Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali

2.1 – jadval


Qo`rg`oshinli aglomerat ratsional tarkibi

Birikmalar	Fe	S	boshqalar	umumiy
PbS	-	8,21	53,2 Pb	61,41
ZnS	-	3,03	5,2 Zn	8,23
CuFeS2	1,32	1,51	2,5 Cu	5,33
FeS2	2,39	2,75	-	5,14
Fe2O3	2,79	-	0,86 O2	3,65
CaCO3	-	-	2,5 CO2	4,4
SiO2	-	-	-	8,2
Al2O3	-	-	-	2,7
Boshqalar	-	-	-	1,0
jami	6,5	15,5	64,26	100

Shlak tashlash va flyus sarfini hisobi.

Shlakda rux miqdori:
5,2 × 0,95 = 4,94kg
ZnO massasi:
81,4 × 4,94 : 65,4 = 6,14 kg

Glinaziom, kremneziom, temir shlakdagi miqdori:

Ular: 2; 7; 5: 71,8 × 6,5/55,8 = 8,3 kg CaO = 2,3 kg u – y = 27,92 kg
Flyussiz eritishda shlak miqdori:
ZnO + Al₂O₃ + FeO + CaO + SiO₂ = 90 %
31,88 kg 100 dan
ZnO 22,99% (6,14 kg): Al₂O₃ – 8,47 %(2 kg); FeO – 23,09 (8,36 kg);
CaO – 7,22% (2 kg) SiO₂ – 28,23% (8,2kg); boshqalar 10%(3.2 kg)
ZnO va Al₂O₃ miqdoriga qarab shlak massasini aniqlaymiz:
(6,14 + 2,7) / 0,21 = 42,09 kg
Bundan FeO 42,09 × 0,33 = 13,88: CaO = 42,09 ×0,22=9,25
SiO₂ miqdori: 42,09 × 0,16 = 6,73 kg
Undan konsentratdan shlakka o`tadi:
FeO = 8,36 kg; SiO<sub>2</sub> = 8,2 kg; CaO = 2,5 kg.
Konsentratga flyus qo`shish kerak.
FeO = 13,88 – 8.36 = 5,52 kg
Fe 5,52 × 55,8 / (55,8 + 16) = 4,28 kg
SiO₂: 10,79 – 8,2 = 2,59 kg
CaO: 6,73 – 2,5 = 4,23 kg
Temir saqlovchi flyus sifatida pirit kuyindisidan foydalaniladi:
64,4 FeO % va 14,8 % SiO₂ saqlovchi pirit kuyindisi.
5,52 / 0,644 = 8,57 kg
U bilan birga kiradi:
8,57 × 0,149 = 1,27 kg SiO₂
Kalsiy saqlovchi flyus sifatida ohaktosh: 53% CaO va 8% SiO₂
4,23 × 0,53 = 7,98kg
U bilan birga kiradi:
7,98 × 0,08 = 0,63 kg SiO₂
Shixtada koks miqdori:
( 100 + 8,57 +7,98) × 0,026 =3,03 kg
Koksda zol miqdori:
(3,03 Ap) / 100 = 3,03 × 11,5) / 100 = 0,34 kg
Ap = Ac × (100 – Wp) / 100 = 12 (100 – 4)/ 100 = 11,5 %
Zol bilan birga kirgan shlakka o`tadi.
SiO<sub>2</sub> 0,37 × 0,535 = 0,20; FeO = 0,37 × 0,077 = 0,028; CaO 0,37 × 0,02 = 0,01
Fe = 0,02 kg
Al<sub>2</sub>O<sub>3</sub> 0,37 × 0,315 = 0,12 kg
Aylanma maxsulot. (x) shixta tarkibida S 6,5 %
x × 2,15 × 0,01 + 16 / 124,91 + x × 100 = 6,5
x = 22,93
22,93 / 124,91 × 100 = 18,35 %
2.2 – jadval
Qo`rg`oshinli konsentrat ratsional tarkibi.

Komponent	u-y	tarkibi
		Pb	Zn	Cu	Fe	S	CaO	SiO2	Al2O3	Boshqalar
Sulfidli Pb konsentrat	100	53,2	5,2	2,5	6,5	15,5	2,5	8,2	2,7	1
Pirit kuyindisi	8,57	-	-	-	4,28	-	-	1,27	-	3,02
Ohaktosh	7,98	-	-	-	0,021	-	4,23	0,63	-	3,1
Koks	3,03	-	-	-	0,021	-	0,01	0,20	0,12	2,68
Jami	119,58	53,2	5,2	2,5	10,82	15,5	6,74	10,3	2,82	9,8

Aglomerat ratsional tarkibi, hisob100 kg da olib boriladi.

Kuydirish 85 % da amalga oshiriladi.
15,5 × (1 – 0,85) = 2,32 kg
2/3 qism oltingugurt sulfat hosil qiladi, qolganlari metall sulfid:
S_S 2,32 × 1/3 = 0,77 kg
S_SO4 2,32 × 2/3 = 1,54 kg
ZnS da oltingugurt miqdori:
0.77 × 0,6 = 0,46 kg
ZnS
97,4 × 0,46 / 0,32 = 1,40 kg
Zn
1,40 – 0,46 = 0,94 kg
FeS da oltingugurt miqdori
0,77 × 0,4 = 0,30 kg
FeS
87, 8 × 0,30 / 32 = 0,82 kg
Fe
0,82 – 0,30 = 0,52 kg
CaSO₄ da oltingugurt miqdori:
1,54 × 0,5 = 0,77 kg
CaSO₄
0,77 × 136 / 32 = 3,27 kg
64 × 3,27 / 136 = 1,5 O₂ kg
PbSO₄ da oltingugurt miqdori:
303 × 0,77 / 32 = 7,29 kg (Pb 5,3 kg; O₂ 1,2 kg)
64 × 7,29 / 303 = 1,5 kg O₂
ZnO (5,2 – 0,98) × 81,4 / 65,4 = 5,25 kg
Fe miqdori oksid holida: 10,98 – 0,56 = 10,42 kg
Fe₂O₃ da Fe 5,21 kg, Fe₃O₄ da Fe 5,21 kg.
Fe₂O₃ miqdori:
159,6 × 5,21 / (55,8 × 2) = 7,45 kg (2,24 kg O₂)
Fe₃O₄ miqdori:
231,4 × 5,21 / (55,8 × 3) = 7,2 kg (1,99 kg O₂)
CaO miqdori:
7,40 – 1,8 = 5,6 kg
PbO miqdori:
(53,2 – 5,25) × 223,2 / 207,2 = 51,65 kg (3,55 kg O₂)
Cu₂O
143,2 × 1,6 / 127,2 = 1,80 kg
10,77kg SiO₂; Al₂O₃ 2,82 kg
Issiqlik balansi
Issiqlik kelishi
Koks uglerodning CO₂ ga yonish issiqligi:
C + O₂ = CO₂ + 390500 j/mol
390500 / 12 = 32540 kj/mol 1 kg uglerod uchun.
2,65 kg uglerod yonganda 32540 × 8,3 = 270732,8 kj/kg
Shlak hosil bo`lish issiqligi, 1000°C da shixtada suyuq eruvchan shlak evtektiklari hosil bo`ladi:
a) 2CaO + SiO₂ = Ca₂SiO₄ + 74327 J/mol
74327 / 2 × 56 ×2 × 1,38 = 1831,6 kj/kg
2,76 kg CaO dan Ca₂SiO₄ hosil bo`lganda issiqlik ajraladi.
b) 2FeO + S : O<sub>2</sub> = Fe<sub>2</sub> S : O<sub>4</sub> + 515,224 kJ/mol
515,224 / 203,7 × 17,12 = 43,5 kJ/kg
17,12 kg Fe dan Fe<sub>2</sub> S : O<sub>4</sub> hosil bo`lganda issiqlik ajraladi.
v) MgO + S : O₂ = Mg S : O₃ + 196 kJ/mol ∆H = 0,987 kj/mol
0,987 / 40,3 × 10^-3 ×8 = 196 kJ/kg
8 kg MgO dan MgS; O₃ hosil bo`lsa ajraladi;
Shlak hosil bo`lishida umumiy issiqlik 2071kJ
Havo bilan birga kiradi: t = 20°C da massa m =287 kg, C = 0,31
Q = 287 × 20 × 0,31 = 1780 kJ
Koks bilan keladigan fizik issiqlik:
Q = 10,62 × 20 × 2,37 = 475,14 kJ
Rudani fizik issiqligi: Q = 100 × 10 × 1,17 = 2200 kJ
2.3 – jadval
Issiqlik kelishi

Issiqlik kelishi
Tashkil etuvchilar	kdj	%
Koks yonishi	270732,8	97,64
Shlak hosil	2071	0,74
Havo bilan kirgan fizik issiqlik	1780	0,64
Koks	475,14	0,17
Shixta	2200	0,79
Jami	277258,94	100

Issiqlik chiqish
Algomerat issiqligi
Q_a = 86,95 × 1,9 × 1000 = 165300 kj
Endotermik reaksiyalar,
Ohaktosh parchalanishi
CaCO₃ = CaO + CO₂
∆H₂₉₈ = - 178230
∆H₁₂₇₃ = - 138400
1,3 × 3334,5 = 4334,85 kj
1,3 kg CaO hosil bo`lishi uchun
Mg CO<sub>3</sub> = MgO + Co
∆H<sub>1273</sub> = - 146105
8 3625 = 29003,5 kj
Shixtani namligini yo`qotish
2MgO × S:O₂ × H₂O → 2KgO × S:O₂ + H₂O – 56,021kj/mol
∆H₂₉₈ = - 192516,45 J/mol
∆H₉₇₃ = -56021J/mol
8 kg MgO
8 × 1390 = 11120 Kj
Oksid xolatini optimallash
3Fe₂O₃ + CO = 2 Fe₃O₄ + Co₂ – 241,384 Kj/mol
∆H₁₂₇₃ = - 241384 J/mol
504 × 11,5 = 5797 Kj.
Tiklangan magnetit miqdori ;
3Fe₂O₃ – 478,82 Fe₃O₄ – 462,8
11,5x
X = 11,5 × 462,8/478,8 = 11,2 kg Fe₃O₄
Magnetit temir oksidigacha tiklanish
Fe₃O₄ = 3FeO + 1/2 O₂ – 16910 kj/mol
∆H₁₂₇₃ = -16910 Kj/mol
73,05 × 11,2 = 818,2 kg J
Gazlar bilan ketuvchi issiqlik
CO₂ 9,50 × 0,534 × 1100 = 5580,3
SO₂ 0,03 × 0,54 × 1100 = 17,82
H₂O 32,93 × 0,418 × 1100 = 15141,21
O₂ 33,04 × 0,356 × 1100 = 12938,46
N₂ 179.5 × 0,335 × 1100 = 66145,75
Umumiy – 99823,54 kkal = 23824,2 kj
Namlik yo`qotilishi uchun
16,52 × 0,418 × 1100 = 7795,8 Kj
Issiqlik sarfi

Issiqlik sarfi
Balans tarkibi	kdj	%
Algomerat	165300	59,61
Endotermik reaksiyalar	4334,8 29003,5	1,56 10,46
Shixtani suvsizlantirish	11120	4,0
Modda tarkibini optimallashtirish	5797 818,2	2,09 0,29
Gazlar	23824,2	8,68
Namlikni yo`qotish	7795,8	2,81
Hisobga olinmagan yo`qotish	29265,4	10,50
Jami	277258,9	100

2.3 Agloshixta va aglomashina sonini hisoblash
Ishchi kunlik hisobi 330 kun. Pb konsentrati miqdori.
495000T/yil yoki 1500T/sutka.
Pirit kuyindisi miqdoi; 0,1048 × 495000 = 546876T/yil yoki 1657,2T/sutka.
Oxaktosh miqdori.0,0994 × 495000 = 49203T/sutka yoki 149,1T/sutka.
Koksik miqdori 0,0312 × 495000 = 15444 =T/yil yoki 46,8T/sutka.
Jami shixta 495000 + 546876 + 49203 + 15444 = 1106433T/yil yoki 1500 + +657,2 + 149,1 + 46,8 =3353,1T/sutka.
Kuydirilgan S miqdori
1500 × 0,17 × 0,85 = 216,75T/sutka
Alomashinaning kerakli maydoni.
216,75 : 1,3 × 0,9 = 150 m².

Texnika xavfsizligi
«Mehnatni muhofaza qilish» fani insonning ishlab chiqarishdagi faoliyatida sodir bo‘ladigan turli shakldagi xavflarni bartaraf etish va ulardan himoyalanish уo‘llarini o‘rganishga qaratilgan nazariy fandir. U keng qamrovli ilmiy-amaliy izlanishlar va tadqiqotlar asosida rivojlanib, takomillashib boradi. Insonning mehnat xavfsizligini ta’minlashda ilmiy- nazariy izlanishlar asosida vujudga kelgan qonunlar, nizomlar, standartlar, ko‘rsatmalar, qoidalar va sanitar- texnik me’yorlar hamda ularni o‘rganish bo‘yicha uzluksiz ta’lim-tarbiya tizimini vujudga keltirish, uni rivojlantirish muhim o‘rin tutadi. Mehnatni muhofaza qilish fanining asosiy maqsadi talabalarga insonning ishlab chiqarishdagi mehnat faoliyati davrida yuzaga keladigan xavfli faktorlar, ularning kelib chiqish sabablari va bartaraf etish уo‘llari, mehnat xafsizligini ta’minlash hamda xavfsiz va sog‘lom ish sharoitlarini yaratish bo‘yicha nazariy bilim berish va amaliy ko‘nikmalar hosil qilishdan iboratdir. Yuqoridagilarga mos holda talabalar fanni o‘rganish davomida quyidagilarni nazariy jihatdan о‘zlashtirishlari lozim:
– mehnat xavfsizligining nazariy asoslari. Ergonomika va mehnat xavfsizligi psixologiyasi haqida tushuncha;
– mehnat xavfsizligini ta’minlovchi asosiy tamoyillar, uslublar va vositalar tizimi;
– mehnat xavfsizligini boshqarish asoslari;
– mehnat xavfsizligining huquqiy va tashkiliy asoslari. Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha qonunlar, standartlar tizimi, nizomlar, ko‘rsatmalar, ishlab chiqarish sanitariyasi me’yorlari va boshqa me’yoriy hujjatlar:
– ishlab chiqarishda mehnat xavfsizligini ta’minlash, sog‘lom va xavfsiz ish sharoitlarini yaratish bo‘yicha rejali tadbirlar mazmuni, uni ishlab chiqish tartibi;
– ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni tahlil qilish, ularni tekshirish va hujjatlashtirish tartiblari;
– mehnat xavfsizligini ta’minlashning iqtisodiy samaradorligini oshirish, baxtsiz hodisalar sabablarini aniqlash uslublarini o‘rganish;
– xavfsiz mehnat sharoitini ta’minlashga qaratilgan shaxsiy himoya vositalari bilan ishchi-xizmatchilarni ta’minlash tartibi va ulardan foydalanish уo‘llari;
– sog‘lom va xavfsiz mehnat sharoitini yaratish bo‘yicha sanitar-gigiyenik tadbirlar;
– ishlab chiqarishdagi texnika vositalaridan, mashina- mexanizmlar, qurilmalar va moslamalardan foydalanishdagi xavf-sizlik qoidalari;
– yong‘in xavfsizligi. Yong‘inning kelib chiqish sabablari, uning oldini olish, yong‘inni o‘chirish texnika vositalari va usullari;
– jarohatlanganlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish tartibi va qoidalari. Yuqorida qayd etilgan nazariy bilimlarga asoslangan holda har bir kasb egasi fanni o‘rganish bilan quyidagilarni amalda udda-lashlari lozim:
– xavfli va zararli ishlab chiqarish jarayonlarini baholash;
– mehnat xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha maqbul variantlarni tanlashda mustaqil qarorlar qabul qilish; – xavfsizlik texnikasi bo‘yicha уo‘riqnomalar («instruktaj») bilan tanishish va ularni hujjatlashtirish tartiblarini bilish;
– malakali ravishda baxtsiz hodisalarni tekshirish va ularning sabablarini aniqlash;
– mehnat muhofazasi bo‘yicha ko‘rsatmalar («instruksiya»)ni mustaqil tahlil qilish va o‘rganish;
– ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining sanitar- gigiyenik holatini belgilovchi ko‘rsatkichlarni (gazlanganlik va chang-langanlik darajasi, shovqin va titrash, yoritilganlik, хопа havosining harorati, nisbiy namligi, harakatlanish tezligi, bosimi va b.) aniqlovchi asbob-uskunalar va jihozlardan foydalana bilish;
– o‘t o‘chirgichlar va o‘t o‘chirish texnikalarini ishlata bilish;
– jarohatlangan yoki shikastlanganlarga birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish.


Xulosa.
Ushbu kurs ishi mavzusi qo`rg`oshinli konsentratlarni aglomeratsiyalash uchun aglomeratsion mashina hisobini hisoblash jarayonida xulosa qilib aytganda algomеrat mustaxkam, bo`lakli, g`ovak bo`lishi kеrak. Shu bilan bir qatorda u kam miqdorda oltingugurt qoldig`ini saqlashi kеrak. Idеal xolatda algomеrat umuman oltingugurt saqlamasligi kеrak, lеkin bunday natijaga amalga erishish qiyin. Odatda algomеrat 1-2 % S saqlaydi.
Sulfidli boyitmani yondirish ko`pincha ikki bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi yondirishdan maqsad shixtani boyitmani bo`laklamasdan oldin shixtadagi oltingugurtning bir qismini yo`qotish. Toza galеnit PbS 13,4 % S (massasi bo`yicha) saqlaydi.
Aglomеratsiyadan oldin odatda shixta 12 % dan kamroq oltingugurt saqlaydi. Birinchi kuydirishdan kеyin mahsulotda 6-8 % S qolishi kеrak. Aglomеratsiyada oltingugurtni yo`qotish jarayonining o`ziga hususiyatlarini hisobga olib, birinchi kuydirish (issiqlik qayta tiklanishini tiklash yonish zonasida haroratni pasaytirish, oltingugurtni ushlab turuvchi sulfidni va silikatli eritma hosil bo`lishining oldini olish maqsadida) shixtaning yupqa qatlami 180 – 150 mm da olib boriladi.
Bundan tashqari, yupqa qatlamda ishlash shixtaning gaz o`tkazish qobiliyatini sеzilarli oshiradi, sizib o`tuvchi havoning miqdorini oshiradi, qatlamda kеskin oksidlovchi atmosfеra hosil qiladi va oltingugurtning yonib botishini kuchaytiradi.
Birinchi kuydirish mеxanik jixatdan kuchsiz mahsulot bеradi va bu mahsulot kеyin 6 – 10 mm ga maydalanadi, yana namlanadi va qattiq bo`lak hosil qilish maqsadida ikkinchi marta kuydiriladi. Kuydirish baland qatlamda (300 mm gacha) olib boriladi va bu yuqori darajadagi xarorat olishni, suyuq faza hosil bo`lishini, shixtaning erishini va mustaxkam aglomеrat olishini ta'minlaydi. Parallеl ravishda shixtaning ikkilamchi oltingugurtsizlantirish olib boriladi. Birinchi kuydirish 7 – 10 daqiqa, ikkinchi kuydirish esa 15 – 20 daqiqa davom etadi.
Tayyor aglomеrat koks bilan birga shaxtali pеchga yuklanadi. Pеchning pastki qismiga havo puflab kiritiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. A.A Yusubxodjayev. S.R Xudoyorov Metallurgiyada ishlab chiqarish jarayonlari T. 2007.
2. F. M Loskutov A. A Sheydler Raschot po metallurgiyii tyajelix svetnix metallov.
3. S. R Xudoyarov, A A Yusupxodjaev, X. R Valiev, D E Aribjonova Rangli va qora metallarni ishlab chiqarish 3520400 «Metallurgiya» ta’lim yo’nalishida 3540401 «Qora va rangli metallarni eritish va quyish» kasbi bo’yicha kasb-xunar kollejlarida tahsil olayotgan o’quvchilar uchun o’quv qo’llanma.
4. Гудима, Н. В. Краткий справочник по металлургии цветных метал-лов / Н. В. Гудима, Я. П. Шейн. – М. : Металлургия, 1975. 534 – c.
5 Rangli metallar metallurgiyasi A.S. Hasanov, Q.S. Sanaqulov, A.A. Yusupxodjayev. Fan nashiryoti – 2010
6.YU.P. Ramanteev, V.P. Bistrov Misis izdatelskiy dom – 2010
7. O‘.R.Yo‘ldoshеv, О.D.Rahimov, R.Т.Хо‘jaqulov, О.T.Hasanova. Mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi. – Т.: «Davr nashriyoti» MChJ, 2013, 200 bet.