Intercultural Communication and Mutual Understanding

Asosiy qism . Shu bilan birga Tilshunoslikni o’rganar ekanmiz uni bevosita turli xil bosqichlarga 
bo’lib , turlab o’rganamiz. Ana shunday Tilshunoslikning yangi va dolzarb masalalarga boy 
bosqichlaridan biri Linguopragmatika yoki Pragmalingvistika bosqichi tilga kommunikativ 
yondashuv bilan ajralib turadi. Bu degani, til aloqa vositasi sifatida qabul qilinadi va tilning 
kommunikativ funktsiyasi uning asosiy funktsiyasi deb tan olingan. Aloqaviy tilshunoslik, 
foydalanishdagi til sifatida nutq faoliyati sifatida tillar bo'yicha harakatlarni o'rganadi. Muloqot - 
bu tillar yordamida aloqa vositalari o'rtasida ma'lumot almashishni rejalashtiradigan murakkab 
jarayon.
Tilshunoslik empirik tahlilni bilishning boshqa goyalari va amallari bilan boyitishga uzoq 
tayyorgarlik ko'rdi. Bunday tayyorgarlik, izlanishlar zoe ketmadi, o'tgan asrning oxiri 
tilshunoslik taraqqiyotida o'ziga xos yangi bosqich, yangi rivojlanish davri bo'ldi. Shu davrda 
empirizm, fenomenologiya, konstruktivizm kabi falsafiy goyalarni o'zida jamlagan 
metodologiyaga asoslangan lisoniy tahlil yo'nalishlari yuzaga keldi. Ana shunday yo'nalishlardan 
biri, albatta, pragmamshgvistikadir. Pragmalingvistika, hech qanday gumonsiz "tetapoya" 

---

Journal of Advanced Research and Stability 
ISSN: 2181-2608 

www.sciencebox.uz/ 
266
“Intercultural Communication and Mutual Understanding”
 
Special Issue | 2022

 
davridan o'tdi, ushbu soha o'z tadqiq ob'ektini (nutqiy muloqot tizimi) va tahlil metodlarini 
asosan aniqlab oldi. Pragmatik tahlil tamoyillarini belgilovchi asosiy metodologik goya ham 
aniq: bu - faoliyat iazariyasidir. Ammo pragmalingvistika hamon "navqironlik" davrida. 
Navqironlik esa - istiqbolli rejalarga to'liqlikdir, hozircha hal etilishi lozim bo'lgan 
muammolardan tap tortmaslikdir. Darhaqiqat, barkamollikka intilayotgan pragmatika fani 
lisonning inson, jamiyat xizmatida bo'lishidagi vazifasining qanday amalga oshirilishi borasida 
izlanishlarni davom ettirishga majbur. Bu izlanishlar lisoniy bilim sohasidagi ushbu 
yo'nalishning yangi nazariy goyalar bilan boyitilishini talab etadi. [2]
Endi bu bosqichning o’zini tahlil qiladigan bo’lsak, “pragmatika" so'zi yunoncha "amaliyot" 
so'zidan kelib chiqqan bo’lib, Pragmalingvistika bu tilni amalda (amaliyoti)da o'rganadigan 
sohadir. Bu fanning g'oyalari semiotika deb nomlangan fanning asoschilari amerikalik olimlar J. 
Pirs va J. Morrisning asarlaridan kelib chiqqan. Semiotika - bu belgilar va imo -ishora tizimlari 
haqidagi fan. Aynan J. Morris sintaktik (sintaksis), semantik va pragmatikani farqlagan. 
Sintaktika - bu belgilar va ulardan foydalanuvchilar o'rtasidagi munosabatlar. Dastlab olimlar 
diqqatini sintaktikaga (sintaksis morfologiyasi, matn tuzilishi), so'ngra og'zaki belgilar va ob'ekt, 
tushunchalar, atrofdagi olam hodisalari o'rtasidagi munosabatlar bilan bog'liq semantikaga 
qaratdilar. Pragmalingvistika 60-70-yillarda paydo bo'lgan.
XIX asrning oxiri XX asr boshlarida Amerikada hukmron bo'lgan falsafiy pragmatizm 
yo'nalishining asoschilaridan biri Charlz Sanders Pirs (1839-1914) edi. Ushbu falsafiy tizimning 
asosiy goyasi semiotik belgining (shu jumladan, lisoniy belgining ham) ma'nomazmunini ushbu 
belgi vositasida bajarilayotgan harakatning samarasi, natijalari, muvaffaqiyati bilan bogliq holda 
o'rganishdir. Bu tamoyil muallifi Ch.Pirs birinchilardan bo'lib, belgi nazariyasi doirasida 
kommunikativ faoliyat sub'ekti omilini inobatga olish lozimligini uqtirdi.[3] 
Ch.Pirsning talqinicha, belgining munosabat maydoni uch yo'nalishdan iborat:
1) belgi, aniqrogi - reprezentamen, biror narsaning o'rnini almashtiruvchi moddiy ko'rinishga 
ega bo'lgan vosita;
2) idrok etuvchining ongidan o'rin olgan va belgining tavsifini beruvchi vosita - interpretanta;
3) belgida aks topayotgan ob'ekt 
[4] [5]. Ushbu munosabatlar maydonini kuyidagi shaklda tasvirlash mumkin: 
Shakldan ko'rinib turibdiki, belgi uni idrok etuvchi shaxsning faoliyatini ta'minlaydi, unga ta'sir 
o'tkazuvchi tuzilmadir. Ta'sir o'tkazmaydigan belgining o'zi ham bo'lmaydi. Xuddi shunday 
ta'sirni Ch.Pirs interpretanta deb ataydi. Ch.Pirsning semiotic tizimini qanchalik "ilmiy va 
mantiqiy asosga ega emaslikda" [6] ayblashmasin, uning goyalari nafaqat falsafiy pragmatizm, 
balki undan 50 yillar keyin shakllangan lingvopragmatika uchun ham muhim nazariy asosdir. 
Ayniqsa, "interpretanta" tushunchasining kiritilishi muhimdir. Bu tushuncha semiotik jarayon 
(semiozis) ning harakatchan faoliyat jarayoni ekanligini ta'kidladi, chunki lisoniy belgining 
idroki ta'siridagi shaxs (tinglovchi)da turli his-tuygu tugiladi, ma'lum bir harakat istagi paydo 
bo'ladi yoki shunga majbur bo'ladi.
Bu fanning eng mashhur vakillari - G. Gris, J.Sirle, J. Ostin, T. van Deyk, G. Leech. Nutq aktlari 
nazariyasini ishlab chiqqan J.Ostin va muloqot tamoyilini (xushmuomalalik, maksimalizm) 
ishlab chiqqan G.Grays katta hissa qo'shdi. Rus tilshunosligida Yu.S. Stepanov, N.D. 
Arutyunova, V.Z. Demyankov, E.S.Aznaurovani eslatib o'tish kerak. 
Tilshunoslikning Pragmalingvistika bosqichi quyidagi muammolarga bog'liq bo'lgan turli 
yondashuvlar va qarashlar bilan tavsiflanadi: 

---