Issiqlik elektr stansiyalarda

H 2S i 0 3= H ++ H S i 0 3'
N Si0 3'=H++ Si0 32’
Bu kislotaning 2 5 c haroratda dissotsiatsiyalanish darajasi, suvning rNi oshishi bilan qanday o‘zgarishi 17-jadvalda keltirilgan.

25 c da va rN ning har xil qiymatida kremniy kislotasining dissotsiyalanishi, % hisobida

17-jadva

Kremniy				RN
birikmalari %	5	6	7	8	9	10	11
H ,Si0 3	10	99.9	99.	90.9	50.0	8.9	0.8
H Si0 3‘	0	0,1	9	9,1	50	91,0	98.
Si0 32'	-	-	1.0	-	-	-	2
	-		-				1.0

Jadvaldan ko'rinadiki, 25 ' haroratda suvning rNi 7 atrofida boMganda, H2S i0 3 birikmasining Si0 32' ionlarga parchalanishi deyarli sodir boMmaydi. Bunday sharoitda kremniy kislotasi qisman HSi03'(l% atrofida) ioniga dissotsiatsiyalanadi. Suvda HSi03‘ ionlar miqdori oshishi suvning rNi 8,5-9 boMganda keskin ko‘payadi, ya’ni50% atrofida boMadi. Suv takibida kremniyning ko‘payishi yoki kamayishi suv tarkibidagi Na', Sa2 va Mg2' kationlari konsentratsiyasiga ham bogMiq. Suv tarkibida Na kationi ko‘p boMsa, kremniy birikmalarining suvdagi eruvchanligi ortadi. CHunki natriy suvning ishqoriyligini oshiradi. Buning aksincha, Sa2t va Mg2, kationlar kremniy birikmalarining suvdagi konsentratsiyasini kamaytiradi, bunga sabab, bu kationlar suvdagi kremniy ioniari bilan birikib, kam eruvchan birik'nalar holida suvdan ajralib chiqishidir.
Sa2'+Si0 32‘= CaSi03 |

121
Mg2++ Si032"= MgSi0 3 i

Yer yuzi va artezian suvlarining har litrida kremniy miqdori 1 dan 30 mg.gacha bo‘ladi. Kremniy birikmalrining 5 dan to 20 %gacha qismi suvda asosan kolloid holatda uchraydi.
Sul fat ioni. (S 0 42 ), bu ion yer osti suvlarida dengiz va anhor suvlariga qaraganda bir muncha ko‘proq bo‘ladi. Suvni SO/'ionlar bilan boyitadigan, tabiatda ko‘p tarqalgan asosiy birikmalardan biri gips (SaS04) hisoblanadi.
Xlor ioni. (СГ) barcha turdagi tabiiy suvlarda har xil miqdorda uchraydi. Bu ionning miqdori ayniqsa, dengiz va okean suvlari tarkibida yuqori darajada bo‘lsa-da, bu ion suvdagi kationlar bilan birikib, kam eruvchan birikmalar hosil qiladi. Suvda Cl ionning NaCl holatida ajralib chiqishi asosan suvning uzoq vaqt davomida quyosh nuri issiqligi ta’sirida bug‘lanishi natijasida sodir bo'ladi.
Karbonat birikmalari. Tabiiy suvlarda korbanat kislotasi (N2S 0 3), bikorbanat (NS03‘), karbonat (S0 32 ) ionlari va uglerod

2. 
   - oksid (S 0 2) ко rinishida boiib, bu birikmalar suv tarkibida eng ko‘p uchraydigan birikmalardir. Tabiiy suvlar tarkibida bu birikmalar qanday holatda va qancha miqdorda bo‘lishi suv o‘miga va haroratiga bog'liqdir. N2S 0 3 ikki negizli kislota bo‘lganligi uchun ikki bosqichda dissotsiatsiyalanadi:
   

^ S O s ^ + N S O a ' N S 0 3 =N++ S 0 ,2'
Dissotsiatsiyalanish darajasi eritmaning o‘miga bog‘liq. 18-jadvalaa 25 r haroratda suv rNi o‘zgarishi bilan N2S 0 3ning dissotsiatsiya darajasi qanday o‘zgarishi keltirilgan.

Karbonat birikmalari

18-jadva
R N
^{4 5 6 7 8 9 10} 11 12

^{S 0 2-rN2SQ3 100 95 70} 20 2 ^{. . - •
NSO3' - 5 30 80 98 95} 70 17 2
^{SO,2' - - -} - - _{5 30 83 98}

Jadvaldan ko'rinad'ki, suvning rNi 7-9 oralig‘ida bo‘lganda, suvda N S 0 3" ionlar konsentratsiyasi eng ko‘p ya’ni 80-95%

122

miqdorda bo‘lib, rNning qiymati oshib borishi bilan bu ionlaming S 0 32' ionlariga aylanishi ko'payib borar ekan.
Betaraf suvlarda karbonat birikmalari quyidagi muvozanat holatda bo'ladi:
2NS03V+ S 0 3: +N20 + S 0 2
Bu holatni “uglekislota muvozanati” deyiladi.
Uglekislota muvozanati o'zgarishi suvdagi NSO3' hamda S 0 2ning oshishi yoki kamayisbiga bog'liq bo'ladi. Agar S 0 2ning suv tarkibidagi miqdori kimyoviy muvozanat holatidan ko'p bo'lsa, ortiqcha miqdordagi S 0 2 gazi suvda kam eruvchan SaS03, MgCOj kabi birikmalarning eruvchanligini oshiradi. Natijada suv tarkibida Sa2+, Mg2 va N S 0 3‘ ionlarining konsentratsiyasi ko'payadi. Shu sababli tarkibida S 0 2 gazi ko'p bo'lgan suvlar "tajovuzkor” suvlar hisoblanadi. Aksincha, suvda SChning miqdori muvozanat holatidagidan kam bo'lsa, suvdagi NSQ3‘ ionlaring dissotsiatsiyalanish darajasi ortib, S 0 32‘ ionlar konsentratsiyasi ko'payadi.
Hosil bo'lgan SO-- ionlar suvdagi Sa^' kationlari bilan birikishi natijasida kam eruvchan SaS03 birikmasi hosil bo'lib, suvdan ajralib chiqadi. Natijada suv tarkibida Sa va S 0 32' ionlarining miqdori kamayadi:
Sa