Internetda ishlash asoslari va elektron pochta

BUNI BILASIZMI?
1989-yilda britaniyalik olim Tim Berners-
Li tomonidan birinchi Internet sayti ishga 
tushirilgan. Natijada, zamonaviy Internetning 
ajdodi – gipermatnga asoslangan loyiha 
taqdim etilgan. 

---

III BOB. 
INTERNETDA ISHLASH ASOSLARI VA ELEKTRON POCHTA
78
WWW xizmati 
WWW
Internet manbalarini tashkil etish va undan foydalanishni ta’minlashga xizmat qiladi. Internet 
manbalari, о‘z navbatida, veb-sahifalardan tashkil topgan.
Veb-sahifa
Internetdagi hujjat yoki axborot manbayi bо‘lib, tarkibida matn, rasm, video, 
gipermurojaat va boshqa ma’lumotlarni saqlaydi. Veb-sahifadagi gipermurojaat joriy hujjatning 
boshqa qismiga yoki boshqa hujjatga о‘tishni ta’minlaydi.
Biror soha, faoliyat, mavzu, voqea va hodisaga bag‘ishlangan ma’lumotlarni о‘zida jamlagan hamda 
bir-biri bilan gipermurojaatlar orqali bog‘langan veb-sahifalar majmui 
veb-sayt
deb ataladi. Har bir 
veb-saytning о‘ziga xos manzili mavjud. 
Veb-sahifa yoki veb-sayt manzillari
Internetdagi har bir veb-sahifa yoki veb-saytning uni 
qidirish uchun ishlatiladigan noyob veb-manzili yoki 
URLi mavjud. URL uch qismdan iborat:
1) URL, odatda, “http” yoki “https” bilan boshlanadi. 
Bu qism 
protokol
deb ataladi, u veb-sayt uchun 
ma’lumotlarning qanday uzatilishini boshqaradigan 
qoidalar tо‘plami hisoblanadi;
2) undan keyin veb-saytni aniqlaydigan qism davom 
etadi. Masalan: www.google. Bu qism 
domen nomi
deb 
ataladi;
TAYANCH TUSHUNCHALAR
Gipermurojaat 
– veb-sahifadagi 
element. Uning ustiga bosish orqali 
veb-sayt tarkibidagi sahifani to‘g‘ridan 
to‘g‘ri kuzatish mumkin.
URL 
(
U
niform 
R
esurs 
L
ocator)
– 
WWWdagi sahifa yoki sayt manzili. 
3) URL veb-sayt turi hamda qaysi davlatga mansubligiga ko‘ra, turlicha tugashi mumkin. Ular 
domen kengaytmalari
deb nomlanadi.
Eng kо‘p tarqalgan domen kengaytmalari:
Qaysi davlatga mansubligiga kо‘ra:
UZ –
О‘zbekiston 
UK – 
Buyuk Britaniya 
US – 
Amerika qо‘shma shtatlari 
RU –
Rossiya
KG –
Qirg‘iziston
KZ – 
Qozog‘iston
UA – 
Ukraina 
COM – 
tijorat
EDU – 
ta’lim
GOV – 
hukumat
INT – 
xalqaro
MIL – 
harbiy
NET – 
tarmoq
ORG – 
nodavlat tashkilotlari
Veb-sayt turiga kо‘ra:
Masalan: www.ziyonet.uz, www.uzbekcoders.uz, www.dtm.uz, www.google.com.

---

79
Veb-brauzer dasturlari
Butunjahon tarmog‘idagi veb-sahifa yoki veb-saytlarni kо‘rish uchun maxsus dasturlar – 
veb-
brauzer
lardan foydalaniladi.
Veb-brauzer Internet tarmog‘idagi veb-sahifalarni kо‘rsatadigan dastur bо‘lib, uning yordamida veb-
sahifadagi ma’lumotlar bilan tanishish mumkin. Veb-sahifalar gipermatnli belgilash tili (HTML)da 
yozilgan bo‘lib Internet orqali kompyuter tilida yaratiladi. Veb-brauzer esa buni foydalanuvchi о‘qiy 
oladigan tilga o‘giradi. Odatda, Windows operatsion tizimi tarkibida Internet Explorer brauzeri tizim 
bilan birgalikda o‘rnatilgan bo‘ladi. Qolgan brauzerlar esa foydalanuvchi tomonidan o‘rnatiladi.
Veb-brauzer 
(ingl. 
browser
– ko‘rish) 
– veb-sahifani akslantiruvchi, tarjima 
qiluvchi va namoyish etuvchi dasturiy 
ta’minot.
Qayta yuklash 
– tashrif buyurilgan veb-
sahifani qayta ochish.
Yuklash 
– veb-saytni yoki veb-sayt 
ichidagi sahifani ochish.
Dastur
nomi
Google 
Chrome
Microsoft 
Edge
Internet 
Explorer
Mozilla 
Firefox
Yandex
Safari
Logotipi