Instituti

2. Axborotni o`zlashtirish usullari. Axborot tizimlarining turlari va 
shakllari. 
 
Ilmiy materiallar tanlab olingandan so`ng, ulardan yuqori darajadagi 
axborotlar ajratib olinadi va o`zlashtiriladi. 
O`zlashtirish
- materialni qayta ishlash 
jarayoni bo`lib, natijada u to`la tushunarli bo`ladi, ya`ni tadqiqotchining "o`ziniki" 
bo`lib qoladi. 
Ilmiy maqolalarning mazmunini o`zlashtirish quyidagi uch holat bilan 
qiyinlashadi: 
1)
tekstni qisqartirish bo`yicha redaktsiyaning talabi; 
2)
muallifda ifodalash mantiqini etishmasligi; 
3)
mualliflarni, ayniqsa yangi boshlovchilarni, formal holatlarga, yuqori ilmiy 
ko`rinishda ifodalashga urinishlari. 

---

49 
Tadqiqotchi uchun bunda asosiy yo`l - axborotni o`qish orqali o`zlashtirishdir, 
bu jarayon juda chuqur individuallashgan bo`lib, psixologik jihatdan keng 
o`rganilmagan. 
Tajribali tadqiqotchilar bunda quyidagilarni tavsiya etadilar: 
1. Materialni o`rganishdan oldin, uning darajasini tushunib olish va shunga mos 
ravishda ko`proq yoki ozroq vaqt ajratish kerak. 
2. Birinchi o`qishdagi tushunarsiz joylarga katta e`tibor bermaslik, ya`ni 
ularning ilmiy mazmunini tezda fikrlashga harakat qilmaslik lozim. Tushuntirishlar 
keyingi qatorlarda bo`lishi mumkin. Shuning uchun materialni o`zlashtirishdan 
oldin, butun tekst bilan umumiy holda tanishib chiqish maqsadga muvofiq bo`lib, 
tushunilmagan joylarga maxsus belgilar qo`yib boriladi. 
3. Materialni haqiqiy o`zlashtirish, o`rganilayotgan tekstni qayta, ba`zida esa 
bir necha marta qaytalab o`qish bilan boshlanadi. Materialni tushunishning 
formallashgan ko`rsatkichlari yo`q. Tushinish - oldin olingan bilimlar, solishtirishni 
bilish, gipoteza va taxminlarni ilgari surish, umuman mantiqiy fikrlashga 
asoslangan. 
 
4. Yangi, qiyin ifodalangan natijalarni o`rganishda rahbarga yoki tajribali 
tadqiqotchiga murojat qilishi mumkin. Ammo bu holatdan me`yorida foydalanish 
zarurdir, chunki bunda ishning ushbu bosqichda vaqt tejalsa ham, mustaqil fikrlashni 
rivojlanishiga yo`l qo`yilmaydi. 
5. Materialni o`rganishni faqat qo`lda qalam va toza varaq bilan amalga 
oshirish kerak. Qog’ozda yozib qoldirish nafaqat tushunishga, balki esda saqlab 
qolishga ham foydali bo`ladi. 
6. Ko`p o`zgaruvchilarga ega murakkab tenglamalarni va ularning xossalarini 
tushunish va esda saqlab qolish, odatda 1-2 o`zgaruvchilar orqali amalga oshirilib, 
qolganlarini vaqtincha o`zgarmas deb qabul qilinadi. 
7. Yangi olingan axborotni oldin ma`lum bo`lganiga keltirishga intilish kerak. 
Chunki yangi axborot oldin ma`lum bo`lganining umumlashtirilgan yoki xususiy 
holdagisi bo`lishi mumkin. 
8. O`zlashtirishda nafaqat mantiqiy ketma-ketlikga va isbotlarga ahamiyat 
beribgina qolmasdan, balki axborotni oddiy misollar orqali ham ko`rib chiqish kerak 
bo`ladi. 
9. Yangi material o`rganilayotganda, quyidagi shior ostida ishlash zarur: 
«G’oyalar (ideyalar) har qachon oddiydir, faqat ularning ifodalanishi murakkab 
bo`lishi mumkin»
.