İncelemeleri

355 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qanıq

ka

 

: 

1. 

sevinc. şadlıq. 

2. 

rahatlıq. dincəl. 

3. 

rizayət. 

- qanıqsız: 

rizayətsiz. 

4. 

qanıt. nəzər. - 

bir qanıt. nəzər nuqtəsi

 

qanıqmaq: razı olmaq.  

qanıqsamaq: razılaşmaq. razılıq əldə edmək.  

qanıqsar: üzü yola. qane.  

qanımaq

ka

: qanamaq.  

qanıĢmaq: 

1. 

anlamaq. düşünüb anlamaq. oğqarmaq

ka

. 

2. 

razılaşmaq.  

qanıt 

: 

1. 

həyəcan. coşqu. qələyan. sevinc. 

2. 

cəzbə. çarpıntı. vəcd. 

şovq. əsrim. əsrəm. 

3. 

fanatizm. 

4. 

qanıq. nəzər. - 

bir qanıt: 

nəzər nuqtəsi:

 

qanıtan 

: qanıtqan

ka

. təşəviq edən. müşəvviq.  

qanıtqan

ka

: 

1

. 

qanıtan. təşəviq edən. müşəvviq. 

2

. qanqıtğan

. qanıyan. 

qanağan. əsrik. daşqın. coşan. coşqun. özündən çıxan.  

qanıtmaq

ka

: şovqə gətirmək.  

qanq 

: 

bax

 

>

 

qan

.  

qanqu

ka

 : əğri olub qan alacaq ayqıt. həcəmət. neştər.  

qanlanmaq: ətlənmək. gursmaq. gürsəmək. kürsəmək. gurlanmaq. 

şişmək. təxmir olmaq. mayalanmaq.  

qanmaq  : 

qaqınmaq

. 

1. 

bükmək

ka

. bökmək

ka

. doymaq. qərq olmaq. 

- 

qanığa qanasın: qanığa doyasın. 

2. 

tuymaq. duymaq. 

 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

356 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qanmaz 

: alıq. munduz

ka

. qafası bağlı, qapalı. budala. axmaq. anlamaz. 

anlağdan qıt. anqut. ənkit. ənküt. enküt. axmaq. əndik

ka

. endik. 

anlamaz. şaşqın. gic. 

- əndik ər: budala adam. - əndik uma, evlini 

ağırlar: səfeh qonaq, ev yiyəsinə buyur diyər, tarif elər. - necə 

munduz ərsə, əş yaxcı, necə əyri olsa, yol yaxcı.  

qanmıĢ 

: doymuş. qanıq

ka

.  

qanrağ

ka

: 

1. 

zəng. zınqıro. çan. 

2. 

damağ. ağzın çatısı.  

qanĢaq 

: qohum. tanış.  

qanĢmaq: örtülmək

ka. 

örtülmək. qapalı qalmaq.  

qanu

ka

  

: hanki. hayu. qayu.  

qap  

: 

qab

ka

. 

qa

ka

. 

1. 

yataq. tuxumluğda olan döl yatağı. 

- qablığ oğul: 

döl yatağıynan doğulan uşaq, ki qutlu sayılır. 

2. 

- qa qaça: qaqaça: 

qab qacaq. - qab qab edmək: bölüşmək. qapışmaq. qapuşmaq. - 

qab kənətləmək: aşlamaq

ka

. - qaba qoymaq: qaçalamaq. 

2. 

kəsürgə

ka

. kəsrük. dağarcıq. xalta. xaral. 

 

qapac

 

: 

çuvqa. 

qılavuz. başbuğ. qulabuğ. 

 

qapaç 

: (

<

 

qap

). çöməç. çömçə. çümiç

6

. kəpçə. çəmçə. kəpəç.  

qapa

ka

 

: 

qaba

ka

. 

1. 

qırcı, qırıcı, sərt, tərs kişi. aluq

ka

. 

2. 

uca, yüksək, 

uzun, boylu olan nərsə. 

- qapa yüklü ox: yekə yələkli ox.  

qapaq  

: 

qabaq. 

1. 

qabax. 

yaş ikən yeyilir, qurusundan qab qacaq, kova, 

çanaq düzəlir. - 

qabaqlıq: qabaq tarlası. qabaq bitən yer. 

2. 

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

357 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qabqaq

ka

. qabıq. qapqa

ka

. 

3. 

göz qapağı. 

4. 

qız qızlığı. bəkârət. 

pərdə. 

- qız qapağın sıymıĢ. - qız qapaqlamaq: qızın qapağına 

uğraşıb götürmək. 

5

. qapqa

ka

. böyük qapı. qala, şəhər qapısı. 

dərvaza. 

 

qapaqlamaq

ka

: qız pozmaq. 

- qız qapaqlamaq: qızın qapağ uğraşıb götürmək. 

 

qapaqlı 

: 

qapaqlıq

ka

. qızlığı pozulmamış. bükük. bükür. bikrərəb. ( 

>

 

bakere

fars

) açılmamış.  

qapalı 

: örtüş. gizli. qapulan

ka

. sıxışan. tuyuq

ka

. 

( y <> t ) t

utuq

. bağlı. 

yapıqlı. yaprıq. yapıqlıq

ka. 

qapanmış. 

- qapalı işlər: örtüş işlər - 

qapalı sözlər: örtüş sözlər 

qapama  : diydək

ka

. tiklək. tıqlaq. tıylaq. (

<

 

tıq

. 

tiq

). korluq. örtük.  

qapamaq: örtmək. qöşitmək

ka

. quşatmaq. qurşatmaq. 

- bulut göyü quşatdı.  

qapanmaq: yapınmaq

ka. 

örtünmək. tonmaq

ka. 

donmaq. tünmək. tunmaq

ka

. 

tutulmaq. tıxanmaq. tıxanmaq.  

qapanmıĢ: 

1. 

(

yara

) yetmiş

ka

. bütmiş. bitmiş. iyiləşmiş. 

2. 

yapıqlı. yaprıq. 

yapıqlıq

ka. 

qapalı.  

qapar  

: 

qabar

. 

1. 

bez, dolama, turuq

ka

 kimi olannərsə. 

2. 

qadırqaq. 

qayırqaq. çox çalışmaq üzündən əldə oluşan qabıqlı şiş, 

köpcük.  

qaparan: 

qabaran

. ürülgən. şişən. hər zaman şişən. qabaran:  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

358 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qaparcıq: 

qabarcıq

. qamçıqu. ağızda, barmaqlarda, kəsgin ağrı, ısıtmadan 

çıxan sivilcə.  

qaparqan : 

qabarqan

ka

. qabartı. sivilcə. şəbbə. cuş.  

qaparmaq: 

qabarmaq

. 

1. 

böyümək. şişmək. 

- baş qabardı. 

1. 

buğuqlanmaq

ka

. 

bars bolmaq

ka

. şirlənmək. şişinmək.  

qapartqan: 

qabartqan

ka

. 

1. 

qabartqan. şişirən. obartan (

kimsə

). 

2. 

qabartqın. 

şişman, çaq kişi.  

qapartmaq: 

qabartmaq

ka

. 

1. 

şişirmək. obartmaq. - 

səndə sözü qabartma. 

2. 

qabarlatmaq. qabar edmək. 

- başmaq ayağımı qabartdı. 

 

qapas 

: xapsi

ka

. qapsı. qasıb. kiçik qutu, qab. qabuc. hoqqa.  

qapatınmaq: bəklənmək

ka

.  

qapatmaq: tıqamaq. tumaq

ka. 

tunturmaq

ka

. dondrmaq. örtmək. tonatmaq

ka

. 

tonutmaq. donatmaq. geydirmək. tuğlamaq

ka

. 

düğünləmək. 

bağlamaq. basturmaq

ka. 

batsırmaq. bastırmaq. sındırmaq. 

üstələmək.  

qapcaq

ka

: 

qabcaq

ka

. qovşaq. çatar. çatşaq. su qollarının birbirinə 

qavuştuğu yer.  

qapı 

: yarı. yarıq. bəxd. şans. 

- yarın tikilsin: qapın bağlansın.  

qapıq 

: 

qabığ

. 

- ağac qabığ: qaz. qas. qasuq

ka

. qadız

ka

. qasıq. 

3. 

tutmaq

ka

. 

dutmaq. yaxalamaq. 

 

qapıqlanmaq: 

qabıqlanmaq

. qadızlanmaq

ka

.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

359 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qapıqlı

ka

: 

qapuqluq

ka

. qapılı. qapısı olan nərsə. 

- qapıqlı ev. - qapıqlı tükan. - 

qapıqlı duvar. 

- 

qapaqlıq qız. qız. oğlan qız.  

qapılı 

: 

qapıqlı

. 

qapuqluq

ka

. qapısı olan nərsə. 

- qapılı ev. - qapılı tükan. 

- qapılı duvar.  

qapılmaq: 

( l <> n ) 

qapınmaq

ka

. 

tutulmaq

. 

yaxalanmaq. 

- xəstəliyə qapılmaq

. 

- 

uşağ yelə qapıldı. 

 

qapılmaq: 

1. 

qadıtmaq

ka

. qatılmaq

. 

tutulmaq. 

- o tomluqqa qadıtdı: qatıldı: 

soyuq dəğdi. dondan öldü. 

2. 

qapanmaq. hapsədilmək. 

tutuqlanmaq. qalınmaq. 

- on kişi bir evədə qapıldı. 

 

qapınmaq

ka

 

: 

1. 

yağmalamaq. - 

el davarın (malın) qapınanalar. 

- 

duvarı yarıb, hərnə tapdılar qapındılar

. 2. ( n <> l ) 

qapılmaq

. 

tutulmaq

. 

yaxalanmaq. 

- xəstəliyə qapınmaq

. 

- uşağ yelə qapındı.  

qapır 

: 

qabır

ka

. qurs. gürs. şişik. maya.  

qapırcaq : 

qabırcaq

. tabut.  

qapırqa : 

qabırqa

. 

- qabırqa gəmikləri. göğüsün yanları: küsri

ka

 

qapıĢ

ka

 

: 

qabıĢ

ka

. 

1. 

qapıp alma. yağmac edmə. yağma etmə. çalma. 

çalmaş. 

2. 

tutub, gizlədib saxlama. ixtilas. 

3. 

oğuc. çəngək. 

- bir 

qapış çörək vermiş, canın almış. iki qapış buğda: iki oğuc buğda. 

4. 

pay. səhm. 

- on qapıĢ düşdü bizə. - iki qapıĢdan bir qapıĢ sənin, 

bir qapıĢ mənim.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

360 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qapıĢmaq  : ısrışmaq

ka. 

dişləşmək. bir bir dişləyib, qapmaq.  

qapıt

ka

 

: 

kəpit

. 

1

. 

tükan. 

2

. 

məyhanə.  

qapqa

ka

 

: 

qapaq

. böyük qapı. qala, şəhər qapısı. dərvaza.  

qapqaq

ka

: 

qabqaq

ka

. qapaq.  

qapqan

 

: 

qapuran. qapran. sıxan. zalim. təzyiq edən.  

qapquçı

ka

: qapıcı. qapan. çalan.  

qaplaq 

: açılmış. bəkarəti götürülmüş qız.  

qaplamaq: 

qablamaq

. qaçalamaq

ka

. qaba qoymaq.  

qaplatmaq

ka

: 

qablatmaq

ka

. 

1. 

qalatmaq

ka

. qılıflamaq. qılıf keçirtmək. bir şeyi 

buxcaya, sarqıya, sandığa salmaq. qoydurmaq. 

2. 

gizləmək

. 

 

qaplığ

  

: qablığ. - qablığ oğul: döl yatağıynan doğulan uşaq, ki qutlu sayılır. 

 

qaplumbağa: münqüz baqa

ka

. tosbağa.  

qapmaq

ka

: 

1. 

almaq. tutmaq. satın almaq. 

- bazardan on qab qapdıq. - bir ev 

qapdım, bəsimdida. 

2. 

tutmaq. toxunmaq. dəğmək. 

- soyuq 

qapmaq: soyuq almaq. - uşağı yel qapdı: uşağı cin vurdu. - gün 

qapmıĢ: issi vurmuş. - pərdəni sal gün qapır. - şeh paltarı yelə 

qapdır, qurusun. 

3. 

geymək. çulqamaq. 

- hava soyuqdu, qalın 

qapın. 

4

. 

çalmaq. toxunmaq. çarpmaq. uçurmaq. hücum. dəf 

edmək. 

5

. 

qarma. qarət. 

 

qapran 

: qapuran. qapqan

. 

sıxan. zalim. təzyiq edən.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

361 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qapsamaq

ka

 

: culqamaq. yumutmaq

ka

. 

qablamaq. çevrəsini, 

üstünü qablamaq, sarmaq, çulqamaq. 

- donuq gəlib qapsadı. - 

sağınc məni yumuttu. 

 

qapsı 

: xapsi

ka

. qapas. qasıb. kiçik qutu, qab. qabuc. hoqqa.  

qaptaq

6

 

: yumaq. kələf.  

qapturmaq

ka

: qaptırmaq. çaldırmaq. əldən vermək. oğrulmaq.  

qapuq

ka

 

: qapı. 

- qapuq sədrətəmək: qapıya barmaqlıq qoymaq.  

qapulqan

ka

 : 

qapqulqan. 

1. 

qapqan

. 

qapuran. qapran. sıxan. zalim. təzyiq 

edən. 

2. 

qapalı. sıxışan. sıxılan. məhzun 

qapulmaq

ka

: sıxşmaq.  

qapuran: qapran. qapqan

. 

sıxan. zalim. təzyiq edən.  

qapurqa: 

qaburqa

. əyəkü. əyəği

. 

hər heyvanın əyəğisi. əyə qəmiği. yan. 

çadırın yanı.  

qapurmaq qaburmaq:. 

qoburmaq

. qabdan qaba boşaltmaq. qab 

dəğişmək.  

qapurmaq

ka

 

: sıxmaq. - 

biləzik əlimi qapurur. 

 

qapuĢmaq

ka

: qapışmaq. qapışmaq.  

qar 

 

: 

kar

. 

1. 

asıq

ka. 

asqı. ası. qazanc. yar. yarı. qazanc. 

buluş

ka

. fayda. 

- qardu

ka

. qarud. donqalax. qara qışda su üzərində 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

362 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

oluşan fındıq böyüklüyündə buz parçaları

. 

2. 

tunğu

ka

. tuğnu. tuğun. 

sağır.  

qara  

: 

1

. 

xun. assız. asısız boş, sonsuz, faydasız nə. 

- xun qara 

iĢləmə: boşuna işləmə. 

2. 

tərəf: qaru

ka

. 

3. 

qara. qaranlıq.  

- qara qaraq

ka

: (qara: qöz + qaraq: qara. bəbək).  

- qara qura

ka

: yanaş söz. yamaş söz. "qura" bərkitmə ilgəcidir.  

- qara orun

ka

: sin. qəbir.  

- qara gözlü: qara qaraq

ka

.  

- qara ərmək

ka

: qara olmaq. qararmaq.  

- qara bəlâ. başbəlası: qaramunğ

ka

. qaraqun

ka

.  

- qara basma: köti burt

ka

.  

- qara pazı: püstüli: büstəli

ka

.  

- qara ot

ka

: ağılı bir bitgi. baldıran otu. aconitum.  

- qara quĢ yulduz

ka

: müştəri gəzəgəni. jüpitər.  

- qara quĢ: tavşancıl.  

- qara üzüm: məĢiç üzüm

ka

.  

- qara taşlıq yer: say

ka

. - qara yaq

ka

: nəft.  

- qarabasan: burt

ka

. bürt

ka

. qarabasma: qâpus(

>

 kabus).  

- qarabaĢ

ka

: gərdək gecəsi gəlinlə birlikdə göndərilən qulluqçu qadın. 

sağdıc qadın. kölə. nökər.  

- qara yağ: növüd. nəft.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

363 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qaraçı

ka

 

: 

1

. 

dilənci. yolçu. 

2

. 

yalaçı

ka. 

iftiraçı. şərur. itham edən. 

- yalaçı 

bəylər. - yalaçı qadın. 

 

qaraçuxa: qutat. qutaq. qurtaq. xoşbəx.  

qarağuni: uşaqların gecə çağı oynanan bir oyunu.  

qaraq

 

: 

1

. 

qara. bəbək. - 

qara qaraq

ka

: (qara: qöz + qaraq: qara. bəbək). 

2

. 

yol güdüb qaramanlıq, oğurluq edən. 

 

qaraqan

ka

: dağ ağaclarından bir çeşit ağac.  

qaraq

ka

  

: 

ot qaraq

. qöz bəbəği. gözün giləsi. gözün səqqəsi

6

. 

- qara 

qaraq: qara göz. - ürünq qaraq: gözün ağı.  

qaraqlamaq

ka

: 

1

. 

yol kəsip mal almaq. 

2

. 

qərəkləmək

ka

. yoxluğu dolayısıylə 

aramaq. araştırmaq.  

qaraqlıq

ka

: qarqaqlı. gözlü. qözülü. göz üçün. 

- qaraqsız tək görürü: kor kimi 

baxır.  

qaraqsız

ka

: qözsüz. kor.  

qaraqu

ka

: 

qarağu

ka

. 

1. 

kor. 

2. 

zaç deyilən qara boya.  

qaraqula: abaqı. qorquluq

ka

.  

qaraqunı

ka:

 axşamləyın cocuqların oynadıqları bir oyun.  

qaraquĢ

ka

 : 

1

. 

qara quş. tavşancıl. uqab. 

2

. 

dəvə dabanının ucları. 

3

. 

müşdəri ulduzu. (

jüpitər

). mizan yıldızı. (

libra

).  

qaralamaq

ka

: 

1. 

qaralamaq. pisləmək. 

2. 

pisləmək. sıçmaq. - 

it qaraladı.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

364 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qaraltı 

: qıya

ka. 

qərə. şəbəh.  

qaraman: qaramunğ

ka

. 

- qaramunğ

ka

: qaraqun. qara bəlâ. - qaramuq: bir alağ 

otu: sarqaç

ka

.  

qaranğqu

ka

 

: qaranı. qaranlıq.  

qaranlamaq: tünərmək

ka

. qararmaq. gecəlmək.  

qaranlıq  : yudqı

ka

. tünəriq

ka

. məzar. sin.  

qarapazı  : püstüli

ka

. büstəli. yeyilən bir ot.  

qararmaq  : tünərmək

ka

. qaranlamaq. gecəlmək.  

qaraĢıq 

 

: baxışa. baxmağa. - qaraşıqa qoymaq. baxıtmaq

ka

. 

baxtırmaq. baxıtmaq. qaratmaq.  

qaratmaq: baxıtmaq

ka

. baxtırmaq. baxıtmaq. qaraşıqa qoymaq.