Intellektual tizimlar

 
4.4. Bilim olishning gnoseologik jihatlari. 
Gnoseologiya - falsafada bilish nazariyasi va inson ongida mavjudlik 
nazariyasi bilan bog‘liq bo‘lim. 
Bilimlar muhandisligi fan sifatida ikkilangan gnoseologiya sifatida ifodalash 
mumkin! mavjudli (D) avval ekspert (M1) ongida shakillanadi, keyin ekspertning 
faoliyati va tajribasi bilimlar muhandisi (M2) yordamida eTning bilimlar bazasini 
tashkil etuvchi bilim (Pz)ga interpretatsiyalanadi. Mavjudlikni bilish jarayoni inson 
ongida borliqni anglashga yo‘naltirilgan. 
D - mavjudlik 
M1 - mavjudlikning ekspert modeli 
M2 - mavjudlikning bilimlar muhandisi modeli 
Pz - bilimlar maydoni 
И
1
И
2
И
3
 
М
1 
М
2 
P
Z 

---

39 
Bilimni olish jarayonida ilimlar muhandisini eT qurish uchun kerak 
bo‘ladigan ekspertning ayni sohaga oid individual bilimlari bilan bog‘liq 
komponentalar qiziqtiradi. Bu soha bilimlar asosan emperik kuzatishlar asosida 
yig‘ilgan bilimlardan iboratligi uchun emperik deb ataladi, ularni qanday qilib 
umumiylashtirish keying masala. Bilish doimo yangi tushuncha va nazariyalar 
yaratish bilan bog‘liq. Ko‘pincha muhandis bilan suhbat davomida “yo‘l-yo‘lakay” 
ekspert yangi bilimlarni yaratayotgandek. Bilimlar muhandisi quyidagi metodologik 
zanjir yordamida ekspert bilimlarini talqin qiladi: 
Faktumumlashgan fakt  emperik qonuniyat  nazariy qonuniyat
Bilim strukturasi 2 qismdan iborat: 
- yemperik (kuzatish, hodisa) 
- 
nazariy (qonuniyatlar, abstraktsiya, umumlashma) 
Ilmiy bilim kriteriyasi. Nazarya - nafaqat ilmiy bilimlarni umumlashgan 
qatiy tizimi, balki yangi bilimlarni ochishning usullari hamdir.
Ilmiylikning asosiy metodologik kriteriyalari quyidagilar: 
- 
ichki moslik va to‘g‘rilik 
- 
tizimlilik 
- 
xolisonalik 
- 
tarixiylik 
Ichki moslik va to‘g‘rilik. Bu kriteriya emperik jihatdan bir qarashda 
ishlamaydigandek. Bilimning to‘liq emasligi predmet sohasini to‘liq tafsiflanmasligi 
bilan bog‘liq 
2. Tizimlilik. Tizimli yondoshuv ixtiyoriy predmet sohasini bir necha o‘zaro 
munosabatdagi qismlardan tashkil topgan yagona tizim sifatida tahlil etishga 
yo‘naltirilgan.
3. Ob’ekt ivlik. Bilish jarayoni chuqur subektiv, demak u o‘rganilayotgan subekt 
xususiyasiga bog‘liq. Subektivlik faktlarni aniqlashtirilganda paydo bo‘ladi va 
ob’ekt ni ideallashtirgan sari chuqurlashib boradi 
4. Tarixiylik. Bu kriteriya taraqqiyot bilan bog‘liq. Bugunni anglash - o‘tmishni 
anglash bilan bog‘liq.