İnformasiya axınlarının sxemleri

Kliyent-server arxitekturası

Kliyent-server arxitekturalı İS fayl-server arxitekturalı İS-den ilk n�vbede onunla ferqlenir ki, VBİS-in proqramları fuksional olaraq server ve kliyent adlanan iki hisseye ayrılır. Sistemin server ve kliyent hisseleri arasında funksiyaların b�l�nmesi m�xtelif variantlarla aparıla biler: verilenlerin tesvirlerinin b�l�şd�r�lmesi ile, tesviri uzaq mesafeden aparmaqla, funksiyaların b�l�şd�r�lmesi ile,verilenlere m�ra�ieti uzaq mesafeden aparmaqla ve verilenler bazasını b�l�şd�rmekle.

     Kliyent-server arxitekturasının ekser tipleri ikiseviyyeli modelle qurulur. 1-�i (aşağı) seviyyede teşkil olunan kliyent 2-�i (yuxarı) seviyyede teşkil olunan serverin xidmetlerine m�ra�iet edir. Bu zaman nezere alınır ki, DS ve FS komponentleri serverde, PS ve PL dialoq komponentleri ve BL, DL mentiqi komponentleri ise kliyentde yerleşdirilir. Bununla da istifadeci sorğularının reallaşdırılması ve istifadecilerle qrafik interfeysin qurulması temin olunur. Belelikle, tetbiq kliyentle işleyir, VBİS ise- serverle.

Kliyent ve ya �n proqram istifadeci sorğularının emalına ve interfeyse �avab verir. Bele ki, o, istifadecinin sorğularını ve emrlerini cevirerek servere �t�r�r ve neti�eleri aldıqda eks cevirme aparmaqla informasiyanı istifadeci �c�n eks etdirir. Kliyent rolunda konkret tetbiqi meselenin helli �c�n hazırlanan proqram ve ya serverle interfeyse malik olan hazır proqram cıxış ede biler. Hazır kliyent proqramları kimi metn prossesorları , �edvel proqssesorları ve hetta VBİS-ler (meselen, A��ess, FoxPro, Paradox) istifade oluna biler.

Server bazadakı verilenlerin idare olunması ve m�hafizesi funksiyalarını yerine yetiren esas proqramdır. Serverin funksiyalarının cağrılıb işe salınması SQL dilinde aparıldıqda, ona SQL-sever deyilir. Server kimi profesional VBİS-in (meselen, İnformix 7.x, Sybase System 10, Ora�le) n�vesinden ve ya her hansı SQL-serverden (meselen, MS SQL server, Novell Netware SQL ve s.) istifade oluna biler.

Kliyent-server arxitekturalı informasiya sisteminin sadeleşdirilmiş strukturu şekil 1.16-da g�sterilmişdir.

İnformasiya emalının esas hissesi-sorğuların formalaşdırılması, hesabat-ların tertibi ve istifadeci �c�n elverişli formada eks etdirilmesi ve s. - kliyent komp�terinde yerine yetirilir. Şebeke VBİS-le işleyen fayl-server sisteminden ferqli olaraq, VB fayllarının tam suretleri SK-dan KK-ya ve geriye g�nderilmir, c�nki, lazımi qarşılıqlı  elaqelerin teşkili �c�n KK-da baxılan anda teleb edilen verilenlerin olması kifayet edir. Bununla da şebekede traffik xeyli azalır, KK-nın resurslarına qoyulan telabat yumşalır ve bunun da neti�esinede daha semereli ve etibarlı informasiya sistemi qurmağa imkan yaranır.

Son illerde serverin komp�terinde verilenlerden başqa, onların  emalı proqramları ve sorğular da saxlanır. Bununla da verilenlerin emalı s�retini ve �mumi teyinatlı proqramların ve sorğuların saxlanmasının ve inzibatcılığının semereliliyini artırmaq m�mk�n olur. Server-komp�terde saxlanan verilenlerin emalı proqramlarına (prosedurlara) saxlanan prosedurlar deyilir. Saxlanan prosedurların bir n�v� de triggerdir. Trigger (trigger proseduru) VB-de m�eyyen hadiseler baş verdikde avtomatik cağrılır. Bu hadiselere ayrı � ayrı yazıların ve ya yazı sahelerinin daxil edilmesi, yenileşdirilmesi, silinmesi ve s. aiddir. Trigerre misal olaraq VB-nin �lc�s� (yazılarının sayı) m�eyyen hedde catdıqda elektron poct vasitesile melumatın �t�r�lmesi prosesini işe salan proqramı g�stermek olar.

VB-nin serverinde saxlanan emrler adlanan sorğuları da saxlamaq olar. Saxlanan emrler toplusu SQL sorğularının kompilyasiyası neti�esinde alınan emrlerden ibaret olur. Saxlanan emrler SQL sorğularına nisbeten daha s�retle i�ra olunurlar. Bu onunla elaqedardır ki, saxlanan emrlerin i�rası zamanı sorğuların sintaksis tehlili aparılmır. VB serveri saxlanan emrlerin kodlarını optimallaşdırdıqda i�ra s�reti daha da artır.

 Serverin esas proqramları, saxlanan prosedurlar ve triggerler Windows m�hitinde işleyen adi proqramlar kimi hazırlana biler ve ya şebeke  emeliyyat sisteminin x�susi y�kleme modulları (meselen, Novell şebekesinin NLM modulları) ola biler. Kliyentin proqramları �mumi halda SK- da ve ya KK-da, ve ya onların her ikisinde saxlana biler.

Hazırda kliyent-server tipli sistemlerin reallaşdırılması �c�n geniş imkanlı proqramlaşdırma sistemleri m�v�uddur. Onlara Delphi, Power Builder, ERwin, Visual Basic, CA- Visual Objects, SQL Windows ve s. sistemleri aiddir. Bundan elave, m�eyyen VBİS cercivesinde işleyib hazırlama vasiteleri m�v�uddur (meselen, Ora�le 7,8, � �c�n Designer/2000).

Kliyent-server tipli İS-in qurulmasında bir VBİS m�hitinde yaradılmış VB-ye diger VBİS-den ve ya onun ehatesinden m�ra�ietin m�mk�nl�y� problemi qarşıya cıxır. Windows m�hitinde bu problem Mi�rosoft firmasının ODB� (Open Data Base �onne�tivity- acıq verilenler bazalarının uyğunlaşdırılması) standart interfeysi vasitesile hell olunur. Onun esas vezifesi m�xtelif istehsalcıların hazırladıqları lokal ve uzaq mesafeli verilenler bazalarına vahid �sulla m�ra�ieti temin etmekdir.

ODB� vasitesile tetbiqlerin (proqramların ve ya istifadecilerin) verilenler bazasına m�ra�iet sxemi şekil 1.17-de g�sterilmişdir.

Tetbiqin VB-ye m�ra�ieti SQL dilinde ODB�-nin standart funksiyalarını cağırmaqla baş verir. Bu zaman kliyentin komp�terinde ODB� interfeysine malik olan MS Windows emeliyyyat sistemi fealiyyet g�stermelidir.

Tetbiqin VB ile qarşılıqlı elaqesi ODB�-nin mene�eri (dispetceri) vasitesile aparılır. Mene�er VBİS-in verilenlerinin formatına uyğun olan drayveri işe qoşur. VBİS-in drayveri şebeke vasitelerinden (konkret VBİS-in komminikasiya modullarından) istifade ederek, SQL operatorlarını VBİS serverine �t�r�r. Sonra ise serverde i�ra olunan sorğuların neti�eleri geriye - tetbiqe - �t�r�l�r.