İranın Yaxın Şərq Siyasəti

İran-Oman Münasibətləri

İranla birlikdə strateji Hörmüz boğazına nəzarət edən Omanla əlaqələr, məzhəb amillərinin xaricindəki jeopolitik həqiqətlərə görə həyata keçirilir. Hörmüz boğazının strateji əhəmiyyətinə görə İran-Oman münasibətləri iqtisadi, strateji, təhlükəsizlik və hərbi maraqlara əsaslanır və bəzən Oman və Körfəz ölkələri fərqli davranırlar.

Oman həm İran, həm də Körfəz bölgəsi üçün vacib bir ölkədir və 2000 kilometr su ilə əhatə olunmuşdur. Ərəb körfəzinə və Hind Okeanı kimi beynəlxalq su yollarına qonşudur. İran iqtisadiyyatının Hörmüz boğazına bağlı olması və xarici ticarətinin təqribən 70-80 faizinin buradan həyata keçirilməsi, iki ölkəni qonşuluq və maraq siyasəti yolu ilə bir araya gətirir.

Umman ilə İran arasında sıx əməkdaşlığın 1970-ci illərdən bəri başladığını söyləmək olar. İran, Omanın müstəqillik prosesində mühüm rol oynadı və digər Körfəz ölkələrindən fərqli olaraq ən böyük dəstəkçilərindən biri oldu. Səudiyyə Ərəbistanı BMT-dəki Omanın müstəqilliyi üçün səsvermədə bitərəf olarkən, İran hə. Digər Körfəz ölkələrinin İranın 1971-ci ildə BƏƏ-yə aid olan üç adanı işğal etməsinə reaksiyasının əksinə olaraq, Oman Sultanı Qaboos reaksiya vermədi. 1973-1975 arasındakı dövrdə İran, Umanda Dofar üsyanının yatırılması üçün bu ölkəyə qoşun göndərdi və bunun Sultan Qaboos ilə olduğunu bildirdi. Lakin Səudiyyə Ərəbistanı və digər Körfəz ölkələri üsyançıları dəstəklədi. Oman, Körfəz ölkələrinin təhlükəsizlik problemləri ilə qurulan KƏŞ üzvü olsa da, İranı birbaşa hədəf alan, diplomatik kanalı açıq saxlayan və 1979 İnqilabı ilə hökumətdən qovulan Rza Şahdan sonra da davam edən ərəb ölkələri ilə İran arasında vasitəçi kimi çıxış edən açıqlamalar vermədi. Digər ərəb ölkələri rejimin ixracından qorxaraq İranı düşmən kimi qəbul etdikləri zamanlarda Oman İranla birbaşa əlaqə qurmağa çalışdı. 1980-1988-ci illərdə İran-İraq müharibəsində vasitəçi rolunu davam etdirərkən, 1987-ci ildə İrana qarşı boykot çağırışlarından çəkindi. 1988-ci ildən sonra İran-İngiltərə, İran-Misir və İran-Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı diplomatik münasibətlərin bərpasında da vasitəçilik etməyə çalışdı.

İkinci Körfəz Döyüşü zamanı Umman həssaslığını qorudu və bölgədəki cəmlənmiş hərbi varlığı səbəbindən gərginləşən Tehran ilə Maskat münasibətlərində həssaslıqla yaxınlaşdı. İran 2007-ci ildə İngilis hərbi dəniz əsgərlərini girov saxladıqda və 2011-ci ildə İran-İraq sərhədində gəzən üç ABŞ vətəndaşını casusluq etdiyinə görə həbs edərkən vəziyyət birdən gərgin oldu. . İran-Oman münasibətlərində dörd əsas maraq olduğunu söyləyə bilərik:

•