Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Sezgirlik ostonasi – bu o‘lchanadigan kattalikning shunday eng kichik (boshlang‘ich sezuvchanlik) qiymatiki, u o‘lchash asbobining chiqish signalini sezilarli o‘zgarishiga olib keladi va quyidagicha aniqlanadi:
, (3)
bu yerda X_min – o‘lchanadigan kattalikning eng kichik (boshlang‘ich) qiymatidir.
Integrallovchi asboblar uchun “sezgirlik” tushunchasi ishlatilmaydi va o‘z navbatida “sezgirlik ostonasi” tushunchasi esa istalgan o‘lchash o‘zgartkichlari va asboblari uchun qo‘llanilishi mumkin.
Xususiy energiya sarfi. Bu xususiyat ham muhim hisoblanib, asbobning o‘lchash zanjiriga ulanganidan so‘ng kiritishi mumkin bo‘lgan xatoliklarni baholashda ahamiyatli sanaladi. Ayniqsa, kam quvvatli zanjirlarda o‘lchashlarni bajarishda juda muhimdir.
O‘lchash vositalarining istalgan uning kirishiga yoki chiqishiga ulangan komponentlari bilan (o‘lchash ob’yekti, o‘lchash vositasi) o‘zaro ta’siri o‘lchash xatoligining asbobiy tashkil etuvchisini o‘zgartiradi va bu holatni baholashda o‘lchash vositasining kirish va chiqishidagi impedansi (to‘la qarshilik) kabi xususiyatlari ham ishlatiladi. Metrologik amaliyotda ko‘rsatilgan tushunchalar quyidagicha ta’riflanadi.
O‘lchash vositalarining kirish (chiqish) impedansi – bu o‘lchash vositasining kirish (chiqish) ga ta’sir etuvchi umumlashgan kuchning, o‘lchash vositasi kirish (chiqish) zanjiridagi jarayonni xarakterlovchi umumlashgan tezligiga nisbatidir. “Impedans” atamasini istalgan fizik tizimlar (mexanik, gidravlik, magnit, elektr) uchun qo‘llash mumkin.
Misol, elektr zanjirida umumlashgan kuch – elektr kuchlanishi, umumlashgan tezlik esa elektr toki hisoblanadi. Ko‘rsatilgan kattaliklarning nisbati Om qonuni bo‘yicha elektr qarshiligini bildiradi.
O‘lchash vositalarining muhim metrologik xususiyatlaridan biri o‘lchash diapazoni (chegarasi) dir. O‘lchanadigan kattalikning o‘lchash vositalari uchun yo‘l qo‘yiladigan xatoliklarini me’yorlangan qiymatlari oralig‘i o‘lchash asbobi yoki o‘lchash o‘zgartkichining o‘lchash diapazoni deyiladi.
Texnik asboblarda, odatda, o‘lchash diapazoni bilan ko‘rsatuvlar diapazoni mos keladi. O‘lchash diapazonining eng kichik va eng katta qiymatlari o‘lchash chegarasi deyiladi. Masalan, stasionar o‘lchash kuchlanish transformatorlarining o‘lchash diapazoni 0,8U_1H dan to 1,2U_1H gacha bo‘lib, (U_1H – transformator kirishidagi nominal kuchlanishi) kuchlanishning 0,8U_1H dan kichik va 1,2U_1H dan yuqori kuchlanishlari uchun xatoliklar me’yorlanmaydi.