İSTİqlal fəDAİLƏRİ – azərbaycan xalq cümhuriYYƏTİNİn daxiLİ İŞLƏr naziRLƏRİ



Yüklə 3,76 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə28/36
tarix05.03.2017
ölçüsü3,76 Mb.
#10119
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   36

 

 

MEHRƏLİ bəy FƏRZƏLİBƏYOV 

(1878-1942) 

 

Mehrəli  bəy  Murtuzaqulu 



(Mürsəlqulu)  bəy  oğlu  Fərzəlibə-

yov  1878-ci  ildə  ġuĢa  Ģəhərində 

əsilli  ailədə  anadan  olmuĢdu.  ġə-

hər  real  məktəbini  bitirmiĢdi... 

”Müsavat”  partiyasına  daxil  ol-

muĢdu...  Azərbaycan  Xalq  Cüm-

huriyyəti  dövründə,  1918-ci  ildən 

polis orqanlarında xidmətə girmiĢ-

di.O cümlədən 1919-1920-ci illər-

də  Bakı  Polismeysterliyində  baĢ 

polis  qulluqçusu,  Bakı  Ģəhərinin 

polismeysteri  Rüstəm  bəy  Mirzə-

yevin (5-ci dərəcə üzrə ayda 1800 

manat  əmək  haqqı  ilə)  böyük 

köməkçisi  vəzifəsində  çalıĢmıĢdı  (Qeyd:  1919-cu  ildə  Bakı  polis-

meysteri  ayda  2.300  manat,  onun  böyük  köməkçisi  isə  1800  manat 

məvacib alırdı...) YaxĢı fəaliyyətinə görə Azərbaycan Cümhuriyyəti 

daxili iĢlər nazirinin əvəzi  ġəfi bəy Rüstəmbəylinin 14 mart 1920-

ci  il  tarixli  45  nömrəli  əmri  ilə  ġamaxı  qəzasının  rəisi  Səlim  bəy 

AğakiĢibəyov tutduğu vəzifəsindən azad olunub Quba qəzasına rəis 

göndərilində,  onun    yerinə    Mehrəli    bəy    Fərzəlibəyov    tövsiyə 

olunmuĢdu... 

Azərbaycanda  sovet  hakimiyyəti  qurulduqdan  sonra  Mehrəli 

bəy  Fərzəlibəyov  da  XDĠK-in  11  may  1920-ci  il  tarixli  əmrilə  tut-

duğu vəzifəsindən azad olunmuĢdu. Bir müddət ona toxunmamıĢdı-


 

380 


lar...Lakin  otuzuncu  illərin  repressiya  dalğası  ondanda  yan 

keçməmiĢ,  məhz  AXC-nin  keçmiĢ  polis  məmuru  olduğuna  görə 

təqiblərə  məruz qalmıĢ, 1942-ci  ildə  həbs  olunmuĢdu... 

 

 



 

MƏNSUR bəy ŞIXLINSKİ 

(1892-1920) 

 

Mənsur  bəy  Hüseyn  bəy  oğlu  ġıxlınski  1892-ci  ildə  Qazax 



qəzasının Ġkinci ġıxlı kəndində anadan olmuĢdu. O, Qori Müəllim-

lər Seminariyasını bitirmiĢ, bir müddət pedaqoji fəaliyyətlə məĢğul 

olmuĢdu... 

Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  dövründə,  Bakıya  gəlmiĢ  və 

Bakı Polismeysterliyində qilluğa girmiĢdi. Əvvəlcə kiçik polis mə-

muru (onun köməkçiləri Velyamin Naydel və Mirhəmid bəy TalıĢ-

xanov  idi)  vəsifəsində  xidmət  aparmıĢdı.  Tədricən  xidməti  pillədə 

yüksəlmiĢdi. Mənsur bəy qanunların, ictimai asayiĢin qorunmasında 

və  cinayətkarlıqla  mübarizədə  qətiyyətilə  fərqlənirdi.  Odurki,  Bakı 

Ģəhərinin  polismeysteri  Rüstəm  bəy  Mirzəyevin  böyük  köməkçisi 

(1-ci  müavini)  təiyn  edilmiĢdi.  Ondan  əvvəl  bu  vəzifədə  Mehrəli 

bəy Fərzəlibəyov çalıĢırdı. Lakin M.Fərzəlibəyovu 1920-ci il martın 

14-də  ġamaxı qəzasının rəis əvəzi təyin etdikləri üçün həmin tarix-

dən  xidməti  vəzifədə  irəli  çəkilməklə  məhz  Mənsur  bəy  ġıxlınski 

onun yerinə təyin olunmuĢdu. Mənsur bəy bu vəzifədə var qüvvəsi-

ni sərf  etməklə sovet  hakimiyyəti  qurulanadək  xidmət  göstərmiĢ-

di. 

Onbirinci  ordunun  Azərbaycanı  iĢğal  etdiyi  27  aprel  1920-ci 



ildən  sonra  XDĠK  yaranmıĢdı.  Qısa  müddətdə  təcrübəli  kadr  kimi 

Mənsur  bəyi  Bakının  7-rayonunun  milis  komissarı  vəzifəsində 

saxlamıĢdılar.  Lakin  1920-ci  il  mayın  7-də  onu  keçmiĢ  Bakı 

Polismeysterinin  zabiti  kimi  həbs  etmiĢdilər.  Mənsur  bəy  XDĠK 

rəhbərliyindən  (o  zaman  Azərbaycan  SSR-in  xalq  daxili  iĢlər  ko-

missarı  əslən  Qazaxdan  olan  Həmid  Sultanov  idi)  yalnız  ailə  iĢləri 

ilə məĢğul olacağına söz verdikdən sonra həbsdən azad edilmiĢdi... 

Buna baxmayaraq, hiss edirdi ki, təqibdən yaxa qurtara bilməyəcək. 



 

381 


Odur  ki,  1920-ci  ilin  yazında  Tovuza  getmiĢ,  müəllim  vəzifəsinə 

düzəlmiĢdi.  O,  Gəncədə  keçirilən  maarif  iĢçilərinin  qurultayında 

iĢtirak  etmiĢdi.  Elə  həmin  ilin  iyulunda  Tovuz  Qəza  Fəhlə-Kəndli 

MüfəttiĢliyinin katibi seçilmiĢdi. 

Mənsur  bəyin  sonrakı  ömrü  təqiblərlə  davam  etmiĢ  və  faciə 

ilə sona yetmiĢdi. Sovet hakimiyyətinin onu bağıĢlamaq niyyəti yox 

idi.  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinə  xidmət  göstərdiyinə  görə  və 

Gəncə üsyanı (24 may  - 4 iyun 1920) ilə əlaqədar olmaqda günah-

landırılıb  11-ci  ordunun  Gəncədə  yerləĢən,  qaniçən  M.D.Velika-

novun  komandir  olduğu  20-ci  atıcı  diviziyasının  Xüsusi  ġöbəsinin 

əməkdaĢları tərəfindən 1920-ci il oktyabrın 18-də həbs olunub məh-

kəməsiz  güllələnmiĢdi... 

 

 

 



SARI ƏLƏKBƏR 

(1885-1961) 

 

Sarı  Hacı  Ələkbər  Ġmamqulu 



oğlunun  adı  hələ  çarizm  dövründən 

“qaçaq  Sarı  Ələkbər”  adı  ilə  məĢhur 

idi.  O,  1885-ci  ildə  Gəncənin  Bağ-

banlar  (camaat  arasında  Bağmanlar 

deyilir) 

qəsəbəsində 

döğulmuĢdu. 

Deyilənə  görə  rus  çarı  Sarı  Ələkbərə 

Ģəxsi  hədiyyə  olaraq  qızılla  iĢlənmiĢ 

əsa  bağıĢlamıĢdı...Ġran  da  onu  təltif 

etmiĢdi...Sarı 

Ələkbər 


Gəncənin 

böyük  təəsübkeĢi  olmuĢdu.  Çar  döv-

ründə naməlum adamlar indiki Gəncə 

küçəsində  yaĢayan  Ģəhərin  ən  zəngin 

ailələrindən  olan  Axundovların  evinə 

(hazırda bu binada bank yerləĢir) qul-

durcasına basqın etmiĢ, ailə üzvlərini öldürmüĢdülər. Yalnız 5 yaĢlı 

Mirəli (o sonralar tanınmıĢ zooloq alim olmuĢdu) çarpayının altında 

gizləndiyindən sağ qalmıĢdı. Sarı Ələkbər uzun axtarıĢlardan sonra 


 

382 


basqının  Yevlaxdan  olan  8  nəfərlik  dəstə  tərəfindən  törədildiyini 

dəqiqləĢdirmiĢdi.  Öz silahlıları  ilə  Yevlaxa gedərək həmin 8 nəfəri 

bir-bir tapıb güllələmiĢdi... 

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Sarı Ələkbər Gəncə 

polismeysterinin böyük köməkçisi (1-ci müavini) vəzifəsində çalıĢ-

mıĢdı... Sarı Ələkbər Gəncə üsyanının (24 may - 4 iyun 1920-ci il) 

rəhbərlərindən biri olmuĢdu. Üsyan Ģəhərin ermənilər yaĢayan ikin-

ci  hissəsində  baĢlanmıĢdı.  Üsyana  1924-cü  il  mayın  24-də  axĢam 

Bala  Bağban  məscidinə  toplaĢmıĢ  partizan  dəstələrinin  rəhbərləri 

Sarı Ələkbər və qaçaq Qənbərlə razılaĢdırıldıqdan sonra polkovnik 

Cahangir bəy Kazımbəyov tərəfindən iĢarə verilmiĢdi. Üsyanın  ge-

diĢində məlum olmuĢdu ki, qatı  kommunist  olan  türk  Səid Cava-

dov və onun  cəsusları gecələr üzümlüklərin araları ilə gedib üsyan-

çıların  toplandıqları  yerləri,  silah-sursatların  yerini,  11-ci  ordunun 

qərargahına xəbər verirlər və beləliklə, xəyanətlə məĢğuldurlar. Sarı 

Ələkbər  Səid  Cavadovu  və  cəsus    yoldaĢlarını    tutaraq    güllələ-

miĢdi... 

Qeyd etmək lazımdır ki, Sarı  Ələkbərə qədər bütün Gəncəba-

sarda  məĢhur  olan,  onun  yaxın  dostu  və  silahdaĢı  qaçaq  Qənbər 

Qəni  oğlu  Bəhmənli  Gəncə  üsyanının  sonadək  mübarizə  aparmıĢ 

rəhbər  iĢtirakçılarından  biri  idi.  O,  Sarı  Ələkbərlə  birlikdə  partizan 

dəstələrinin  baĢçısı  idi.  Gəncədə  Qaçaq  Qənbərin  çörəkbiĢirmə 

kombinatı vardı. Qaçaq Qənbər, Gəncənin general-qubernatoru Xu-

dadat bəy Rəfibəylinin qohumu idi. Əvvəllər, çar Rusiyası dövründə 

Gəncə  Polismeysterliyində  uryadnik  vəzifəsində  xidmət  etmiĢdi. 

Vaxtıilə əhaliyə zülm edən çar məmurlarına divan  tutduğuna görə  

tutulub  Sibirə  sürgün  edilmiĢdi.  Qolu  qandallı  halda  həbsxanadan 

qaça bilmiĢdi... Adına xalq arasında “Qaçaq Qənbər” deyilmiĢ, Ģə-

ninə  mahnılar  qoĢulmuĢdu.  Qaçaq  Qənbər  Gəncənin  sabiq  rəisi  də 

olmuĢdu...  Gəncə  üsyanının  (24  may  -  4  iyun  1920)  sonunda  artil-

leriya  atəĢindən  ağır  yaralanmıĢdı.  11-ci  ordunun  əlinə  keçməməsi 

üçün Sarı Ələkbər və digər silahdaĢları tərəfindən döyüĢ meydanın-

dan çıxarılsa da, sonrakı taley  məlum deyildi... Yalnız son illər ya-

zılmıĢ tarixi ədəbiyyatda onun bolĢeviklər tərəfindən ələ keçirilərək, 

1920-ci  ildə  Bakı  yaxınlığındakı  Nargin  adasında  güllələnməsi 

barədə  məlumatlar  öz  əksini  tapmıĢdır...  Böyük  M.Ə.  Rəsulzadə 



 

383 


özünün “Azərbaycan Cümhuriyyəti” adlı kitabında “qaçaq Qənbəri” 

“Ġstiqlal ġəhidi” adlandırmıĢdır... 

...  Sarı  Ələkbər  və  silahdaĢları  axıradək  vuruĢsada,  qüvvələr 

qeyri-bərabər  idi.  Üsyanın  gediĢində  öz  istiqlaliyyətini  müdadfəyə 

qalxmıĢ 13 minə qədər günahsız milli təəssübkeĢimiz həlak olmuĢ-

du (Ancaq 11-ci ordunun 8,5 min Ģəxsi heyəti də məhv edilmiĢdi...). 

Bu  iĢdə  M.D.Velikanovun  komandir  olduğu  20-ci  atıcı  diviziya 

mənfur rol oynamıĢdı. Diviziyanın topçuları günahsız dinc əhalinin 

evlərini  kütləvi artilleriya atəĢinə tutmuĢdular. Gəncədə salamat bir 

ev, bina qalmamıĢdı. Gecələr 11-ci ordunun Xüsusi  ġöbəsinin rüt-

bəli  zabiti  Libermanın  və  mauzerçi    Sarkisin  əli  ilə  Quru    Qobuda 

və  Ģəhərin  kənarında  günahı  olmayan  insanların    kütləvi    Ģəkildə 

güllələnməsi  qəddarlıqla  həyata  keĢirilmiĢdi...  Mayın  29-da  leysan 

yağıĢlar, Gəncə və QoĢqar çaylarının daĢaraq Ģəhəri basması vəziy-

yəti faciəli hala gətirmiĢ, dinc əhalinin çıxarılmasını olduqca çətin-

ləĢdirmiĢdi.  Sel  aparması  nəticəsində  minlərlə  insan  həlak  olmuĢ-

du...  Üstəlik,  belə  faciəli  Ģəraitdə  ermənilər  bolĢeviklərə  bələdçilik 

etmiĢ  və  onlarən  tərəfindən  vuruĢmuĢdular...  Əvəzində  polkovnik 

Stankeviçin  komandirlik  etdiyi  denikinçilər  gəncəli  üsyançılarla 

çiyin-çiyinə  vuruĢmuĢdular... 

Üsyan  qan  içində  boğulduqdan  sonra  Gəncəyə  gəlmiĢ  Azər-

baycan  SSR  XKS-in  sədri  N.  Nərimanov  və  Azərbaycan  FK-nın 

sədri Əyyub Xanbudaqov 11-ci ordunun azərbaycanlılara qarĢı vəh-

Ģiliklərini  təhqiq  etmiĢdi...Törətdikləri  qəddarlıq  və  vəhĢiliklərə 

görə N. Nərimanov Azərbaycan SSR-in  xalq  daxili  iĢlər komissarı 

Həmid  Sultanovu bərk tənbeh etmiĢ, Xüsusi ġöbənin rəisi Liberma-

nı və erməni mauzerçisi Sarkisi, habelə daha bir neçəsini tutdurmuĢ 

və həbsdə saxlanılan xeyli günahsız gəncəlini azad etdirmiĢdi. 

1920-ci  il  iyunun  4-də  gecə  Gəncə  alayının  tabeliyində  olan 

qüvvələr,  o  cümlədən  Sarı  Ələkbərin  baĢçılıq  etdiyi  sağ  qalan 

partizan dəstələrinin üzvləri buraxılmıĢdı... Üsyanın məğlubiyyətin-

dən  sonra  Türkiyəyə  keçməyə  müvəffəq  olmuĢ  Sarı  Ələkbər  Qars 

Ģəhərində  yaĢamağa  baĢlamıĢdı.  Sarı  Ələkbərin  Ġsmayıl,  Qulu  adlı 

oğlanları və Brilyant adlı qızı vardı. Türkiyəyə onlardan birini, yal-

nız 10  yaĢlı  Ġsmayılı  gizlətməklə  özü ilə aparmağa macal  tapa bil-

miĢdi  Sarı  Ələkbər.  Gəncə  üsyanından  dərhal  sonra  Sarı  Ələkbərə 



 

384 


məxsus binalar, karvansaralar, ev əĢyaları, bütün var-dövləti müsa-

dirə  olunmuĢdu.  Həyat  yoldaĢı  Cəvahir  xanım,  oğlu  Qulu  və  qızı 

Brilyant  isə sovet hakimiyyəti  tərəfindən Qazaxıstana sürgün olun-

muĢdu. 


Bir  neçə  il  sonra  Göyçədən  Məmmədəli  bəy  adlı  bir  tacir 

Gəncəyə  gələrkən,  Sarı  Ələkbərin  bacılarına  onun  Qars  Ģəhərində 

məskunlaĢdığı barədə xəbər vermiĢdi. O, Sarı Ələkbərin ailəsinin də 

Türkiyəyə  gəlməsini  arzuladığını  bildirmiĢdi.  Sarı  Ələkbərin  həyat 

yoldaĢı və  iki övladını onun silahdahdaĢları gizlicə etibarlı Ģəxslə-

rin  köməyi  ilə  sürgündən  azad  etdirib,  Gəncəyə  gətirmiĢdilər.  Bu 

müddətdə  göyçəli  Məmmədəli  bəyin  də  nə  dərəcədə  etibarlılığı 

sınağa    çəkilmiĢdi.  Axırda  o,  sonuncu  dəfə  Türkiyədən  dönərkən 

özü ilə tutarlı dəlilər - Sarı Ələkbərin papağını və kəmərini gətirdik-

dən sonra daha Ģübhə yeri qalmamıĢdı. Bundan sonra, 1924-cü ildə 

Sarı Ələkbərin ailəsi Məhəmmədəli bəylə birlikdə Ermənistan –Tür-

kiyə  sərhəd  məntəqəsindən  birinə  gəlmiĢdi.  Sarı  Ələkbərin  buraya 

göndərdiyi  adamlar  onları  qarĢılayıb  Türkiyəyə  -Trabzona  Sarı 

Ələkbərin  yanına  aparmıĢdılar... 

Sarı  Ələkbvərin 5 bacısı və bir qardaĢı vardı. Bacıları Nərgiz, 

Kübra,  Gilə,  Sarabəyim  və  ömrünü  Orta  Asiyada  sürgündə  baĢa 

vurmuĢ  Zinyət  Gəncənin əsl milli təəssübkeĢləri idilər. Sarı Ələk-

bərin yeganə qardaĢı Məhəmmədrzanı bolĢevikləĢmiĢ daĢnak-ermə-

nilər bir satqının vasitəsilə ələ keçirərək, qətlə yetirmiĢdilər... Bacı-

lardan  Nərgiz  və  Gilə  gecə  ikən  Məmmədrzanın  qayınatası  Hacı 

Kərim kiĢinin köməyi ilə bolĢeviklərin yerləĢdiyi  kazarmadan qar-

daĢlarının meyidini çıxararaq, onu arabada, ot-ələfin altında gizlət-

məklə gətirib Gəncədəki  Səbizkar qəbristanlığında dəfn etmiĢdilər. 

Onlar  Məhəmmədrzanın  gizləndiyi  yeri  bolĢeviklərə  niĢan  vermiĢ 

satqını  da  böyük  miqdarda  pul  verməklə  təhvil  almıĢdılar.  Hələ 

gəncliyindən at çapmağı, tüfəng atmağı yaxĢı bacaran Nərgiz xanım 

qisas alaraq satqını Kür sahilində öz  əlləriylə güllələmiĢdi (Nərgiz 

xanım 1975-ci ildə dünyasını dəyiĢmiĢdir). 

Sarı Ələkbərin bacısı  Kübranın  nəvəsi  Füzuli müəllim 1991-

ci  ildə,  Azərbaycanın  müstəqilliyini  təzəcə  qazanmasından  sonra 

Türkiyəyə getmiĢdi. O, qayıtdıqdan sonra söyləmiĢdir ki, Sarı Ələk-

bərin  özü  ailəsi  ilə  birlikdə  Türkiyədə  böyük  nüfuz  sahibi  idilər. 



 

385 


Gəncədən  gedəndən  sonra  Sarı  Ələkbər  gübrə  zavodu  sahibi 

olmudu.  Sarı  Ələkbərin  övladları  Ġsmayıl,  Brilyant  və  Qulu  da  öz 

savad  və  bacarıqları  ilə  yüksək  məqamlara  çatmıĢdılar.  Ġsmayıl  və 

Brilyant  ixtisasca  həkim  olmuĢdular.  Ġsmayıl  millət  vəkili  olmuĢ-

du...Hazırda  Ġstanbulda  yaĢayan  Brilyant  xanım  Türkiyə  Sahiyyə 

Nazirliyində yüksək vəzifələr  tutmuĢdu... Sarı Ələkbər, onun nəsli-

törəmələri  Türkiyədə  “Sarıyal”  soyadını  götürmüĢdülər  (Sarıyal 

Gəncə ətrafında dağ adıdır). Sarıyal Türkiyənin tanınan soyadların-

dan birinə çevrilmiĢdir. Azərbaycan-Türkiyə Parlamentlərarası dost-

luq qrupunun baĢçısı, Ġqdır bölgəsindən millət vəkili seçilmiĢ  ġamil 

Ayrum (babası vaxtıilə Gədəbəydən Türkiyəyə köç edib, ana tərəfi 

isə  Gəncədən  idi)  Sarı  Ələkbərin  qohumlarındandır,  daha  dəqiqi 

onun  qayınanası  Sarı  Ələkbərin  nəvəsidir.  Sarı  Ələkbərin  nəvəsi 

olan həmin qadın isə Türkiyədə ilk azərbaycanlı turizm və mədəniy-

yət naziri olmuĢ Ġlhan Aküzümün bacısıdır... Brilyant xanımın oğlu 

Ġlhan  Türkiyə  Parlamentinin  üzvü  olmuĢdur.  Türkiyədə  yaĢayan 

azərbaycanlıların  hamısı  Sarı  Ələkbərə  Gəncənin  rəmzi  kimi 

baxırdılar...  Sarı  Ələkbər  1956-cı  ildə  Qars  Ģəhərində  71  yaĢında 

vəfat etmiĢdir... 

1992-ci  il  mayın  28-də  Respublika  Günündə  Sarı  Ələkbərin 

vaxtı ilə Gəncədə Bağbanlar qəsəbəsində  yaĢadığı evin ön hissəsinə 

xatirə lövhəsi - onun baralyefi  vurulmuĢdur. 

 

 

 



 

386 


 

 

QƏZA RƏİSLƏRİ 

 

 

 



 

MİKAYIL bəy İSRAFİLBƏYOV 

(1875/1878-1920) 

 

 Mikayıl  bəy  Hüseyn  bəy 



oğlu  Ġsrafilbəyov  1875–ci  ilin 

fevralında  (bəzi  sənədlərdə 

1878-ci  il  göstərilir)  Yelizavet-

pol 


(Gəncə) 

quberniyasının 

Gəncə  qəzasının  Zəyəm  kən-

dində (indi ġəmkir ərazisinə da-

xildir)  nüfuzlu  bəy  ailəsində 

anadan  olmuĢdu.  Ġsrafilbəyov-

lar  əslən  gəncəli  idilər.  Onların 

Hacıkənddə,  o  cümlədən  Zə-

yəmdə  mülkləri  vardı.Onlar 

əsasən  ailələri  ilə  Gəncədə  ya-

Ģayırdılar.  Ailədə  3  qardaĢ  idi-

lər. Mikayıl  bəy  kiçik   qardaĢ  

idi. 

Atası  Hüseyn  bəy  Ġsrafil-



bəyov  (1838-1907)  polis  mə-

muru  olmuĢdu.  O,  1868-1871-

ci  illərdə  Qazaxda  məhkəmə  pristavı,  1871-1872-ci  illərdə  Yeliza-

vetpol (Gəncə) Ģəhər Polis Ġdarəsinin pristavı, 1873-1874-cü illərdə 

Qazax  qəza  rəisinin  kiçik  köməkçisi,  titulyar  müĢavir,  Qazax  qəza  

rəisinin  köməkçisi,  kollec  assesoru,  1877-ci  ildə  Zəngəzur  qəza 

rəisinin köməkçisi, 1878-1883-cü illərdə Yelizavetpol Ģəhərinin  

Ortada Mikayıl bəy İsrafilbəyov 


 

387 


polismeysteri,  saray  müĢaviri,  kollec  müĢaviri,  1882-ci  ildə 

polismeyster  vəzifəsində  iĢləyə-iĢləyə  Yelizavetpol  Quberniyasının 

Həbsxanalara  Nəzarət  Komitəsinin  üzvü,  1894-1897-ci  illərdə 

yenidən  Yelizavetpol  Ģəhərinin  polismeysteri,  Ģtatski-müĢavir  ol-

muĢdu. Hüseyn bəy 1901-1907-ci illərdə Yelizavetpol ġəhər Ġdarə-

sinin,  o  cümlədən  1901-1903,  1906-cı  illərdə  Yelizavetpol  ġəhər 

Dumasının qlasnısı olmuĢdu. Hüseyn bəy Ġsrafilbəyov 1907-ci ildə 

naməlum Ģəraitdə qətlə yetirilmiĢdi... 

Mikayıl  bəy  gələcəkdə  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyətinin 

görkəmli xadimləri olmuĢ F. Xoyski, X. Xasməmədov, N.Yusifbəy-

li  və  X.  Rəfibəyli  ilə  birlikdə  Gəncə  Ģəhər  klassik  kiĢi  gimnaziya-

sında  oxumuĢdu.  Rus  dilinə  təmiz  yiyələnmiĢdi.  Azərbaycan  Xalq 

Cümhuriyyəti dövründə Gəncə Qəza Polis Ġdarəsində əvvəlcə pris-

tav,  sonra  qəza  rəisinin  böyük  köməkçisi,  daha    sonra    isə    Qəza  

polis  rəisi  vəzifələrində  xidmət göstərmiĢdi. 

Özündən  böyük  qardaĢı  Ġsrafil  bəy  Ġsrafilbəyov  (1872-1920) 

da Gəncə  polisinin məmuru idi.  O, 1884-1890-cı  illərdə Yelizavet-

pol  Ģəhər  klassik  kiĢi  gimnaziyasında  oxumuĢdu.  Ġsrafil  bəy  1899-

cu  ildə  Yelizavetpol  Qəza  Polis  Ġdarəsinin  məmuru,  kollej  qeydiy-

yatçısı,  1900-cü  ildə  Yelizavetpol  Quberniya  Ġdarəsinin  katibi, 

1904-1905-ci  illərdə  Yelizavetpol    Qəza  Polis  Ġdarəsinin  tərcümə-

çisi (rus dili üzrə), kollec katibi, 1908-1914-cü illərdə isə Yelizavet-

pol Qəza Ġdarəsi barıĢdırıcı məhkəməsinin tərcüməçisi, titulyar mü-

Ģavir, kollec assesoru vəzifələrində iĢləmiĢdi. Ġsrafil bəy də qardaĢı 

Mikayıl  bəylə  bərabər  Gəncə  üsyanından  sonra  naməlium  Ģəraitdə 

yoxa çıxmıĢdı... Onun haqqında da dəqiq məlumat yoxdur... 

Mikayıl bəyin böyük qardaĢı Cəbrayıl bəy Ġsrafilbəyov 1871-

ci ildə anadan olmuĢ, 1884-1892-ci illərdə Gəncə Ģəhər klassik kiĢi 

gimnaziyasını bitirmiĢdi. Lakin 1892-ci ildə atasının xahiĢi ilə ərizə 

verib  gimnaziyadan  çıxmıĢ  və  sənədlərini  hərbi  məktəbə  hazırla-

mıĢdı... Onun bundan sonrakı taleyi barədə bir məlumat yoxdur... 

Qəza  rəisi  vəzifəsində  iĢləyərkən,  Mikayıl  bəy  Ġsrafilbəyov 

Azərbaycan  Ordusunun  komandirlərindən  Mahmud  bəy  PaĢayevlə 

birlikdə öz dəstəsiylə bolĢeviklərlə əlbir olub, müstəqil dövlətimizə 

qarĢı mübarizə aparan “qatır Məmməd”in dəstəsinə qarĢı döyüĢmüĢ-


 

388 


dü.  Həmin  döyüĢ  1919-cu  il  iyunun  28-də  Gəncə  qəzasının  Goran 

kəndində olmuĢdu... 

Mikayıl  bəy  Ġsrafilbəyov  Xudadat  bəy  Rəfibəylinin  general 

qubernator  olduğu  dövrdə  Gəncə  Quberniya  Ġdarəsinin  müĢaviri 

vəzifəsində  xidmət  etmiĢdi.  Belə  ki,  Xudadat  bəyin  Azərbaycan 

Xalq  Cümhuriyyətinin  daxili  iĢlər  naziri  M.H.  Hacınskiyə  göndər-

diyi  7  dekabr  1919-cu  il  tarixli  17969  nömrəli  təqdimat  əsasında 

nazirin  31  dekabr  1919-cu  il  tarixli  193  nömrəli  əmri  ilə  Mikayıl 

bəy Hüseyn bəy oğlu Ġsrafilbəyov 11 iyun 1919-cu ildən sayılmaqla 

Gəncə  Quberniya  Ġdarəsinin  müĢaviri  vəzifəsinə  təyin  edilmiĢdi. 

Mükayıl bəy hərbi, polis və inzibati məsələlərə baxan müĢavir idi. 

Digər  müĢavir  isə  Aleksandr  Konstantinoviç  Boqatko  idi.  O, 

təsərrüfat  və  təchizat  məsələləri  ilə  məĢğul  olurdu. 

Milli  qüvvələrimizin  sovet  hakimiyyətinə  qarĢı  qaldırdığı 

Gəncə  üsyanının  (24  may  -  4  iyun  1920-ci  il)  fəal  iĢtirakçısı  olan 

Mikayıl bəy Ġsrafilbəyovun sonrakı taleyi barəsində təəssüfki, dəqiq 

məlumat  yoxdur.  Mikayıl  bəyin  nəticəsi,  hazırda  Bakıda  yaĢayan, 

ziyalı  Əziz Mustafayev (o, Mikayıl bəyin nəvəsi Tamella xanımın 

oğludur)  söyləyir  ki,  Gəncə  üsyanından  sonra  naməlum  Ģəraitdə 

yoxa  çıxan Mikayıl bəyin qardaĢı Ġsrafillə birlikdə elə Gəncədə bol-

Ģeviklər  tərəfindən  məhkəməsiz  güllələnmiĢdir.  Bizim  ehtimalımız 

isə  belədir  ki,  Mikayıl  bəy  həbs  olunaraq,  Bakıya  gətirilmiĢ  və  bir 

qrup digər milli təəssübkeĢlərimizlə bir sırada (onların arasında Xu-

dadat bəy Rəfibəylidə vardı) Nargin adasında 1920-ci il iyunun 6-da 

güllələnmiĢdir... 

Mikayıl bəy Ġsrafilbəyov Dünya xanım Qambay bəy qızı Cə-

millinskaya ilə ailə qurmuĢdu. Bu ailəlikdən onların Zərintac (1904-

1991)  xanım  və  Qəmərtac  xanım  adlı  iki  qız  övladı  dünyaya  gəl-

miĢdi... 

 

 



 

389 


 

LÜTVƏLİ bəy ZÜLQƏDƏROV 

(1881-1920) 

 

Lütvəli  (tarixi  ədəbiyyatda 



Niftəli bəy yazılır Əslində, Lütvəli 

bəydir).  Lütvəli  bəy  Mehralı  bəy 

oğlu  Zülqədərov  1881-ci  ildə 

Yelizavetpol  (indiki  Gəncə)  qu-

berniyasında  iri  mülkədar  ailə-

sində  anadan  olmuĢdur.  Lütvəli 

bəy    orta  əsrlərdə  parlamıĢ  və 

Azərbaycan  dövlətçiliyində  mü-

hüm rol oynamıĢ məĢhur Zülqədə-

rovlar adlı türk tayfalarının iri nəs-

lindən  çıxmıĢ  Ģəxs  idi.  Zülqədə-

rovlar əsasən ġəmĢəddil (ġəmĢəd-

din) 

mahalının 



(Sultanlığının) 

(1747-1819)  iri  Xılxına  kəndində, 

Tovuz  ərazisində,  Öksüzlüdə,  bir  qismi  isə  ġəmkirdə  və  Zəyəmdə  

yaĢayırdılar...  

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Lütvəli bəy əvvəlcə 

Cəbrayıl  (Karyagin.  Ġndiki  Füzuli)  qəzasının  2-ci  sahə  polisinin, 

Yelizavetpol (Gəncə) qəza polisinin 3-cü sahəsinin pristavı,  habelə 

ƏrəĢ  qəzasında  pristav  vəzifəsində  iĢləmiĢdi.  Əhalinin  böyük  hör-

mətini  qazanmıĢdı.  Lütvəli bəy  əvvəllər Peterburqda çar  II Nikola-

yın sarayında qulluq etmiĢ, imperator və imperatriça Mariya Fyodo-

rovna tərəfindən yüksək dövlət mükafatlarına layiq görülmüĢdü... 

O,  1918-ci  il  oktyabrın  12-də  daxili  iĢlər  naziri  Behbud  xan 

CavanĢirin  78  nömrəli  əmri  ilə  ġamaxı  qəzasının  müvəqqəti  rəisi 

vəzifəsinə  təyin  edilmiĢ  və  bu  vəzifədə  1919-cu  ilin  iyununadək 

xidmət göstərmiĢdi. Sonuncu tarixdə, daxili iĢlər naziri N.Yusifbəy-

linin  23  iyun  1919-cu  il  tarixli  85  nömrəli  əmri  ilə  Göyçay  qəza-

sının rəisi (1-ci dərəcə üzrə 3.000 manat əmək haqqı ilə) təyin olun-

muĢdu  (Göyçay  qəzası  çar  hökumətinin  9  dekabr  1867-ci  il  tarixli 

inzibati islahatına əsasən 1 yanvar 1868-ci ildə Bakı quberniyasının 


 

390 


tərkibində  yaradılmıĢdı.  Mərkəzi  Göyçay Ģəhəri idi.  1917-ci  ilə  aid 

mənbələrdə  Göyçaya  Alxasova  (Alxas  adlı  Ģəxsin  adıdır)  və 

Yalman da demiĢlər) rəisi vəzifəsində fəaliyyət göstərmiĢdi. Lütvəli 

(Niftəli) bəy  Zülqədərovun qəza rəisi kimi sonuncu vəzifəsi  Cavad 

qəzasında olmuĢdu. Azərbaycan Cümhuriyyətinin daxili iĢlər naziri 

M.H.  Hacınskinin  1920-ci  il 14 fevral   tarixli  488 nömrəli əmri ilə 

L.Zülqədərov  Göyçay  qəzasaının  rəisi  vəzifəsindən  azad  olunub, 

mərkəzi  Tərtər  olan  CavanĢir  qəzasının    rəisi  təyin  edilmiĢdi.          

L.  Zülqədərov  Göyçay  qəza  rəisi  vəzifəsində  1920-ci  ilin  martına-

dək  xidmət  göstərmiĢdi.  1920-ci  il  martın  19-da  daxili  iĢlər  naziri 

M.Vəkilovun  əmri  ilə  Lütvəli  bəy  CavanĢir  qəzasının  rəisi  vəzifə-

sindən  azad  olunmuĢ,  onun    yerinə  Mustafa  bəy  Qabulov  təyin 

edilmiĢdi...  

...Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Lütvəli 

bəy    Gəncədə  yaĢayırdı.  O,  1920-ci  il  Gəncə  üsyanında  (24  may-4 

iyun)  iĢğalçı  XI  orduya  qarĢı  yerli  əhalinin  sırasında  axıradək 

vuruĢmuĢdu.  Üsyan  yatırıldıqdan  sonra  Türkiyədən  ona  Gəncədən 

çıxıb  oraya  gəlmək  təklif  olunmuĢdu.  Lakin  lütvəli  bəy  buna  razı 

olmamıĢdı  və  rus  –  bolĢeviklər  onu  tutub  elə  1920-ci  ilin  iyun 

ayında güllələmiĢlər. Bundan sonra onunailəsi və nəsli də repressi-

yaya məruz qalmıĢdı. Zülqədərovlar təqibdən  yaxa qurtarmaq üçün 

Mehralıyev soyadını qəbul etmiĢdilər.  

Lütvəli bəyin  qardaĢı  Allahyar bəy də Azərbaycanda məĢhur 

idi. O, Gəncə  Ģəhər dumasının üzvü Gəncə Quberniyasının ġəmkir 

qəzasının  rəisi  olmuĢdu.  Lakin  bolĢeviklər  tərəfindən  qızıĢdırılmıĢ 

kəndlilər  tərəfindən  evinə  basqın  nəticəsində  arvadı  Səid-Nisə 

xanım gülləylə öldürülmüĢ, özü isə tutularaq diri-diri yandırılmıĢdı.  

Lütvəli  bəyin  oğlu  Kamran  bəy  Zülqədərov  sonralar  general 

rütbəsinə  yüksəlmiĢdi.  Bekə  ki  o,  Tiflisdə  gimnaziyanı  biritdikdən 

sonra Zaqafzaziya Dəmiryol Ġnstitutuna daxil olmuĢdu. Ġnstitutudan 

sonra bu sahədə çalıĢmıĢ, Zaqafzaziya Dəmiryol nazirinin müavini, 

daha sonra Gəncə Dəmiyolunun rəisi, Gəncə Politexnik Ġnstitutunun 

ndekanı  olmuĢdu.  Lütvəli  bəyin  qızı  Sima xanım Bakıda  yaĢayırdı 

və 1996-cı ilin iyulunda hələ sağ idi... 

 

 


 

391 


Yüklə 3,76 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin