Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo‘lishidan organizmning tabiiy

 
Evolyusiya jarayonida organlar hosil bo’lishda tashqi va ichki muhit
omillarining almashinishi 
 
Har xil umurtqali hayvonlarda nerv sistemasining paydo bo‘lishi va 
rivojlanishi har xil bo‘ladi.baliqlardan akulalarda nerv sistemasi embrionning orqa 
tomonida plastinka shaklida paydo bo‘ladi. Suyakli baliqlarda nerv sistemasi 
ektodermadan bo‘trma xolida paydo bo‘ladi. A.A.Moshkovsev tadqiqotlariga 
ko‘ra, amfibiyalarda organlar hosil bo‘lishining bir qancha mexanizmlari bor. U 

---

218 
amfibiyalarning ayrim turlari tuxumlarini akvariumga joylab, suvning ustiga setka 
joylashtirgan. Tuxumdan chhiqqan lichinka setka qo‘yilganligi tufayli yuqoriga 
chiqa olmaydi va havodan nafas olmaydi. Bu lichinkalarda tuxumdan chiqqandan 
bir necha kundan keyin havodan nafas olishga imkon berldi. Natijada bir necha oy 
shunday sharoitda saqlanganligi tufayli o‘pkasi differensiallashmagan va 
baliqlarning suzgich pufagiga o‘xshab qolgan. Normal sharoitda rivojlanayotgan 
lichinkada esa o‘pka murakkab kataksimon tuzilishda bo‘lgan. Demak, aksolotlda 
o‘pka rivojlanish havodan nafas olish tufayli murakkablashgan. Baqa itbalig‘ining 
o‘pkasi faoliyat ko‘rsatmasa, havodan nafas olish organlari differensiasiya sodir 
bo‘lmaydi A.A.Moshkovsov fikricha, jabralarda opkaning riviojlanishi dav rida 
tashqi muhit omillari ichki muhit omillari bilan almashinadi (103- rasm).
103 –rasm. Siredon (A); Pelobaster (B); Bufo (V) va Lacerta (G) o‘pkasi 
rivojlanishning sxemai (A.A.Mashkovsyev, 1936 bo‘yicha). 
Nafas olish ta‘sirida rivojlanadigan o‘pka shtrixli chiziqlar bilan, endogen omillar 
ta‘sirida rivojlanadigan o‘pka shtrixsiz chiziqlar bilan berilgan. I,II,III- 
differensiasiya bosqichlari. 
Kaltakesaklar va toshbaqalar o‘pkasining o‘ziga xos xususyatlari birinchi nafas 
olguncha paydo bo‘ladi. Koakalalilar va xaltalilarda o‘pkaning k‘plab tarkibiy 
qismlari nafas olishning morfogen ta‘siri tufayli, yo‘ldoshli sut emizuvchilarda 
endogen omillar ta‘siri natijasida paydo bo‘ladi.