Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti r. E. Xoliqova
zgarishlar, aholi bandligi va real
Yüklə 4,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
zgarishlar, aholi bandligi va real
daromadlarining izchil oshirilishi, aholini ijtimoiy himoya qilish va sog‘liqni saqlash hamda xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish masalalari Aholini ijtimoiy himoyalashga alohida e’tibor berilmoqda. O‘zbekistonda islohotlar boshlangan dastlabki paytdayoq, uning asl maqsadi insonga munosib turmush va faoliyat sharoitlarini vujudga keltirishdan iborat, deb belgilangan edi. Bozor munosabatlariga o’tishning ilk davridan boshlab aholini oldindan ijtimoiy himoyalash yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko‘rib borildi. Shu maqsadda miqdori muntazam o‘zgartirib turilgan ish haqi, pensiyalar, turli nafaqalar, stipendiyalar, kompensatsiya to‘lovlari tarzidagi pul to‘lovlari keng qo‘llanildi. Dunyo e’tirof etgan bozor iqtisodiyotiga o‘tishning besh tamoyilning aynan biri ham kuchli ijtimoiy himoyaga yo‘naltirilgan. O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlab o‘tganlaridek, «Bozor mexanizmlarini joriy etishdan oldin insonlarni ijtimoiy himoya qilish tadbirlari amalga oshirilmog‘i lozim. Davlat o‘z aholisini himoya qila olgan taqdirdagina, insonparvar hisoblanadi» 14 deyilgan. Shu maqsadda har yili ijtimoiy himoya tizimiga ajratiladigan saramoyalarning ko‘lami ortib bormoqda. Masalan, 2006 yilda byudjet 14 Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиѐт йўли // Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура. 1-жилд. Тошкент: Ўзбекистон, 1996.-Б.65. 101 mablag‘larining 51,9% i 2008 «Ijtimoiy himoya yili» Davlat dasturi doirasida aholining ijtimoiy himoyasiga 484 mlrd, so‘mdan ortiq (53,8%), «Yoshlar yili» da 1,5 trln. so‘mdan ortiq (54,6%), «Barkamol avlod yili» doirasida 1 trillion 700 milliard so‘m, «Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik» yilida 2 trillion so‘m miqdorida mablag‘ ajratildi 15 . 2016- yil – «Sog‘lom ona va bola» yilida mamlakatimiz tibbiyot muassasalarini zamonaviy diagnostika va davolash uskunalari bilan jihozlash uchun 80 million dollar qiymatidagi kredit va grant mablag‘lari yo‘naltirildi, farzand ko‘rish yoѐshidagi ayollar va bolalar tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilib, sog‘lomlashtirildi 16 . Yuqoridagi raqamlardan ko‘rinib turganidek aholining ijtimoiy himoyasiga yo‘naltirilgan mablag‘larning miqdori yildan-yilga ortib bormoqda va bu boshqa sohalarga nisbatan ham ko‘pni tashkil qiladi. Shunday ekan, mustaqillikning dastlabki yillaridanoq aholining kam ta’minlangan ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini moddiy qo‘llab quvvatlashning qonunchilik tizimi izchil shakllana bordi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 39-moddasida: «Har bir shaxs qariganda, mehnat layoqatini yo‘qotganda, boquvchisidan mahrum bo‘lganda va qonunda nazarda tutilgan boshqa hollarda davlat ijtimoiy ta’minotini olishga haqli»deb mustahkamlangan. 17 Aholining hayot darajasini yuksaltirish uchun mehnatga munosib haq to‘lash tizimini shakllantirish va aholi real daromadlarini oshirish maqsadida 2019-yil 1- yanvardan Mehnatga haq to‘lashning yagona tarif setkasi qayta ko‘rib chiqildi. Unga ko‘ra, mehnatga haq to‘lash yagona tarif setkasining quyi razryadlari tarif koeffitsiyentlarini o‘rtacha 10 foizga, shu jumladan, 1-razryad bo‘yicha 15 foizga, 2-razryad bo‘yicha 10 foizga va 3-razryad bo‘yicha 5 foizga oshirish orqali mehnatiga kam haq to‘lanadigan xodimlarning ish haqi miqdori jadal ravishda oshirildi. O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti hisobidan ta’minlanadigan tashkilotlarda band bo‘lgan universal kasblar xodimlari mehnatiga haq to‘lashga doir razryadlar 2019-yil 1-yanvaridan ularning yangilangan namunalari asosida joriy etildi. 2019-yil 1-sentyabrga qadar Xalqaro moliyaviy institutlar bilan birgalikda mehnatga haq to‘lash miqdorining uning natijalari, bajarilayotgan mehnat funksiyalarining murakkabligi va mas’uliyati bilan yanada uzviy bog‘liqligini ta’minlashni nazarda tutadigan byudjet tashkilotlarida mehnatga haq to‘lash tizimini yanada takomillashtirish konsepsiyasi ishlab chiqilishi rejalashtirilgan. 15 Юсупов Д. Ўзбекистонда ижтимоий ишнинг ривожланиш жараѐнлари / Қадрият. – Тошкент, 2012 йил 4 апрель . – №34. –Б.3. 16 Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2017 йил 5 январь куни соғлиқни сақлаш соҳасининг бир гуруҳ етакчи мутахассислари билан учрашувдаги маърузаси. Халқ сўзи. 2017 йил 12 январь. 17.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 2015. – Б. 15. 18. Холикулова Ҳ.Ю. Мустақиллик йилларида Ўзбекистоннинг ижтимоий-иқтисодий, сиѐсий, маънавий- маданий тараққиѐти. (Ўқув қўлланма). Жиззах, 2020. 81-бет. |