İranın Yaxın Şərq Siyasəti

İran və Livan Münasibətləri və Hizbullah

Livan, maraqlanan hər kəs üçün fərqli mənalar ifadə edən Orta Şərqin güzgüsü olan bir ölkədir. Kompleks dini və etnik tərkibi, Orta Şərqdəki hər bir aktyorun müdaxilə edəcək yerli bir tərəfdaş tapmasına imkan verir. İran baxımından, Orta Şərqin qərbindəki regional təsirinin konkret olaraq çatdığı son nöqtəni təmsil edən Livan, İran başda olmaqla İsrail bölgə müharibəsindəki ən ön cəbhəsidir.Ölkədəki Şiə quruluşları Livanın daxili siyasətində təsirli bir güc faktoru olmaqla yanaşı, İranın bütün ərəb ölkələrinə qarşı istifadə edə biləcəyi bir sərhəd bəyliyi kimidir.

İran-Livan münasibətləri 1979-cu il inqilabından sonra olduqca inkişaf etmişdir. İki əsas hədəf, inqilabın ən mühüm motivasiya elementlərindən biri olan İsrailin və inqilabın ixracat siyasətindəki Livan geopolitikasının məhv edilməsi xəyalları olduğu üçün İran üçün böyük əhəmiyyət daşıyırdı. siyasətinə və təsir dairələrini yaratmağında asanlaşdırıcı rol oynaya bilər.Livandakı Ayətullah Musa əs-Sədr ailəsinin mənşəyi və burada yaşayan şiələri təşkil edərək bir şiə oyanışına başlamaları İran üçün yaxşı bir fürsət olduğuna işarə etdi.

İran, Livandakı sahədəki təsirini 1980-ci illərin əvvəllərində qurulan Hizbullah vasitəsilə qazandı. Hizbullah Livanda qurulsa da, qurulması fikrindən tutmuş bütün fəaliyyətlərinə qədər demək olar ki, İrandan idarə olunur.Hizbullahın atası İran mollası olan Məhəmməd Qafaridir. İranda Şah idarəsinə qarşı çıxdığı və onu tənqid etdiyi və işgəncə ilə öldürüldüyü üçün həbs olunduğu bildirildi. Həbsxanada yazdığı qeydlərdən anlaşıldığı kimi, "Yalnız bir tərəf var, o da Allah partiyasıdır (Hizbullah)" ifadəsi şaha qarşı etirazlarda şüar oldu. Nəticədə Livandakı təşkilatın adı Hizbullah olaraq təyin edildi.

Hizbullahın qurulmasına aparan proses, Şiə Amal qruplaşmasının öz daxilində bölünməsi ilə başlayan bir sıra inkişaflar nəticəsində, xüsusilə İsrailin Livanı işğalına başladığı 1982-ci ildə meydana gəldi. Bu dövrdə 1500 nəfərlik İran İnqilab Keşikçiləri Birliyi Livana köçdü və Balbek kənd yerlərində Hizbullah adı altında Şiə milislərini yetişdirməyə başladı.Hizbullah sadəcə silahlı bir təşkilat olaraq qurulmamışdı. Əslində hərəkatın eyni adlı bir partiyası var və bu partiya silahlı qanadla uyğun bir siyasi mübarizə aparır. Hizbullah, xüsusən də 1992-ci ildə keçirilən parlament seçkilərində qazandığı 12 millət vəkili ilə bu günə qədər davam edəcək siyasi mübarizəyə başladı. İran, Livandakı sahədəki təsirini 1980-ci illərin əvvəllərində qurulan Hizbullah vasitəsilə qazandı. Hizbullah Livanda qurulsa da, qurulması fikrindən tutmuş bütün fəaliyyətlərinə qədər demək olar ki, İrandan idarə olunur.

Bu şəkildə öz torpağından yüzlərlə kilometr məsafədə İsrail və digər güclərə qarşı güclü bir quruluş quran İran, Hizbullahı yalnız Livan siyasətində deyil, digər böhran bölgələrində də faydalı bir vasitə olaraq istifadə etdi. İran Hizbullahı Livan ordusundan da güclü etmək üçün sözün əsl mənasında səfərbər oldu. Bu çərçivədə, Suriyaya keçərək təşkilata 40000 roket və raket, 95-100 kilometr mənzilli Zilzal 1 və 2 raket, 230 kilometr mənzilli Fetah raketləri gətirildi.

Livan çoxmədəniyyətli bir təbiətə sahib olduğu üçün Hizbullahın gücünün artması digər dini və məzhəb seqmentlərində qorxuya səbəb oldu və daxili qütbləşmə sürətləndi.Buna görə də sosial yardım və anti-sionist ritorika həmişə olmuşdur Əslində Hizbullahın 2006-cı ildə İsrail hücumlarında apardığı mübarizə xalqın dəstəyini zirvəyə qaldırdı və Həsən Nəsrullahı yalnız müsəlmanların deyil, Livan xristianlarının da qəhrəmanına çevirdi. Lakin çox keçmədən Hizbullahın 2008-ci ildə Beyruta hücumu ölkə daxilində dərin bir fay xətti yaratdı və İranın Livandakı gündəmi yenidən gərginliyə səbəb oldu. Görünüşü "Livanın milli gücü" və "İsrailə zəmanət" kimi yanaşmalarla cilalanmış olan Hizbullahın 2013-cü ildən bəri Suriyadakı vətəndaş müharibəsinə aktiv müdaxiləsi, Livan daxilində ciddi legitimlik mübahisələrinə səbəb oldu və Hizbullahın İran maraqları uğrunda mübarizə apardığını qəbul etdi. Hizbullahın Suriyadakı hərəkəti nəinki sünni dünyasından gördüyü rəğbətini itirmiş, eyni zamanda İranın nəzarəti altındakı milislərə çevrilmişdir.

Livan və Suriya üzərindən Şərqi Aralıq dənizinə açılan İran, hazırda regional genişlənmə siyasəti apardığı iddialarını təsdiqləmək üçün addımlar atır. Nüvə anlaşmasından sonra əli güclənən İran, İraq-Suriya-Livan-Yəmən oxundakı aktiv siyasətini "müqavimət oxu" kimi göstərməyə çalışsa da, söz mövzusu ölkələrin heç birində xarici bir gücə qarşı bir müqavimətin olmadığı görülür.