Iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari

13-mavzu. Bulutli va blokcheyn texnologiyalari bilan ishlash
Reja:
1. Bulutli texnologiyalar tushunchasi. Bulutli texnologiyalarning asosiy turlari
2. Blokcheyn texnologiyalari tushunchasi
3. Bank-moliya tizimida blokcheyn texnologiyalarini tutgan o‘rni
4. Soliq, buxgalteriya va bank tizimlarida bulutli texnologiyalarni joriy etish tamoyillari


Tayanch so’z va iboralar: Bulutli texnologiyalar, Bulutli hisoblash, Cloud Computing, lokal tarmoq, autsorsing, Gartner, meynfrem, Private cloud.
Bugungi kunda “bulutli hisobashning” ko’plab ta’riflari mavjud. Ularning ko’pchiligi o’z ma’nosi va aktsenti bo’yicha takrorlanadi. Quyida bunday ta’riflarning bir nechtasi “bulutli hisoblash”ni har xil nuqtai nazardan tushunish uchun keltirilgan.

Bulutli hisoblash Internet vositasida taqdim etiladigan servis ko’rinishida tashqi hisoblash zahiralaridan foydalanishning dinamik masshtablanadigan usulni bildiradi, bu holda foydalanuvchidan “bulut” infrastrukturasi haqida biror bilimlarni yoki bu “bulutli” texnologiyani boshqarish bo’yicha biror ko’nikmalar talab etilmaydi.
Cloud Computing – bu dasturiy-apparat ta’minot bo’lib, foydalanuvchilarga Internet yoki lokal tarmoq orqali servis ko’rinishida taqdim etiladi, bunda foydalanuvchilarga alohida zahiralarga (hisoblash zahiralari, dasturlar va ma’lumotlar) murojaatning qulay interfeysi ham beriladi.
Bu holda foydalanuvchi kompyuteri tarmoqqa ulangan terminal hisoblanadi. Bulutli hisoblashni amalga oshiruvchi kompyuter “hisoblash buluti” hisoblanadi. Bu holda “hisoblash buluti”ga kiruvchi kompyuterlar orasidagi yuklanish avtomatik taqsimlanadi.
Shaxsiy bulutlarga o’tishda buyurtmachilar ko’plab afzalliklar olishi mumkin, ular orasiga ATga xarajatlarni tushirish, servisni taqdim etish sifatining oshirilishi va tijoratning dinamikligini kiritish mumkin.
“Bulut” informatsion xizmatlarni olish va taqdim etish uchun yangi tijorat-model hisoblanadi. Bu model operativ va kapital xarajatlarni tushirishga harakat qiladi. U AT departamentlariga o’z ma’lumotlarni qayta ishlash markazini boshqarish masalalarida qotib qolmasdan, strategik loyihalarga diqqat qaratishga imkon beradi.
Bulutli hisoblash – bu faqatgina AT sohasidagi innovatsion texnologiyagina emas, balki kichik aholi yashash punktlaridagi kichik AT-mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarining bozorga o’z xizmatlarini tezkor taklif etish va o’z tijorat-g’oyalarini amalga oshirishga imkon beradigan yangi tijorat-modellarini yaratish usullarini ham taqdim etadigan texnologiyadir. Bulutli hisoblashni investitsiya bilan birgalikda qo’llab-quvvatlash yosh kompaniyalarda tez rivojlanadigan ekotizim yaratiladi.
Bulutli hisoblash AT sohasida autsorsing (tashqi manbaadan yoki zahiradan foydalanish) rolining kuchayishiga va tizimli maxsuslashtirishga bozorli javob hisoblanadi. Mohiyatiga ko’ra, bulutli hisoblashga o’tish mahoratli tashqi ishlab chiqaruvchilarning an’anaviy AT-infrastrukturani boshqarish jarayonlarini autsorsing qilishni bildiradi. Ko’plab bulutli hisoblash sohasidagi zamonaviy yechimlarni ishlab chiqaruvchilar (yetkazib beruvchilar) faqatgina mavjud bulutli platformalardan foydalanishni taqdim etadilar, balki buyurtmachilarning texnologik va huquqiy talablariga javob beradigan o’z platformalarini yaratish imkonini beradi.
Bulutli hisoblash quyidagicha ishlaydi: ilovalarni ishga tushirish uchun o’z serverini sotib olish, o’rnatish va boshqarish o’rniga, Microsoft, Amazon, Google yoki boshqa kompaniyaning serverini ijaraga olish amalga oshadi. So’ngra foydalanuvchi ijaradagi serverni Internet orqali boshqaradi, bunda ma’lumotlarni qayta ishlash va saqlash uchun foydalanilgan zahira uchun to’lov amalga oshadi. Hisoblash buluti millionlab foydalanuvchilar bir vaqtda ishlatadigan ma’lumotlar markazlarida (Data Center) joylashgan minglab serverlardan tashkil topadi. Bunday katta masshtabli infrastrukturani samarali boshqarishning zaruriy sharti maksimal to’liq avtomatlash hisoblanadi. Bundan tashqari, har xil foydalanuvchilarni (bulutli operatorlar, servis-provayderlar, o’rtakashlar, AT-ma’murlar, ilovalar foydalanuvchilari) ta’minlashda hisoblash zahiralariga himoyalangan murojaat uchun bulutli infrastruktura o’z-o’zini boshqarish va vakolatni ta’minlash imkoniyatlarini qarab chiqishi kerak bo’ladi (1.3.2-rasm).