Iqlimlashtirilgan dorivor o’simliklardan xalq tabobatida foydalanish Rozmarin va tog’ jambildan foydalanish usullari

Oddiy qora zira (carum carvi) soyabonguldoshlar Umbelliferae oilasiga kiradi.
Ikki yillik, bo’yi 30—80 sm ga yetadigan o’t o’simlik. Birinchi yili ildizidan ildizoldi barglar, ikkinchi yili esa ildizoldi barglar hamda poya o’sib chiqadi. Poyasi tik o’suvchi, silindrsimon, ko’p qirrali, yuqori qismi shoxlangan. Ildizoldi bargi uzun bandli, poyadagilari esa qisqa bandi bilan ketma-ket joylashgan. Bargi 2 va 3 marta chiziqsimon barg bo’laklariga ajralgan. Gullari mayda bo’lib, murakkab soyabonga, to’plangan. Kosachabarglari aniq bilinmaydigan, tojbargi oq yoki pushti rangda, otaligi 5 ta, onalik tuguni 2 xonali, pastga joylashgan. Mevasi — cho’ziq qo’shaloq pista.
Iyun-iyul oylarida gullaydi, mevasi iyul-avgustda pishadi.
Geografik tarqalishi. O’rmonlarda, o’rmon chetlarida va o’tloq yerlarda yovvoyi holda o’sadi. Asosan Ukraina, Belorus, Rossiyaning Yevropa qismining o’rmon va o’rmon cho’l zonalarida, Sibirning janubida, Kavkaz va O’rta Osiyoning tog’li tumanlarida uchraydi. Rossiya, Ukraina, Belorus respublikalarida o’stiriladi.
Kimyoviy tarkibi. Meva tarkibida 3—7% efir moyi, 14—22% yogo’, 20—23% oqsil moddalar, flavonoidlar (kversetin va kemferol) hamda oshlovchi moddalar bo’ladi. XI DF ga ko’ra meva tarkibidagi efir moyining miqdori 2% dan kam bo’lmasligi lozim.
Efir moyi maydalangan mevadan suv bug’i yordamida haydab olinadi.
Qora ziraning efir moyi sarg’ish suyuqlik bo’lib, zichligi 0,905—0,915; refraksiya soni 1,4840—1,4890. Moy tarkibida 50—60% karvon, 40—50% limonen, 40—70% karvakrol, digidrokarvon va digidrokarveol birikmalari bo’ladi.
Qora zira mevasi oziq-ovqat, parfyumeriya va boshqalarda ham katta ahamiyatga ega.
Dorivor preparatlari. Qora zira mevasi, efir moyi (qandga 1—3 tomchi tomizib isteo’mol qilinadi) va meva suvi. Mevasi meo’da yig’malari-choylari tarkibiga kiradi.


Ishning borishi:
1-amaliy ish: Ishlatilishi. Limono’t dorivor preparatlari Ibn Sino aytishicha yurakni mustahkamlaydi va unga yordam beradi, shuningdek, traxoma, xiqichoq tutish, og’izdan yomon hid kelishi va boshqa kasalliklarni davolaydi.
Xalq tabobatida limono’t bilan nevroz, bronxial astma, ayollarni toksikoz, klimaks, yurak urishini buzilishi va boshqa kasalliklar davolanadi.
Limono’t damlamasi klinik sharoitida sinovlardan o’tgan va uni tibbiyot amaliyotida tinchlantiruvchi va qon bosimini pasaytiruvchi vosita sifatida qo’llashga O’zbekiston Respublikasi Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan ruxsat etilgan.
2-amaliy ish: Qora zira mevasining preparati ichak atoniyasini davolashda, og’riq qoldiruvchi hamda ovqat hazm qilishni yaxshilash uchun, mevasi ba’zan boshqa dorivor o’simliklar bilan birga siydik va yel haydovchi vosita sifatida, shuningdek, meo’da kasalliklarida, meva suvi esa ichak sanchig’ida (ayniqsa, bolalarda), tish ogo’rig’ida va miozitda ishlatiladi (badanning yalligo’langan joyiga surtiladi).