Issiqlik elektr stansiyalarda

8 K J0 4+5CH,C00H+4H 2S 04-+ 4K2S 0 4+4J2+1°C 02+14H20
Suv tarkib.dagi har xil organic va anorganik oksidlanuvchi moddalaming oksidlanishi uchun har xil miqdorda kislorod sarflanishi, hamda kislorod suvdagi barcha oksidlanuvchi moddalaming oksidlanishiga ayni bir vaqtda bir xil ta’sir etishi sababli sarflangan kislorod miqdori bilan suv tarkibidagi barcha oksidlanuvchi moddalaming umumiy miqdorini aniqlash mumkin.


Nazorat savollari
1. Tabiatda suvlaming turlari va hosil bo‘lish jarayonlari qanday sodir bo'ladi?
2 Tabiiy suvlar tarkibida uchraydigan zarrachalaming farqi nimada?

3. 
   Kolloid va ion dispers zarrachalar qanday moddalardan tashkil etadi?
   
4. 
   Ion-molekulyar zarrachalarga qanday ximiyaviy moddalar kiradi?
   
5. 
   Tabiiy suvlami Ca va Mg kationlari bilan boyitadigan birikmalar va ulaming suvda erish holatlari qanday?
   

6 . Suvda karbonat va kremniy birikmalari qanday holatlarda uchraydi?

7. 
   Tabiiy suvlarda organik birikmalari qanday holatlarda
   

uchraydi?

7. 
   . Suvning sifat ko‘rsatkichlari necha xil bo'ladi?
   
8. 
   Suvning qattiqligi va ishqoriyligi qanday xarakterlanadi?
   
9. 
   Suvning karbonatli va nokarbonatli qattiqligi qanday farq qiladi?
   

131

6. 
   BOB. ISSIQLIK ENERGETIKASIDI SUVNING ISHLATILISHI VA AHAMIYATI
   

Barcha mamlakatlarda xalq xo'jaligini va sanoat tarmoqlarini elektr energiyasi bilan ta’minlashda issiqlik hamda atom elektr stansiyalari (IES, AES) asosiy energiya manbalari hisoblanadi. IES lar ishiab chiqaradigan energiya turlariga qarab, kondensatsion elektr stansiyasi (KES) hamda issiqlik tarmoqli turbinali elektr markazlari (IEM) ga bo‘linadi. КЕМ larda faqat elektr energiyasi ishiab chiqarilsa, IEM larda elektr energiyasi ishiab chiaarish bilan birgalikda ishiab chiqarish korxonalarini, zavod va fabrikalami bug‘ bilan ta’minlash maqsadi ham ko‘zda tutiladi.

Suv lESlarida bug1 olish uchun asosiy texnologik xomashyo bo‘lib, stansiyaning uzluksiz ishlashida eng ko‘p miqdorda ishlatiladigan mahsuiotdir. Sarflanadigan suv miqdori stansiyadagi bloklar quwatiga bog‘liq bo‘ladi. Shuni takidlash lozimki, lESlarida turbina agregatiga yuborilayotgan bug‘ning sifati va miqdori texnik ekspulatatsiya me’yorlarida ko'rsatilganidek doimiy saqlanishi, energoblok quvvatini oshirishdagi muhim omillardan biri boMib hisoblanadi. Hozirgi davrda ko‘pgina mamlakatlarda hamda jumxuriyatimizda yakka bloklar quvvati 160, 200, 300, 500, 800 MVt boMgan yuqori quvvatli IESlari ishiab chiqarish korxonalarini, xalq xo'jaligini, sanoatni, shahar va qishloqlami elektr energiyasi bilan uzluksiz ta’minlashda asosiy elektr manbalari hisoblansa, yuqori quvvatli issiqlik tarmoqli turbinali elektr markazlari, issiqlik ham elektr energiyasi bilan ta’minlanuvchi asosiy manbalardan bo lib hisoblanadi.
IESlarining ishonchli va samaradorli ishlashi shu sohada ishlatilayotgan suv hamda ishiab chiqarilayotgan bug'ning kimyoviy tarkibiga va sifat ko‘rsatkichlariga bogMiq. MaMumki, suv yaxshi crituvchi modda boMganligi sababli tarkibida turli xil moddalar erigan va erimagan holatlarida har xil miqdorda boMadi. lESlarida ishlatilayotgan suv tarkibida har xil kimyoviy moddaldar qanchalik ko‘p miqdorda boMsa, qurilmaiaming uzluksiz ishlashida bug‘ hosil qiluvchi va issiqlik almashtiruvchi

132
quvirlarida zang va turli xil tarkib’.i tuzlaming qotmalari (nakip) hosil bo'lishi shunchalik ko‘payadi.

Quvur devorlarida hosil bo'lgan bunday qatlamlarning issiqlik o'tkazuvchanlik xususiyati metallarnikiga nisbatan birmuncha kichik bo’lganligi sababli, zang va qatlamlar hosil bo‘lishi natijasiaa birinchidan, quvurlar yuzasi torayib, ulaming issiqlik o'tkazuvchanlik xususiyati va chidamliligi pasayadi, ikkinchidan, bug* qozonining bug1 ishiab chiqarish quvvati kamayib, isblash muddati qisqaradi hamda yoqilg'i ortiqqcha miqdorda sarflanadi.
Agar qozon suvi tarkibida bar xil kremniy birikmalari hamda metall oksidlarining miqdori belgilab qo'yilgan me’yordan oshib ketsa, qozon qurilmalarida bug* olish jarayonida u moddalaming bug fazasiga o4ishi ko‘payib, turbina kuraklari devorlarida ulaming tuz va qatlamlari hosil bo'ladi. Bu holat turbina quvvatining keskiu kamayishiga hamda turbina parraklarining tez ishdan chiqishiga sabab bo‘ladi.
Respubhkamizda va boshqa mamlakatlarda yuqon quvvatli
lESlarini uzoq yillar ishlatish tajribalari ko'rsatishicha, ulaming suv va bug1 bilan muloqatda bo'lgan uskunalaming ishonchli va samaradorli islilashi suv tayyorlashning zamonaviy ratsional usullari asosida tayyorlangan qo'shimcha suvning va turbina kondensatining sifatiga hamda ulami ishlatishda ekipulatatsiya me’yorlariga, kimyoviy nazoratni tashkil etishga to ia ravishda rioya qilishga bog‘liq.
lESlanni sifatli suv bilan ta’minlashning asosiy vazifalari
qo'yidagilardan iborat: bug1 hosil qiluvchi va qizdiruvchi quvitiarda kalsiy, magniy birikmalari, temir oksidlari, va natriy kabi birikmalaming qatlamlari hosil bo'lishini keskin kamaytirish, bug1 va suv bilan doimo muloqatda bo‘lgan asosiy va qo‘shimcha uskunalaming hamda issiqlik tarmoqlarining zanglashiga yo‘l qo‘yilmaslik, ulaming uzoq muddat ishonchli va samarali ishlashini ta’minlash, yuqori quvvatli IESlari turbina kuraklarida qatlamlar hosil bo‘lishiga yo'l qo‘ymay, uning kamida 5000- 600°C uzluksiz ishlashini ta’minlashdan iborat.
133
Bug‘ hosil qiluvchi va issiqlik almashtiruvchi quvurlarida zang va turli xil tarkibli tuzlarning qotmalari (nakip) hosil bo'lishi shunchalik ko'payadi.
Quvur devorlarida hosil bo'lgan bunday qatlamlaming issiqlik o'tkazuvchanlik xususiyati metallarnikiga nisbatan birmuncha kichik bo'lganligi sababli, zang va qatlamlar hosil bo'lishi natijasida birinchidan, quvurlar yuzasi torayib, ularning issiqlik o'tkazuvchanlik xususiyati va chidamliligi pasayadi, ikkinchidan, bug' qozonining bug' ishlab chiqarish quwati kamayib, ishiash muddati qisqaradi hamda yoqilg'i ortiqqcha miqdorda sarflanadi.
Agar qozon suvi tarkibida har xil kremniv birikmalari hamda metall oksidlarining miqdori belgilab qo'yilgan me’yordan oshib ketsa, qozon qurilmalarida bug' olish jarayonida u moddalaming bug' fazasiga o'tishi ko'payib, turbina kuraklari devorlarida ulaming tuz va qatlamlari hosil bo'ladi. Bu holat turbina quwatining keskin kamayishiga hamda turbina parraklarining tez isndan chiqishiga sabab bo'ladi.
Respublikamizda va boshqa mamlakatlarda yuqori quwatli IESlarini uzoq yillar ishlatish tajribalari ko'rsatishicha, ulaming suv va bug1 bilan muloqatda bo'lgan uskunalaming ishonchli va samaradorli ishlashi suv tayyorlashning zamonaviy ratsional usullari asosida tayyorlangan qo'shimcha suvning va turbina kondensatining sifatiga hamda ulami ishlatishda ekipulatatsiya me’yorlariga, kimyoviy nazoratni tashkil etishga to'la ravishda rioya qilishga bog'liq.
IESlarini sifatli suv bilan ta’minlashning asosiy vazifalari qo'yidagilardan iborat: bug' hosil qiluvchi va qizdiruvchi quvirlarda kalsiy, magniy birikmalari, temir oksidlari, va natriy kabi birikmalaming qatlamlari hosil bo'lishini keskin kamaytirish, bug' va suv bilan doimo muloqatda bo'lgan asosiy va qo'shimcha uskunalaming hamda issiqlik tarmoqlarining zanglashiga yo'l qo'yilmaslik, ulaming uzoq muddat ishonchli va samarali ishlashini ta’minlash, yuqori quwatli IESlari turbina kuraklarida qatlamlar hosil bo'lishiga yo'l quvmay, uning kamida 5000--600°C uzluksiz ishlashini ta’minlashdan iborat.
IES va lEMlarida suv tayyorlash jarayonida quyidagi talablar bajarilishi zamr:
134
Birinchidan, kam iqtisodiy xarajat sarflab. suv va kondensatni texnik ekspulatatsiya me’yorlari ialabi darajasida tozalash;
Ikkinchidan,suv tayyorlash jarayonida chiqindi suvlaming toza suv havzalariga qo'shilishiga yo‘l qo‘ymaslik va bu suvlami IES ning ehtiyoji uchun qayta ishlatish;
Uchinchidan, zamonaviy va arzon uskunalardan foydalanb, suv tayyorlash qurilmalarining uzluksiz va samaradorli ishlashini ta’minlashdan iborat.
lESlarida suv asosan quyidagi maqsadlarda ishlatiladi:

1. 
   bug' qozoni va bug4 hosil qiluvchi boshqa uskunalarda bug1 olish uchun asosiy texnologik xomashyo sifatida;
   
2. 
   ishlatilgan bug‘ni turbina kondensatorida kondensatsiya qilishda unda turli xil qurilmalarda sovutuvchi suv sifatida;
   

v) issiqlik tarmoqlarida issiqlik tashuvchi manba sifatida;

7. 
   IESlarining yig‘uvchi va ta’mirlovchi sexlarini hamda yig‘ilgan, jihozlangan hamda ishlayotgan qurilmalami kislota eritmasi bilan yuvish jarayonida bajariladigan barcha tadbirlami suv bilan ta’minlash sohasida ishlatiladi.
   

•