p ). 

pamıq

. yumaq. yuvarlaq, şişik olan. 

2. 

qamğı

ka

. əğri 

büğrü. çarpıq. 

- qamqı üzlük. çarpıq, əğri üzlü. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

352 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qamılmaq

ka

  

: kəmilmək. söykənmək. yana yatmaq.  

qamıĢ 

: doğurqa. toğurqa

ka

. toqqura. toqra. toqar. düdük. yüyə. lülə. 

çömrək

6

. arqacaq

ka

. axıtmac. ney.  

qamıt 

: təhrik. əngiziş.  

qamıtmaq

: 

qaynatmaq. dəlirtmək. - 

özük məni qamutdi: sevgi məni qaynatdı, 

dəlirdi. 

 

qam

ka

  

: qam. şaman. kahin.  

qamqaq

ka

: 

qamğaq

ka

. qamaq

. qamış kimi bir ot. çəpəlik ot.  

qamqat 

: 

qamat

ka

. müzahim. narahat edən 

qamqı

ka

 

: 

qamıq

. əğri büğrü. çarpıq. 

- qamqı üzlük. çarpıq, əğri üzlü.  

qamqırmaq

ka

: qamıçlanmaq. çarpılayazmaq. əğriləyazmaq. 

- onun üzü 

qamqırdı.  

qamlıq 

:

 

kahinlik. 

(taşlarla yağmur. rüzqâr üçün yapılan qamlıq. yada taşı ilə 

yapılan bir türlü qamlıq). 

 

qammaq

ka

: 

1. 

kəmmək. dövmək. 

2. 

kəmmək. 

alçatmaq. təhqirləmək. 

3. 

qamaşmaq. - 

atası acı alma yesə, oğlanın dişi qamar. 

 

qamtırmaq

ka

: bayıltmaq. səsi qısılayazmaq·.  

qamturmaq: taldırmaq. daldırmaq. yatırıb, huşdan aparmaq. susdurmaq. 

(

#

 

ayıtmaq

). 

- issi bizi daldırdı. - onu vurub daldırdı. - eli 

qamturmaq. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

353 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qamuq

ka

 : bütün. həp. qamu. həpsi. 

- qamuğ kişi düz ərməs: adamların 

hamısı bir deyil, bir qıl deyir.  

qamut 

: 

qamdu

ka

. damqalı parça ki para yerinə işlərdi.  

qan 

: 

ğan

. 

1. 

kimiliyi, oxşarlığı, bənzərliyi göstərir, amma olduğunu 

doğrutmur. 

- arpağan: arpa kimi, ama dənə bəsləməz. 

2. 

- yağmur 

quni qan saçar: yağış kimi qan tökər.  

qanağan: qanayan

ka

.  

qanağu

ka

: 

qanav

. 

qınav

. deşən, cıran yırtan ayqıt. nəştər.  

qanaq

ka

 : qaymaq. qayaq. qıyaq. qonaq. ət suyu. yağlı, qoyuq olan nərsə. 

tərəyağı.  

qanamaq

ka

: 

1. 

damlamaq. yamurmaq. tamurmaq

ka

. 

2. 

qanımaq. qanamaq. 

qan gəlmək. qan almaq.  

qanar 

: tuysuq. duysuq. duyar duyan kimsə. ağıllı. hissili.  

qanat 

: qayqaq. qazqaq. qazaq. qayaq. arx.  

qanatqan

ka

: qanayan

ka

. qanağan.  

qanatlanmaq

ka

: 

1. 

binək yiyəsi olmaq. uçmaq. 

2. 

qanadı çıxmaq. bitmək.  

qanav 

: 

qınav

. 

qanağu

ka

. deşən, cıran yırtan ayqıt. nəştər.  

qanayan

ka

: qanağan:  

qanca  

: hara. 

- qanca qaçdın, ol tutar. - qanca itir, qanda arır.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

354 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qancıq

ka

: 

1. 

qənciq. qiçiq oğlan. 

2. 

dişi qöpək. bir qadına söqülürkəndə 

böylə deyilir.   

qança

ka

 

: nərəyə. 

- qança barır bəlqüsüz: bəlli olmayan yana gedir. 

 

qançalıq

6

: ö cürki. 

- qançalıq biz gördük.  

qançuq

ka

: nərə. nərəyə. hara. 

- qancuq gedsə, ol tutar. 

 

qanda

ka

 

: handa. nərədə. 

( n <> y )

ka

 

qayda. qayuda.  

qandaĢ 

: dədədən bir olan. (

iğdiĢ: nənədən bir olan). 

qanğdaş

ka

. qanğsıq. 

nənədən ügey qardalar. 

- qandaĢ qadaĢ: ataları bir olan. - 

qandaĢ qadaĢ: bir dədədən olan qardaşlar.  

qanday

6

  : qalay

6

. 

nətək

ka

. necə. nasıl. 

- qandaysın: nətəksən

ka

: necəsən. 

nətəhərsən. 

 

qandır

ka

  : ətin üzərində olan incə dəri. zar. pöz. car. çar. yalqaq, 

yoxacıq, dəricik, qabıq.  

qandırmaq

ka

: anlatmaq. tuyturmaq. duyurmaq.  

qane 

: qanıqsar. üzü yola. razılaşan.  

qanğdaĢ

ka

: 

qanğsıq

. ataları bir olan.   

qanğ

ka

  

: qazın çıxardığı səs. -

 qanğ etmək

ka

: qaz səsi vermək.  

qanğlı

ka

 

: qanlı. qağnı arabası.  

qanğraq

ka

: çan. zəng.  

qanğsıq

ka

 : ataları bir olan.  üvey.  

qanı

ka

 

: 

1. 

nərə

?

. 

2. 

hanı. 

- oğlum qanı: oğlum hanı, hardadır. 

 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK