Instituti

Bevosita baholash
usuli o`lchanayotgan kattalik miqdorini bevosita 
o`lchash asbobining hisoblash qurilmasi bo`yicha bevosita topish imkonini 
beradi. Masalan, bosimni prujinali manometr bilan, massani tsiferblatli tarozida, tok
kuchini ampermetr bilan o`lchash va hokazo. Bu usulda o`lchash aniqligi uncha
katta bo`lmasa ham, o`lchash jarayonining tezligi uni amalda qo`llanishda tengi 
yuq usulga aylantiradi.
Differentsial usul 
o`lchanayotgan va ma`lum kattaliklarning ayirmasini
o`lchashni xarakterlaydi. Masalan, gaz aralashmasi tarkibini havoning issiq 
o`tkazuvchanligiga taqqoslash yo`li bilan issiq o`tkazuvchanlik bo`yicha o`lchash.
G’oyatda aniq o`lchashlarda o`lchov bilan
taqqoslash usuli
qo`llanadi. 
Bunda o`lchanayotgan kattalik o`lchov yordamida topilgan kattaliklar bilan 
takqoslanadi. Masalan, o`zgarmas tokning kuchlanishini elektr yurituvchi kuchi
normal element EYuK iga teng bo`lgan taqqoslash kompensatorida o`lchash yoki 
massani pishangli tarozlarda muvozanatlashtiruvchi toshlar bilan o`lchash. Bu usul
ta`sir etuvchi kattaliklarning o`lchash natijasiga ta`sirini kamaytirishga imkon 
beradi.
31
Engineering Metrology and Measurements/ Hozef A. Gandhi. Darshan Institute of Engineering & Technology, 
Rajkot . p.1.15 

---

78 
Nol (kompensatsion) usul
o`lchanayotgan kattalikni qiymati ma`lum 
bo`lgan kattalik bilan taqqoslashdan iborat, ammo ular orasidagi ayirma ma`lum
kattalikni o`zgartirish usuli bilan nolga keltiriladi.
Potentsiometrlar, muvozanatlashtirilgan ko`priklar va boshqalar nol’ usulga 
asoslangan asboblarga misol bo`la oladi. Nol usul o`lchashning yuqori aniqligini 
ta`minlaydi. 
O`lchanayotgan kattalik 
o`zgaruvchan kattalik
deb ham ataladi.
O`zgaruvchan kattalik bog’liq bo’lmagan, bog’liq va tashqi bo`lishi mumkin.
Bog’liq bo’lmagan
o`zgaruvchi faqat tadqiqotchi xoxishi orqali o`zgaradi.
Bog’liq 
o`zgaruvchi - bu fizikaviy kattalik bo`lib, u bog’liqmas 
o`zgaruvchilar o`zgarganda o`zgaradi.
Tashqi o`zgaruvchi
-bu ham fizikaviy kattalik bo`lib,u tadqiqodchi tomonidan 
nazorat qilinmaydi, ammo u eksperiment natijalariga ta`sir ko`rsatadi.
Har qanday o’lchash sistemasi quyidagi 5 ta asosiy elementlardan iborat:
32
1.
Standart hujjatlari; 
2.
Faoliyat predmeti ; 
3.
O’lchash asbobi yoki o’lchash qurilmalari
; 
4.
O’lchashni amalga o’lchashni amalga oshiruvchi operator
; 
5.
O’lchash muhiti.
O`lchov vositalariga
quyidagilar kiritiladi: