Investitsiya loyihalari tahlili

10.4. Bozor iqtisodiyoti institutlam i tashkil etishga
ta ’sir etuvchi om illar
Loyihalar bozor iqtisodiyotining samarali rivojlantirish qurolidir. Bu 
qurolni ishlashi uchun bozor iqtisodiyoti institutlari yaratilishi va 
mavjudlari ishlab chiqarish kuchlarining talabiga m onand o ’zgarib borishi 
shart.
Zaruriy institutlam i tashkil etish (ayniqsa, rivojlantirish Ioyihalari 
bilan bog’liq hollarda) uch guruh om illar ta ’sirida m urakkablashadi. Bular:
a)noqulay siyosiy shart-sharoitlarning salbiy ta ’siri;
134

---

b)loyiha oldiga q o ’yilgan m aqsadlam ing m urakkabligi; 
v)loyihaning investitsiyadan keyingi bosqichiga e ’tiborsizlik.
SHu tufayli institutsional m uam m olarni aniqlash, baholash ham da 
echish borasida tavsiyalar ishlab chiqish uchun (bu borada umum iy 
m odellar, andozalar y o ’qligini ham e ’tiborga olgan holda) sanab o ’tilgan 
om illarni e ’tiborga olish zarur.
Siyosiy omillar ta ’siri
B archa taraqqiyot loyihalari xoh u davlat sektorida, xoh u xususiy 
sektorda b o ’lsin, hukum at m akroiqtisodiy siyosatining ham da bu siyosatni 
o ’zida m ujassam lashtirgan qonunlar va m e ’yoriy hujjatlar kuchli ta ’siri 
ostida b o ’ladi. A gar tashkiliy tuzilm alar o ’z kuch va resurslarini siyosiy 
qarorlarining salbiy ta ’siriga qarshi kurashga sarflashga m ajbur b o ’lsalar 
bu tuzilm alar uzoq istiqbolga m uvaffaqiyat bilan ishlay olmaydilar. 
H okim iyat loyiha am alga oshirilayotgan iqtisodiy shart-sharoitlam i (jiddiy 
suratda) buzib k o ’rsatsa, institutsional m uam m olar soni ortib ketadi. 
A soslanm agan valyuta alm ashuv kursi yoki savdo siyosati nafaqat loyiha 
b o ’yicha olinadigan darom adlar darajasiga ta ’sir k o ’rsatadi, shuningdek, 
ehtiyot qism larni qidirib topish, eksport-im port operatsiyalari y o ’lidagi 
byurokratik to ’siqlam i engish kabilarga ortiqcha kuch kelishga olib keladi.
A yniqsa, xalqaro loyihalarga davlatning narh va byudjet siyosati 
loyihaning iqtisodiy va m oliyaviy 
faoliyatiga katta ta ’sir etadi. 
O ’zbekistonda davlat m anfaatlari va m am lakat aholisining m anfaatlari 
bilan loyihaning m aqsadlari/m anfaatlari uyg’unlashsagina loyiha ijobiy 
baholanadi. M ana shu qoidaga O ’zbekiston hukumati qat’iy rioya qilishi 
natijasida 
m am lakat m ustaqqilligining 
birinchi 20 yilligi yakunlari 
b o ’yicha 
O ’zbekistonning tashqi qarzi y o ’q va u im oprt salohiyati 
jihatidan dunyodagi ju d a kam m am lakatlar sirasiga kiradi. SHuni dalil 
sifatida aytish kerakki, O ’zbekiston hukumati Jaxon Banki bilan ishlagan 
birinchi 
loyihasidan 
(O ’zbekistonda 
paxtachilik 
industriyasini 
takom illashtirish loyihasi) shu qoidaga amal qilib kelm oqda va avvallari 
tanqidiy k o ’z bilan qaragan Jaxon B ankining ekspertlari va m aslaxatchilari 
bu qoidaning naqadar to ’g ’ri ekanligini xozirda tan olishmoqda. (Osiyo 
taraqqiyot banki boshqaruvchilarining may 2010 yilgi yillik anjumanlari
135

---

m ateriallariga qarang).