Issiqlik elektr stansiyalarda
Yüklə 2,91 Mb.
|
|
N eft m ahsulotlarini turli usullar bilan gazlashtirishda hosil bo‘ladigin m oddalam ing m iqdori
8-jadva Neft Gazlashtirish Hosi bo'ladigan moddalar % hisobida mahsulotla ri fraksiyasi Neftning usullari s n 4 Y uqori molekula li parafmlar S2N 4 Y uqori n 2 molekulali olefmlar benzin fraksiyasi piroliz 34 6 29 15 16 78
3 1 Qattiq va suvuq yoqilg'ilami gazlashtirish quyidagi usullar bilan amalga oshiriladi. “Piroliz” — grek tilidan olingan bo‘lib, moddalarning kislorodsiz sharoitda ajralishini bildiruvchi so‘z. Kreking - ingliz tilida moddalarning issiqlik ta’sirida parchalanishi va ajralishini bildiradi. Keltirilgan jadvaldan ko‘rinadiki, neft mabsulotlarini gazlashtirishda vuqori yonish issiqligiga ega bo‘lgan SN4 S2N4 va N2 lar bilan birgalikda. ulami katolitik kreking qilishda va kokslash jarayonlarida yuqori molekulali parafmlai ham hosil bo'ladi. Bunday jarayonlarda olingan yuqori molekulali parafinlar va olefmlar, siqilgan gazlar olishda hamda kimyo sanoatida har xil organik moddalami sintez qilishda qimmatli xomashyo mahsuloti hisoblanadi va bu jarayonda hosil bo‘lgan gazlar esa yoqilg‘i sifatida ishlatiladi. Qattiq yoqilg'ilami kokslash usuli bilan gazsimon, yuqori molekulali parafin, olefinlar kabi moddalarni ham olish mumkin, bu jarayonda hosil bo'lgan gazlar koks gazi deyiladi. Sun’iy gazlaming yonishida hosil bo‘ladigan issiqlik miadori ulaming olinish usullariga bog‘liq bo‘lib, past yonish issiqlik Qn = 1000- 4000 kkal/m-’ oralig‘ida bo‘ladi. Sun’iy gazlardan yuqori kalonyali gaz koks gazi bo‘lib, uning q , = 4000 kkal/m3 atrofida. Quyidagi jadvalda turli xil ko‘mirlarni gazifikatsiya qilish jarayonida hosil bo‘ladigan moddalarning miqdori keltirilgan. 79
9 iadva
Bu jadvaldan ko‘rinadiki, qattiq yoqilg‘ilami kokslash jarayonlarida ko'proq yuqori kaloriyali N2 hamda SO gazlari hosil bo‘lishi bilin birgalikda S 0 2 va N2 kabi yonmaydigan gazlar ham hosil bo'ladi. Bu usullarda N2S birikmasining hosil bo‘lishi yoqilg'i tarkibidagi oltingugurt birikmasi miqdoriga bog'liq. Jadvalda keltirilgan “ENIN usuli” Moskva shahridagi G.M Krjijanovskiy nomidagi Energetika ilmiy tekshirish instituti olimlari tomonidan ishlab chiqilgan “yoqilg'ilami tezkor usulda gazlashtirish jarayoni” asosida amalga oshirilishini anglatadi. Bu usulni “Yoqilg'ilami kompleks ravishda energotexnologik ishlatish” deyiladi. Hozirgi davrda issiq iqlimli mamlakatlarda biokimyoviy usulda tarkibi asosan SN4 va S 0 2 gazlar aralashmalaridan iborat bo'lgan biogaz olish ham yo'lga qo'yilmoqda. Biogaz olishda xomashyo sifatida organik va qishloq xo'jalik mahsulotlari chiqindilari hamda biologik o'simlikiar chiqindilari ishlatiladi. Bunday chiqindi mahsulotlarini gazlashtirish yer qatlami ostida biologik mikroorganizimlar ta’sirida chiritish yo'li bilan amalga oshiriladi. 80 Qattiq turdagi yoqilg‘ilardan gazsimon yoqilgMlar olish Hozirgi vaqtda ba’zi mamlakatlarda qattiq yoqilgMlardan havo kislorodi hamda suv bugM va havo aralashmasi yordamida gazsimon yoqilgMlar olish keng yoMga qo‘yilmoqda. Bu jarayon maxsus gaz generatorlarida yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri yer osti qatlamlaridagi ko‘mir zahiralarida amalga oshirilmoqda. Qattiq yoqilgMlami gazlashtirish 900-1000 c haroratida bosim ta’sirida ortiqcha havo koeffitsiyenti a< l boMgan sharoitda amalga oshiriladi. Bunday sharoitda yoqilgMlaming chala yonishi natijasida yonuvchan uglerod ikki oksidi (SO) vodorod (N?) gazi va har xil turdagi toMinmagan uglevodorodlar (CnH2n +1), (CnH2n) hamda yonish mahsulotlari (N2O, SO2) kabi moddalar ham hosil boMadi. Masalan; qattiq holatdagi sof uglerodni 0 2 ta ’sirida gazlashtirish quyidagi reaksiyalar natijasida sodir boMadi. С+У2° 1=с о + 123 MDj/kmol с +o2= co2+407 MDj /kmol Bunday holda yonuvchi gazsimon SO hamda yonish mahsuloti S 0 2 gazlari hosil boMadi. Bu jarayonda SO gazining kimyoviy issiqlik effekti Qc0 =407-123 =284 MDj/kmol va uglerodning gazifikatsiyalanish darajasi (q) quyidagicha hisoblanadi: 9= 2cs..ioo =— 100= 70%ni tashkil qiladi. Qan 407 Uglerodni gazlashtirish suv bugM va kislorod aralashmasi yordamida amalga oshuilganda undan gazsimon yoqilgMlar olinishi quyidagi reaksiyalar asosida sodir boMadi. с +o2= 2со +246 MDj /kmol со +нго =co2+h 2+43,5 MDj/kmol с +н2о =со +я 2- 118,7 MDj/kmol Bu reaksiyalar asosida nazariy jihatdan 66 % SO, gazi hosil boMishi bilan birgalikda yonish issiqligi yuqori darajada boMgan 44 % N2 gazi ham hosil boMadi. Agar gazlashtirish jarayonida harorat 1000 c dan yuqori boMsa S+So2=SO +161 MDj/kmol reaksiya asosida SO gazining miqdori 81
со +зя, = ch 4+H20 СОг +4H2= CH, +2H20 Bu reaksiyalar natijasida harorat 900-1000 L bosim 10 MPa bo‘lganda metan gazining hosil bo'lishi 50-60 % ni tashkil etadi. Quyidagi grafikda yog‘och o‘tin va ko'mir mahsulotlarini gazifikatsiya qilishda har xil harorat va bosim ta’sirida metan gazining hosil bo‘lish grafigi keltirilgan. Uning gazsimon yoqilg'ilarga aylanishi quyidagi reaksiyalar asosida sodir bo‘ladi 11-rasm. Metan gazining hosil bo'lish grafigi 1 - ko‘mir, 2 - yog‘och o‘tin Gazlashtirish jarayonida harorat 1000 4 dan oshsa, SO gazining miqdori oshish quyidagi reaksiya asosida sodir bo‘ladi с +со, =со +161 M Dj 'kmo! Bu grafikdan ko‘rinadiki, muhitning bosimi ortib borishi biian ko‘mimi gazifikatsiya qilishda SN4 gazi hosil boMishi ham ortib boradi. Hozirgi vaqtda sanoatda hur xil turdagi ko‘mir mahsulotlari torf, yonuvehi slanetslar hamda organik chiqindilar turli xil yo‘llar bilan kislorod, havo hamda suv bug‘i aralashmasi yordamida maxsus gaz generatorlarida oddiy sharoitda 2 -3 MPa atmosfera bosimida hamda 10 MPa gacha bo'lgan yuqori bosimda maydalangan yoki yirik holatlarda gazifikatsiya qilish keng yo‘lga qo'yilmoqda. 82 Quyidagi 12-rasmda maydalik darajasi 10-80 ram, 10 15 mm bo'lgan ko‘mir mahsulotini qo‘zg‘almas, (a) hamda qaynoq (8) qatlamda yoqish usuli bilan, hamda yirikligi 0,1-0,6 mm bo‘lgan ko'mimi kukun (v) holatlarda gazifikatsiya qilish sxemasi keltirilgan. « я г ? - l»,n 1$ 12-rasm. Ko‘mirni har xil usullarda gazlashtirish sxemasi Bunda gaz generatorlarining samaradorligi gazlashtirilayotgan yoqilg'ilarning namligi va maydalik darajasiga, hamda ko'm ir zarrachalarining kislorod bilan kimyoviy birikish xususiyatiga bog'liq bo‘ladi. Shu sababli qattiq moddalami gazifikatsiyalashnmg kimyoviy foydali ish koeffitsenti, % hisobida quyidagicha ifodalanadi. 100; Qt Bu ifodada V2 - hosil bo'layotgan gaz miqdori m3/kg Q2 - hosil bo‘layotgan gazning yonish issiqligi kDj/m3, Qt - gazlashtirilayotgan qattiq yoqilg'ining yonish issiqligi kDj/kg. Quyidagi jadvalda qattiq yoqilg'ilami bosim ta’sirida gazifikatsiya qilish natijasida hosil bo'lgan gaz mahsulotlarining parsiol bosimi va nosil bo'lish miqdori keltirilgan. Yüklə 2,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||