Issn 2223-1617 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

Cədvəl 1. Dovşanalması növlərininistifadə olunduğu təsərrüfat sahələri 
 
 
 
№ 
 
 
 
 
Növlərin adı 
Me
li
or
as
iya
 
 
 
Meşə təsərrüfatı 
Dekorativ bağçılıq 
A
rı
çı
lı
q 
Q
rupl
ar
da
 
T
ək
-t
ək
 
C
anl
ı ç
əp
ərl
ərd
ə 
D
aş
lı
 qay
al
ıql
ar
da
 
H
əy
ət
yanı
 sa
hə
lə
r 
Meş
ə 
əki
n
lə
ri
nd
ə 
B
oşs
ah
əl
ərd
ə, 
çə
m
ənl
ik
lə
rd
ə 
1. 
C.acutifoliusTurcz. 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
2. 
C.adpressus Bois. 
+ 
- 
- 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
3. 
C.divaricatusRehd et Wils. 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
4. 
C.hebephyllus Diels 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
- 
+ 
+ 
5. 
C.horizontalisDcne. 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
6. 
C.insignisPojark. 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
7. 
C.integerrimusMedik. 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
8. 
C.lucidusSchlecht. 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
9. 
C.melanocarpusLodd. 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
10. 
C.nitensRehd. etWils. 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 

---

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
133 
11. 
C.racemiflorus (Desf.) 
Klotz 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
12. 
C.roseusEdgew. 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
13. 
C.saxatilisPojark. 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
- 
+ 
+ 
+ 
14. 
C.zabelii C.K. Schneid. 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
+ 
 
Dovşanalmasıəsasən şaxtaya, quraqlığa davamlı, torpağın münbitliyinə az tələbkardır. Tədqiq olunan 
növlərdən  meliorasiya  işlərinin  təşkilində,  meşə  təsərrüfatındaboş  çəmənliklərin  yaşıllaşdırılmasında 
və  meşəaltı  kimi  istifadə  etmək  mümkündür.C.melanocarpus  Lodd.,  C.racemiflorus  (Desf.)  Klotz, 
C.adpressus  Bois,  C.lucidus  Schlecht.  C.zabelii  C.K.  Schneid.,  C.horizontalis  Dcne.,  C.divaricatus 
Rehd et Wils., C.nitens Rehd. et Wils. növlərindən çiçəkləmə və meyvə vermə məhsuldarlığına görə 
meşə faunasının yem bazasının artırılması məqsədilə istifadə edilə bilər.  
Tədqiq  olunan dovşanalması  növlərinin  dekorativlik xüsusiyyətlərin qiymətləndirilməsi  2 saylı 
cədvəldə verilmişdir. 
 
Cədvəl 2. Tədqiq olunan növlərin dekorativlik keyfiyyətlərinin qiymətləndirilməsi 
 
№ 
 
Növlərin adı 
Ballar 
1 
2 
3 
4 
5 
1. 
C.acutifolius Turcz. 
 
 
 
+ 
 
2. 
C.adpressus Bois 
 
 
 
+ 
 
3. 
C.divaricatusRehd et Wils. 
 
 
 
+ 
 
4. 
C.hebephyllus Diels 
 
 
 
+ 
 
5. 
C.horizontalisDcne. 
 
 
 
 
+ 
6. 
C.insignisPojark. 
 
 
 
+ 
 
7. 
C.integerrimus Medic. 
 
 
 
+ 
 
8. 
C.lucidusSchlecht. 
 
 
 
+ 
 
9. 
C.melanocarpusLodd. 
 
 
 
+ 
 
10. 
C.nitensRehd. etWils. 
 
 
 
+ 
 
11. 
C.racemiflorus (Desf.) Klotz 
 
 
 
 
+ 
12. 
C.roseusEdgew. 
 
 
 
+ 
 
13. 
C.saxatilisPojark. 
 
 
 
 
+ 
14. 
C.zabelii C.K. Schneid. 
 
 
 
+ 
 
 
 
C.saxatilis  Pojark.,  C.racemiflorus  (Desf.)  Klotz,  C.horizontalis  Dcne.  dekorativlik 
xüsusiyyətlərinə görə (meyvələri kol üzərində qış aylarınadək qaldığı üçün) 5 balla, digər qalan növlər 
isə 4 balla qiymətləndirilmişdir. 
 
Payız aylarında əkinlərdə parlaq tonlara ehtiyac olduğundan dovşanalması dekorativ bitki kimi 
çox  qiymətlidir.  Bu  dövrdə  C.acutifolius  Turcz.,C.adpressus  Bois,  C.divaricatus  Rehd  et  Wils., 
C.hebephyllus  Diels,  C.horizontalis  Dcne.,  C.insignis  Pojark.,  C.integerrimusMedik.,  C.racemiflorus 
(Desf.)  Klotz,  C.roseus  Edgew.,  C.zabelii  C.K.  Schneid.,  C.melanocarpus  Lodd.,  C.racemiflorus 
(Desf.)  Klotz,  C.lucidus  Schlecht.,  C.nitens  Rehd.  et  Wils.qırmızı,  al-qırmızı,  tünd  qırmızı,  çəhrayı, 
qara  rəngli  tək-tək  və  ya  kiçik  salxımlarda  toplanmış  yumru,  armudvari  formalı  meyvələrilə  yüksək 
dekorativliyə  malik  bitki  kimi  qiymətləndirilir  [5,6,10,11,12,13].  Tədqiq  olunan  növlər  habitusunun 
müxtəlifiyinə,  budaqlanmasının    xarakterinə,  yarpaqlarının  düzülüşünə,  payızda  parlaq  rənglərlə 
boyanmasına,  yüksək  məhsuldarlıqla  çiçəkləməsinə  və  meyvə  verməsinə  görə  dekorativ  bağçılıqda 
tək-tək  və  qrup  şəklində  yaşıllıqların  təşkilində  istifadə  edilə  bilər.  Canlı  çəpərlərin  salınmasında  - 
C.acutifolius  Turcz.,C.divaricatus  Rehd  et  Wils.,C.insignis  Pojark.,C.integerrimus  Medic. 
C.melanocarpusLodd.,C.lucidusSchlecht., 
C.nitensRehd. 
etWils.,C.racemiflorus 
(Desf.) 
Klotz,C.roseusEdgew.,C.zabelii 
C.K. 
Schneid., 
- 
növlərindənistifadəmümkündür.Cədvəldən 
göründüyü  kimi  C.adpressus  Bois,  C.horizontalisDcne.,  C.saxatilis  Pojark.,  C.zabelii  C.K.  Schneid. 
növləri ağır torpaq şəraitində, həmçinin daşlı-qayalıqlarda da asanlıqla inkişaf edirlər. 

---

AMEA Botanika Ġnstitutunun elmi əsərləri, 2015-ci il, XXXV cild
 
 
 
134 
          Cinsin  bir  çox  növləri  arıçılıqda  istifadə  üçün  perspektivlidir.  Dovşanalmasının  bir  çiçəyində 
sutkalıq  şəkərin  və  nektarın  miqdarı  0,121-0,490  mq  təşkil  edir,  balvermənin  məhsuldarlığı  növdən 
asılı olaraq 1 ha əkində 17-190 kq-dır. Daha çox məhsuldarlıq - C.lucidus Schlecht., C.nitens Rehd. et 
Wils.  -104-133  kq,  C.horizontalis  Dcne.,  C.divaricatus  Rehd  et  Wils.,  -  55-96kq,  C.zabelii  C.K. 
Schneid.  -  17-30  kq  -  müşahidə  olunur[4,5,12,13].,  Yaşıllıqlarda  çiçəkləyən  bitkilərin  az  olduğu 
dövrdə,  dovşanalması  növlərinin  çiçəkləməsi  (əsasən,  aprelin  III  dekadasından  iyulun  II  dekadasına 
qədər) arıçılıq sahəsi üçün yem bazası kimi xüsusi əhəmiyyət daşıyır.  
 Abşerona  introduksiya  olunmuş  dovşanalması  növlərinin  öyrənilməsi  zamanı  müəyyən  olunmuşdur 
ki, tədqiq olunan növlərin əksəriyyətindən yaşıllaşdırmada və xalq təsərrüfatının müxtəlif sahələrində 
geniş istifadə oluna bilər. 
 
ƏDƏBĠYYAT 
1.
 
Ağamirov  Ü.M.  Yaşıllıqların  şəhərin  ekologiyasında  rolu  "Azərbaycan  müstəqillikdən  sonra" 
beynəlxalq konfransının materialları. Azərbaycan Respublikasının prezidenti H.Əliyevin anadan 
olmasının 80 illik yubileyinə həsr olunur. Bakı, 2003,səh 54-55. 
2.
 
Bədəlov  H.Ə.  Meşə  əkinlərinin  layihələri,  texniki  qəbulu  və  onların  hazırlanma  qaydaları 
haqqında tövsiyələr. Bakı, 2011. 
3.
 
Muradova  A.N.,  Azərbaycan  florasında  təbii  şəraitdə  yayılmış  dovşanalması  (Cotoneaster 
Medik.)  növlərinin  botaniki  təsviri  və  bioekoloji  xüsusiyyətləri.  AMEA  Mərkəzi  Nəbatat 
Bağının Elmi Əsərləri, Bakı, 2014, XXII cild, səh., 152.  
4.
 
Агамиров  У.М.,  Кулиев  К.М.  Новые  интродуцированные  древесные  растения  для 
озеленения Апшерона. Баку: Азернешр, 1986, стр. 59-60. 
5.
 
Гревцова  А.Т.  Кизильники:  распространение,  систематика,  интродукция  в  Украину, 
использование, охрана /Дис. на соискание уч. ст. докт.биол. наук. – Ялта,1996. – 208 с.  
6.
 
Фарзалиев В.С., Яхьяев А.Б. Экологическая эффективность лесных насаждений и методы 
определения. AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağının Elmi Əsərləri, Bakı, 2014, XXII cild, səh., 30. 
7.
 
Мамедов Т.С. Древесно- кустарниковые породы Апшерона. Изд. Наука и обр., Баку, 2010, 
467стр. 
8.
 
Мирзоев  О.Г.,  Исмаилов  Н.И.,  Наджафова  Дж.Н.  Состояние  лесной  подстилки  под 
древесными  культурами,  используемых  при  рекреации.  AMEA  Mərkəzi  Nəbatat  Bağının 
Elmi Əsərləri, Bakı, 2014, XXII cild, səh.,146. 
9.
 
Сухих  Б.Ф.  Современные  приемы  озеленения  городских  территорий.  Тр.коммун.  хоз-ва, 
Академия коммун. хоз-ва им К.Д. Вампилова, 1979, вып.№ 171, с.71-73. 
10.
 
Dickoré,  W.B.,  and  G.  Kasperek.  2010.  Species  of  Cotoneaster  (Rosaceae, 
Maloideae)indigenous  to,  naturalizing  or  commonly  cultivated  in  Central  Europe.Willdenowia 
40(2):13-45. 
 11.  Tucker,  P.1997.  Cotoneaster  Species  –  Cotoneaster.  Trees  for  Life,  Pasadena,  South 
Australia.http://www.treesforlife.org.au/rogues/weeds/cotoneaster.html 
12.  Zheng,  H.,  Y.  Wu,  J.  Ding,  D.  Binion,  W.  Fu,  and  R.  Reardon.  2004.  Invasive  Plants  of 
AsianOrigin Established in the US and Their Natural Enemies. Volume 1.USDA Forest Service, 
FHTET-2004-05. 
13.  http://www.invasive.org/weeds/asian/cotoneaster.pdf
.