İnsan cəmiyyətinin inkişafı təbiətlə qarşılıqlı təmasda olmadan mümkün deyil

            Respublkanın heyvanlar aləmi haqqında ümumi məlumat 
 
Heyvanlar aləmi müəyyən ərazi və ya akvatoriyada bir neçə heyvan növünün uzun 
müddət  ərzində  yaranmış  və  formalaşmış  toplusudur.  Azərbaycanın  heyvanlar 
aləminin zənginliyi barədə ilk məlumata şərq səyyahlarının yazılarında rast gəlmək 
olar.  Memarlıq  abidələri,  qədim  qaya  və  daşlar  üzərindəki  müxtəlif  heyvan 
təsvirləri  dövrümüzə  qədər  gəlib  çatmışdır.  XVII  əsrdən  etibarən  təbiətşünas 
səyahətçilərin Azərbaycan ərazisinə səfərləri ilə bağlı heyvanlar aləmi haqqında ilk 
bilgi əldə edilir.  
Fauna  anlayışından  fərqli  olaraq  heyvanlar  aləmi  dedikdə  onların  növ  tərkibi  ilə 
yanaşı  fərdlərin  sayı  da  nəzərə  alınır.  Azərbaycan  Respublikası  ərazisində  təbii 
şəraitin  müxtəlifliyi  ilə  əlaqədar  onun  heyvanlar  aləmi  də  çox  rəngarəngdir. 
Respublika ərazisində 97 növ məməli, 357 növ quş, 67 növ amfibi və reptili, 1 növ 
dəyirmiağız, 97 növ balıq, 15 mindən çox onurğasız heyvan növü məlumdur.  
Heyvan növlərinin respublika ərazisində yayılma arealı müxtəlifdir. Bəzi heyvanlar 
yalnız  çox  məhdud  (göl,  dağın  bir  hissəsi),  digərləri  isə  respublikanın  bütün 

---

94 
 
ərazisində  yayılmışdır.  Məs.,  sərçəkimilər  dəstəsinə  daxil  olan  quşlara 
respublikanın bütün ərazisində rast gəlmək olar.  
Azərbaycan  Respublikasının  "Qırmızı  kitab"ına  108  növ  heyvanın  adı  daxil 
edilmişdir.  Onlardan  14  növü  məməli,  36  növü  quş,  13  növü  sürünən  və  suda-
quruda yaşayan, 5 növü balıq, 40 növü həşəratdır.  
Azərbaycan  Respublikasında  nadir  və  nəsli  kəsilməkdə  olan  fauna  və  flora 
növlərinin qorunub saxlanılması məqsədi ilə qoruq və yasaqlıqlar yaradılır.  
Berkut  məhdud  sahədə,  əsasən,  yüksək  dağlarda  yaşayan  quşlardandır.  Qafqaz 
tetrası  Kiçik  və  Böyük  Qafqazın  subalp  zonasında,  yaşılbaş  ördək  Xəzərin 
sahilində, respublikanın su tutarlarında qeyd edilir. Qaya keçisi və Cənubi Qafqaz 
muflonu hazırda Naxçıvan MR-da, ceyran ancaq Şirvan qoruğunda, Bəndovan və 
Korçayda  rast  gəlir.  Dağıstan  turu  Böyük  Qafqazın  cənub  ətəyində,  Balakən, 
Qəbələ, Zaqatala və İsmayıllı rayonları ərazisində qalmışdır.  
Respublikanın şirin sularında və Xəzərdə 30 növ balıq ovlanır. Bu balıqların çoxu 
Kür  çayında,  Kürün  ətrafındakı  göl  və  axmazlarda,  həmçinin  Mingəçevir  su 
anbarıda  tutulur.  Ovlanan  balıqların  əksəri  keçici  və  yarımkeçicidir  (dənizdə 
böyüyür, kürüləmək üçün çaylara keçir). Keçici balıqların ən qiymətlisi qızılbalıq, 
nərə, uzunburun və bölgədir. Xəşəm, şamıyı, poru ilanbalığı da belə balıqlardandır. 
Nərəkimilərin əti və qara kürüsü çox qiymətli hesab olunur.  
Bunlardan başqa, Azərbaycan Respublikasının sularında böyük sənaye əhəmiyyəti 
olan  çapaq,  çəki,  sıf,  naxa,  külmə,  ziyad  (kütüm)  və  s.  yarımkeçici  balıqlar  var. 
Xəzərdə  çoxlu  siyənək,  kilkə  və  kefal  ovlanır.  1959-cu  ildən  sonra  Kür  çayında 
müxtəlif  hidrotexniki  qurğular  tikilməsi,  Kür  çayı  axarının  nizama  salınması, 
Xəzər dənizi suyunun çirklənməsi və s. səbəblərdən sənaye əhəmiyyətli balıqların 
sayı  xeyli  azalmışdır.  Balıq  ehtiyatını  bərpa  etmək  və  artırmaq  məqsədi  ilə 
respublikada  geniş  miqyasda  meliorasiya  və  balıq  yetişdirmək  üçün  3  zavod 
(Kürağzı,  Əlibayramlı  və  Kür  təcrübə  nərəyetişdirmə  zavodları)  istifadəyə 
verilmşdir.  Respublikanın  balıqyetişdirmə  təsərrüfatlarında  və  zavodlarında 
hazırda ildə 20 mln.-dək nərə balığı, 600 min qızılbalıq və 800 mln-dan çox çapaq, 
çəki  külmə  və  sıf  körpəsi  yetişdirilir.  Bunlardan  əlavə,  1980-ci  ildən  Kiçik 
Qızılağac  təsərrüfatında  fəaliyyət  göstərən  inkubatorda  ildə  50  min  ziyad  balığı 
yetişdirilib  dənizə  buraxılır.  2000-ci  ildə  Xıllıda  yeni,  müasir  20  mln.  nərəkimi 
körpəsi yetişdirməyə qadir olan zavod istifadəyə verilmişdir.