İnformasiya axınlarının sxemleri

Lokal informasiya sisteminin arxitekturası

Lokal ve ya biristifadecili informasiya sisteminin funksional hissesi bir komp�terde reallaşdırılır. M�eyyen emeliyyat sistemi m�hitinde fealiyyet g�steren informasiya sisteminin işini 3 variantda teşkil etmek olar [6]:

1-b�t�v VBİS-den istifade etmekle,

2-VBİS-in n�vesi ile işleyen tetbiqi proqram vasitesile,

3-m�steqil işleyen tetbiqi proqram vasitesile.

1-�i variantda VBİS komp�terin disk yaddaşında yerleşdirilir ve İS-in fealiyyetinde bilavasite iştirak edir. VBİS-e daxil olmayan funksiyaların yerine yetirilmesi �c�n (istifadeci interfeysine elaveler, reqlamentli sorğuların emalı, hesabatların hazırlanması ve s.) elave olaraq �stqurum  proqramları yaradılır.Bu variantla qurulan İS-in arxitekturası şekil 1.11-de verilmişdir.

G�r�nd�y� kimi, bu halda İS �cseviyyeli arxitektura �zre teşkil olunur ve bu arxitektura verilenlerin idareetme sistemleri �zre tedqiqat qrupunun (ANSİ/SPAR�) teklif etdiyi arxitekturaya uyğundur [4]. Verilenlerin xari�i, mentiqi ve fiziki tesvirine uyğun olan 3 seviyye ile teşkili verilenlerin mentiqi ve fiziki m�steqilliyini temin etmek meqsedini g�d�r. Her seviyyeye uyğun verilenlerin modeli yaradılır.

Xari�i model istifadecilerin informasiya  sorğularını ifade edir ve x�susi sorğu dilinde (SQL, QBE ve s.) tesvir olunur.

Mentiqi model verilenlerin komp�terden kenar ve m�eyyen menada m��erred tesvirini eks etdirir. Bu tesvirde verilenler bazasına daxil edilen b�t�n verilenlerin strukturu ve onlar arasındakı elaqeler g�sterilir. Mentiqi model esas sayılır, odur ki, ona başqa adla konseptual model deyilir. Mentiqi model x�susi dil (DL, SQL ve s.) vasitesile tesvir olunur.

 

 

   İdeal halda mentiqi model verilenlerin b�t�n xarakteristikalarını ve elaqelerini ehate etmelidir. Lakin real sistemde bu tam m�mk�n olmur. Her bir halda m�eyyen mehdudluqlar olur ve bu da �z�n� mentiqi modelin formal tesviri �c�n istifade olunan iyerarxik, şebeke ve relasiya sxemlerinde g�sterir. Yığ�amlığı, eyaniliyi, zenginliyi ve verilenler �zerinde lazımi emeliyyatların aparılmasının m�mk�nl�y� baxımından relasiya modeli daha geniş tetbiq tapmışdır ve m�asir sistemlerin b�y�k ekseriyyeti relasiya modelinin esasında yaradılır.

Fiziki model verilenlerin komp�terin xari�i yaddaşında ne�e teşkil olunmasını eks etdirir. Bu modelde verilenler bazasının daxili (maşın) sxemi tesvir edilir. Hemin sxemde xari�i yaddaşın xarakteristikaları, fiziki yazıların formatları, indeksler, kataloqlar ve s. haqqında melumat verilir. Verilenler bazası xari�i yaddaşda fiziki modele uyğun saxlanır.

Xari�i, mentiqi ve fiziki modeller VBİS vasitesile bir-birile elaqelendirilir, yeni bir-birinde eks olunur. Bu eks olunmaların tesviri verilenler bazasının adminstratoru ve ya VBİS terefinden aparılır.

Şexsi istifadecilerin ve tetbiqi proqramların sorğuları istifadeci-sistem interfeysi vasitesile VBİS-e �t�r�l�r. Sorğular istenilen dilde ifade oluna biler, lakin onlar interfeys vasitesile emeliyyat sisteminin teleb etdiyi dile cevrilib, esas yaddaşın işci sahesinde yazılır. İşci sahelerin sayı eyni vaxda sistemde emal oluna bilen sorğuların sayı ile teyin olunur. Verilenler bazası ile tetbiqi proqramlar arasında verilenler  m�badilesi işci sahe vasitesile aparılır. Modellerin ve onlar arasındakı eksolunmaların tesvirleri esasında VBİS emeliyyat sistemine m�ra�iet edir ve verilenlerin axtarış �sullarından istifade etmekle verilenler bazasında lazımi emeliyyatlar aparır.

İnformasiya sisteminde istifadecilerle sistem arasında, sistemle verilenler bazasının adminstratoru arasında ve m�xtelif seviyyelerde verilenlerin tesvir modelleri arasında informasiya m�badilesinin teşkili �c�n uyğun interfeysler yaradılır. İstifadeci � sistem interfeysi istifadecilerin ve (ve ya) tetbiqi proqramların sorğularının VBİS-in ve emeliyyat sisteminin teleb etdiyi formaya ve dile cevirir. VBİS-in terkibinde sistemdaxili interfeysler fealiyyet g�sterir. Modellerle işlemek �c�n verilenler bazasının adminstratoru uyğun interfeyslerle temin olunur.

İS-in �cseviyyeli arxitekturası her seviyyede verilenlerin bir-birinden asılı olmayaraq deyişdirilmesine imkan verir, c�nki mentiqi model xari�i modelle daxili modeli bir-birinden ayırır. Odur ki, mentiqi model stabil olmalıdır ve sistemin uzun m�ddetli işini temin etmelidir. Xari�i modelin deyişilmesi tebii haldır ve bu deyişilmeler mentiqi model cercivesinde olmalıdır. Xari�i modelin obyektleri istifadecilerin sorğuları esasında onların reallışdırılması zamanı yaradılır. Daxili modelin obyektleri (fiziki yazılar) ise saxlanan verilenleri ifade edir. Mentiqi modelin obyektleri (mentiqi yazılar) xari�i ve daxili modelde eks olunan verilenlerin hamısını ve hetta helelik daxili modelde eks olunmayan verilenleri de ehate edir. Bununla da verilenler  bazasının uzun m�ddetli istismarı temin edilir.

VBİS vasitesile modeller arasında eksolunma funksiyalarının ve verilenlerin emalı �c�n funksiyaların reallaşdırılması bir nece variantla aparıla biler. Meselen, sade halda her bir mentiqi yazıya bir fiziki yazı ve her bir xarici yazıya bir mentiqi yazı  uyğun gele biler.Onda xari�i yazı birmenalı olaraq daxili yazıdan alınır. Diger halda mentiqi model esasında lazımi eksolunmanı heyata keciren proqram yaradılır ve onun k�meyile daxili yazılardan xari�i yazılar formalaşdırılır. Praktikada aralıq variantına da rast gelinir. Bu halda daxili yazılar esasında mentiqi yazılar formalaşdırılır, sonra ise mentiqi yazılardan xari�i yazılar alınır.

İnformasiya sistemi tetbiq edilen m�essisede verilenlerin merkez-leşdirilmiş emalına ve idareolunmasına mesuliyyeti verilenlerin adminstratoru adlanan bir ve ya bir nece şexsden ibaret qrup daşıyır. Verilenlerin administratoru verilenleri yaxşı anlamalı ve m�essisenin idare olunması �c�n hansı verilenlere ehtiyac olmasını bilmelidir. Verilenlerin administratorunun vezifelerine aşağıdakılar aiddir: verilenlerin aktuallığını temin etmek; verilenlere xidmet zamanı m�v�ud qaydalara emel olunmasına ve istifadecilerin sorğularının temin olunmasına nezaret etmek; verilenlerin m�hafizesini temin etmek.

Verilenlerin adminstratorunun teleblerinin yerine yetirilmesi verilenler bazasının adminstratoru terefinden aparılır. Verilenler bazasının admistratoru bir ve ya bir nece peşekar m�texessisden ibaret olan qrupdur. Verilenler bazası adminstratorunun vezifesi verilenler bazasını yaratmaq, onun yenileşdiril-mesini, teshihini ve istifadecilerin sorğularının �avablandırılmasını temin etmekdir. O, hemcinin sistemin operativliyine ve texniki teminatına da �avabdehlik edir.