Iqtisodiy indekslar

Vaznli o`rtacha indekslar

Vaznli agregat indekslar murakkab hodisalar o`zgarishini ayrim elementlarning ahamiyati va vazmindorligini hisobga olib ta`riflaydi.

Inson hayotida, turmushimizda barcha hodisalar birday ahamiyat kasb etmaydi, ayrimlari muhim rol` o`ynasa, salmoqli qimmatga ega bo`lsa, boshqalari ikkinchi o`rinli hisoblanadi, ular ichida ahamiyatsizlari yoki arzimaydiganlari ham uchrab turadi. Shunday qilib, turli xil hodisalar o`zgarishini yagona indeksda umumlashtirish uchun ularning ahamiyatini nazarda tutib, har xil vazmindorlikda hisobga olish zarur. Bunday indekslar vaznli umumiy indekslar deb ataladi. Ular vaznsiz indekslarga o`xshab ikki usulda tuziladi: biri- yakka indekslardan tortilgan (vazmindor) o`rtacha indekslar hisoblash, ikkinchisi- ayrim indekslashtirilayotgan ko`rsatkichlarni vazminlashtirib umumiy agregat barpo etishga asoslanadi. Ilk bor ingliz olimi Artur Yung vaznsiz baho indekslarini teng vazmindor bo`lgani uchun tanqid qilib, 1811 yilda o`rtacha baho indekslarini vaznli shaklda tuzishni taklif etdi va amalda qo`lladi:

(20)

bu yerda: W -Yung vaznlari

Hozirgi zamon statistika amaliyotida tortilgan arifmetik o`rtacha indeks quyidagicha tuziladi:

bu yerda uy ho`jaliklarining umumiy agregat xarajatlarida ayrim tovar va xizmatlar (yoki guruhlarning) salmog`i, W_i ayrim tovar va xizmatlar xarid xarajatlari, W_j umumiy uy ho`jaliklari budjet xarajatlari. Odatda vaznlar bazis davr holatida olinadi. Bu holda miqdoriy ko`rsatkichlar uchun tortilgan o`rtacha arifmetik indeks bazis vazinli agregat indeksga teng. Chunki: sifat ko`rsatkichlar uchun ham bu indeks bazis vazinli agrugat indeksga barobar. Chunki:

3-jadval