İSTİqlal fəDAİLƏRİ – azərbaycan xalq cümhuriYYƏTİNİn daxiLİ İŞLƏr naziRLƏRİ
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MƏNSUR bəy ŞIXLINSKİ (1892-1920)
- SARI ƏLƏKBƏR (1885-1961)
|
MEHRƏLİ bəy FƏRZƏLİBƏYOV (1878-1942)
Mehrəli bəy Murtuzaqulu (Mürsəlqulu) bəy oğlu Fərzəlibə- yov 1878-ci ildə ġuĢa Ģəhərində əsilli ailədə anadan olmuĢdu. ġə- hər real məktəbini bitirmiĢdi... ”Müsavat” partiyasına daxil ol- muĢdu... Azərbaycan Xalq Cüm- huriyyəti dövründə, 1918-ci ildən polis orqanlarında xidmətə girmiĢ- di.O cümlədən 1919-1920-ci illər- də Bakı Polismeysterliyində baĢ polis qulluqçusu, Bakı Ģəhərinin polismeysteri Rüstəm bəy Mirzə- yevin (5-ci dərəcə üzrə ayda 1800 manat əmək haqqı ilə) böyük köməkçisi vəzifəsində çalıĢmıĢdı (Qeyd: 1919-cu ildə Bakı polis-
daxili iĢlər nazirinin əvəzi ġəfi bəy Rüstəmbəylinin 14 mart 1920- ci il tarixli 45 nömrəli əmri ilə ġamaxı qəzasının rəisi Səlim bəy AğakiĢibəyov tutduğu vəzifəsindən azad olunub Quba qəzasına rəis göndərilində, onun yerinə Mehrəli bəy Fərzəlibəyov tövsiyə olunmuĢdu... Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Mehrəli bəy Fərzəlibəyov da XDĠK-in 11 may 1920-ci il tarixli əmrilə tut- duğu vəzifəsindən azad olunmuĢdu. Bir müddət ona toxunmamıĢdı-
380
lar...Lakin otuzuncu illərin repressiya dalğası ondanda yan keçməmiĢ, məhz AXC-nin keçmiĢ polis məmuru olduğuna görə təqiblərə məruz qalmıĢ, 1942-ci ildə həbs olunmuĢdu...
MƏNSUR bəy ŞIXLINSKİ (1892-1920)
Mənsur bəy Hüseyn bəy oğlu ġıxlınski 1892-ci ildə Qazax qəzasının Ġkinci ġıxlı kəndində anadan olmuĢdu. O, Qori Müəllim- lər Seminariyasını bitirmiĢ, bir müddət pedaqoji fəaliyyətlə məĢğul olmuĢdu... Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə, Bakıya gəlmiĢ və Bakı Polismeysterliyində qilluğa girmiĢdi. Əvvəlcə kiçik polis mə- muru (onun köməkçiləri Velyamin Naydel və Mirhəmid bəy TalıĢ- xanov idi) vəsifəsində xidmət aparmıĢdı. Tədricən xidməti pillədə yüksəlmiĢdi. Mənsur bəy qanunların, ictimai asayiĢin qorunmasında və cinayətkarlıqla mübarizədə qətiyyətilə fərqlənirdi. Odurki, Bakı Ģəhərinin polismeysteri Rüstəm bəy Mirzəyevin böyük köməkçisi (1-ci müavini) təiyn edilmiĢdi. Ondan əvvəl bu vəzifədə Mehrəli bəy Fərzəlibəyov çalıĢırdı. Lakin M.Fərzəlibəyovu 1920-ci il martın 14-də ġamaxı qəzasının rəis əvəzi təyin etdikləri üçün həmin tarix- dən xidməti vəzifədə irəli çəkilməklə məhz Mənsur bəy ġıxlınski onun yerinə təyin olunmuĢdu. Mənsur bəy bu vəzifədə var qüvvəsi- ni sərf etməklə sovet hakimiyyəti qurulanadək xidmət göstərmiĢ- di. Onbirinci ordunun Azərbaycanı iĢğal etdiyi 27 aprel 1920-ci ildən sonra XDĠK yaranmıĢdı. Qısa müddətdə təcrübəli kadr kimi Mənsur bəyi Bakının 7-rayonunun milis komissarı vəzifəsində saxlamıĢdılar. Lakin 1920-ci il mayın 7-də onu keçmiĢ Bakı Polismeysterinin zabiti kimi həbs etmiĢdilər. Mənsur bəy XDĠK rəhbərliyindən (o zaman Azərbaycan SSR-in xalq daxili iĢlər ko- missarı əslən Qazaxdan olan Həmid Sultanov idi) yalnız ailə iĢləri ilə məĢğul olacağına söz verdikdən sonra həbsdən azad edilmiĢdi... Buna baxmayaraq, hiss edirdi ki, təqibdən yaxa qurtara bilməyəcək. 381
Odur ki, 1920-ci ilin yazında Tovuza getmiĢ, müəllim vəzifəsinə düzəlmiĢdi. O, Gəncədə keçirilən maarif iĢçilərinin qurultayında iĢtirak etmiĢdi. Elə həmin ilin iyulunda Tovuz Qəza Fəhlə-Kəndli MüfəttiĢliyinin katibi seçilmiĢdi. Mənsur bəyin sonrakı ömrü təqiblərlə davam etmiĢ və faciə ilə sona yetmiĢdi. Sovet hakimiyyətinin onu bağıĢlamaq niyyəti yox idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə xidmət göstərdiyinə görə və Gəncə üsyanı (24 may - 4 iyun 1920) ilə əlaqədar olmaqda günah- landırılıb 11-ci ordunun Gəncədə yerləĢən, qaniçən M.D.Velika- novun komandir olduğu 20-ci atıcı diviziyasının Xüsusi ġöbəsinin əməkdaĢları tərəfindən 1920-ci il oktyabrın 18-də həbs olunub məh- kəməsiz güllələnmiĢdi...
SARI ƏLƏKBƏR (1885-1961)
Sarı Hacı Ələkbər Ġmamqulu oğlunun adı hələ çarizm dövründən “qaçaq Sarı Ələkbər” adı ilə məĢhur idi. O, 1885-ci ildə Gəncənin Bağ- banlar (camaat arasında Bağmanlar deyilir) qəsəbəsində döğulmuĢdu. Deyilənə görə rus çarı Sarı Ələkbərə Ģəxsi hədiyyə olaraq qızılla iĢlənmiĢ əsa bağıĢlamıĢdı...Ġran da onu təltif etmiĢdi...Sarı Ələkbər
Gəncənin böyük təəsübkeĢi olmuĢdu. Çar döv- ründə naməlum adamlar indiki Gəncə küçəsində yaĢayan Ģəhərin ən zəngin ailələrindən olan Axundovların evinə (hazırda bu binada bank yerləĢir) qul- durcasına basqın etmiĢ, ailə üzvlərini öldürmüĢdülər. Yalnız 5 yaĢlı Mirəli (o sonralar tanınmıĢ zooloq alim olmuĢdu) çarpayının altında gizləndiyindən sağ qalmıĢdı. Sarı Ələkbər uzun axtarıĢlardan sonra
382
basqının Yevlaxdan olan 8 nəfərlik dəstə tərəfindən törədildiyini dəqiqləĢdirmiĢdi. Öz silahlıları ilə Yevlaxa gedərək həmin 8 nəfəri bir-bir tapıb güllələmiĢdi... Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Sarı Ələkbər Gəncə polismeysterinin böyük köməkçisi (1-ci müavini) vəzifəsində çalıĢ- mıĢdı... Sarı Ələkbər Gəncə üsyanının (24 may - 4 iyun 1920-ci il) rəhbərlərindən biri olmuĢdu. Üsyan Ģəhərin ermənilər yaĢayan ikin- ci hissəsində baĢlanmıĢdı. Üsyana 1924-cü il mayın 24-də axĢam Bala Bağban məscidinə toplaĢmıĢ partizan dəstələrinin rəhbərləri Sarı Ələkbər və qaçaq Qənbərlə razılaĢdırıldıqdan sonra polkovnik Cahangir bəy Kazımbəyov tərəfindən iĢarə verilmiĢdi. Üsyanın ge- diĢində məlum olmuĢdu ki, qatı kommunist olan türk Səid Cava- dov və onun cəsusları gecələr üzümlüklərin araları ilə gedib üsyan- çıların toplandıqları yerləri, silah-sursatların yerini, 11-ci ordunun qərargahına xəbər verirlər və beləliklə, xəyanətlə məĢğuldurlar. Sarı Ələkbər Səid Cavadovu və cəsus yoldaĢlarını tutaraq güllələ- miĢdi... Qeyd etmək lazımdır ki, Sarı Ələkbərə qədər bütün Gəncəba- sarda məĢhur olan, onun yaxın dostu və silahdaĢı qaçaq Qənbər Qəni oğlu Bəhmənli Gəncə üsyanının sonadək mübarizə aparmıĢ rəhbər iĢtirakçılarından biri idi. O, Sarı Ələkbərlə birlikdə partizan dəstələrinin baĢçısı idi. Gəncədə Qaçaq Qənbərin çörəkbiĢirmə kombinatı vardı. Qaçaq Qənbər, Gəncənin general-qubernatoru Xu- dadat bəy Rəfibəylinin qohumu idi. Əvvəllər, çar Rusiyası dövründə Gəncə Polismeysterliyində uryadnik vəzifəsində xidmət etmiĢdi. Vaxtıilə əhaliyə zülm edən çar məmurlarına divan tutduğuna görə tutulub Sibirə sürgün edilmiĢdi. Qolu qandallı halda həbsxanadan qaça bilmiĢdi... Adına xalq arasında “Qaçaq Qənbər” deyilmiĢ, Ģə- ninə mahnılar qoĢulmuĢdu. Qaçaq Qənbər Gəncənin sabiq rəisi də olmuĢdu... Gəncə üsyanının (24 may - 4 iyun 1920) sonunda artil- leriya atəĢindən ağır yaralanmıĢdı. 11-ci ordunun əlinə keçməməsi üçün Sarı Ələkbər və digər silahdaĢları tərəfindən döyüĢ meydanın- dan çıxarılsa da, sonrakı taley məlum deyildi... Yalnız son illər ya- zılmıĢ tarixi ədəbiyyatda onun bolĢeviklər tərəfindən ələ keçirilərək, 1920-ci ildə Bakı yaxınlığındakı Nargin adasında güllələnməsi barədə məlumatlar öz əksini tapmıĢdır... Böyük M.Ə. Rəsulzadə 383
özünün “Azərbaycan Cümhuriyyəti” adlı kitabında “qaçaq Qənbəri” “Ġstiqlal ġəhidi” adlandırmıĢdır... ... Sarı Ələkbər və silahdaĢları axıradək vuruĢsada, qüvvələr qeyri-bərabər idi. Üsyanın gediĢində öz istiqlaliyyətini müdadfəyə qalxmıĢ 13 minə qədər günahsız milli təəssübkeĢimiz həlak olmuĢ- du (Ancaq 11-ci ordunun 8,5 min Ģəxsi heyəti də məhv edilmiĢdi...). Bu iĢdə M.D.Velikanovun komandir olduğu 20-ci atıcı diviziya mənfur rol oynamıĢdı. Diviziyanın topçuları günahsız dinc əhalinin evlərini kütləvi artilleriya atəĢinə tutmuĢdular. Gəncədə salamat bir ev, bina qalmamıĢdı. Gecələr 11-ci ordunun Xüsusi ġöbəsinin rüt- bəli zabiti Libermanın və mauzerçi Sarkisin əli ilə Quru Qobuda və Ģəhərin kənarında günahı olmayan insanların kütləvi Ģəkildə güllələnməsi qəddarlıqla həyata keĢirilmiĢdi... Mayın 29-da leysan yağıĢlar, Gəncə və QoĢqar çaylarının daĢaraq Ģəhəri basması vəziy- yəti faciəli hala gətirmiĢ, dinc əhalinin çıxarılmasını olduqca çətin- ləĢdirmiĢdi. Sel aparması nəticəsində minlərlə insan həlak olmuĢ- du... Üstəlik, belə faciəli Ģəraitdə ermənilər bolĢeviklərə bələdçilik etmiĢ və onlarən tərəfindən vuruĢmuĢdular... Əvəzində polkovnik Stankeviçin komandirlik etdiyi denikinçilər gəncəli üsyançılarla çiyin-çiyinə vuruĢmuĢdular... Üsyan qan içində boğulduqdan sonra Gəncəyə gəlmiĢ Azər- baycan SSR XKS-in sədri N. Nərimanov və Azərbaycan FK-nın sədri Əyyub Xanbudaqov 11-ci ordunun azərbaycanlılara qarĢı vəh- Ģiliklərini təhqiq etmiĢdi...Törətdikləri qəddarlıq və vəhĢiliklərə görə N. Nərimanov Azərbaycan SSR-in xalq daxili iĢlər komissarı Həmid Sultanovu bərk tənbeh etmiĢ, Xüsusi ġöbənin rəisi Liberma- nı və erməni mauzerçisi Sarkisi, habelə daha bir neçəsini tutdurmuĢ və həbsdə saxlanılan xeyli günahsız gəncəlini azad etdirmiĢdi. 1920-ci il iyunun 4-də gecə Gəncə alayının tabeliyində olan qüvvələr, o cümlədən Sarı Ələkbərin baĢçılıq etdiyi sağ qalan partizan dəstələrinin üzvləri buraxılmıĢdı... Üsyanın məğlubiyyətin- dən sonra Türkiyəyə keçməyə müvəffəq olmuĢ Sarı Ələkbər Qars Ģəhərində yaĢamağa baĢlamıĢdı. Sarı Ələkbərin Ġsmayıl, Qulu adlı oğlanları və Brilyant adlı qızı vardı. Türkiyəyə onlardan birini, yal- nız 10 yaĢlı Ġsmayılı gizlətməklə özü ilə aparmağa macal tapa bil- miĢdi Sarı Ələkbər. Gəncə üsyanından dərhal sonra Sarı Ələkbərə 384
məxsus binalar, karvansaralar, ev əĢyaları, bütün var-dövləti müsa- dirə olunmuĢdu. Həyat yoldaĢı Cəvahir xanım, oğlu Qulu və qızı Brilyant isə sovet hakimiyyəti tərəfindən Qazaxıstana sürgün olun- muĢdu.
Bir neçə il sonra Göyçədən Məmmədəli bəy adlı bir tacir Gəncəyə gələrkən, Sarı Ələkbərin bacılarına onun Qars Ģəhərində məskunlaĢdığı barədə xəbər vermiĢdi. O, Sarı Ələkbərin ailəsinin də Türkiyəyə gəlməsini arzuladığını bildirmiĢdi. Sarı Ələkbərin həyat yoldaĢı və iki övladını onun silahdahdaĢları gizlicə etibarlı Ģəxslə- rin köməyi ilə sürgündən azad etdirib, Gəncəyə gətirmiĢdilər. Bu müddətdə göyçəli Məmmədəli bəyin də nə dərəcədə etibarlılığı sınağa çəkilmiĢdi. Axırda o, sonuncu dəfə Türkiyədən dönərkən özü ilə tutarlı dəlilər - Sarı Ələkbərin papağını və kəmərini gətirdik- dən sonra daha Ģübhə yeri qalmamıĢdı. Bundan sonra, 1924-cü ildə Sarı Ələkbərin ailəsi Məhəmmədəli bəylə birlikdə Ermənistan –Tür- kiyə sərhəd məntəqəsindən birinə gəlmiĢdi. Sarı Ələkbərin buraya göndərdiyi adamlar onları qarĢılayıb Türkiyəyə -Trabzona Sarı Ələkbərin yanına aparmıĢdılar... Sarı Ələkbvərin 5 bacısı və bir qardaĢı vardı. Bacıları Nərgiz, Kübra, Gilə, Sarabəyim və ömrünü Orta Asiyada sürgündə baĢa vurmuĢ Zinyət Gəncənin əsl milli təəssübkeĢləri idilər. Sarı Ələk- bərin yeganə qardaĢı Məhəmmədrzanı bolĢevikləĢmiĢ daĢnak-ermə- nilər bir satqının vasitəsilə ələ keçirərək, qətlə yetirmiĢdilər... Bacı- lardan Nərgiz və Gilə gecə ikən Məmmədrzanın qayınatası Hacı Kərim kiĢinin köməyi ilə bolĢeviklərin yerləĢdiyi kazarmadan qar- daĢlarının meyidini çıxararaq, onu arabada, ot-ələfin altında gizlət- məklə gətirib Gəncədəki Səbizkar qəbristanlığında dəfn etmiĢdilər. Onlar Məhəmmədrzanın gizləndiyi yeri bolĢeviklərə niĢan vermiĢ satqını da böyük miqdarda pul verməklə təhvil almıĢdılar. Hələ gəncliyindən at çapmağı, tüfəng atmağı yaxĢı bacaran Nərgiz xanım qisas alaraq satqını Kür sahilində öz əlləriylə güllələmiĢdi (Nərgiz xanım 1975-ci ildə dünyasını dəyiĢmiĢdir). Sarı Ələkbərin bacısı Kübranın nəvəsi Füzuli müəllim 1991- ci ildə, Azərbaycanın müstəqilliyini təzəcə qazanmasından sonra Türkiyəyə getmiĢdi. O, qayıtdıqdan sonra söyləmiĢdir ki, Sarı Ələk- bərin özü ailəsi ilə birlikdə Türkiyədə böyük nüfuz sahibi idilər. 385
Gəncədən gedəndən sonra Sarı Ələkbər gübrə zavodu sahibi olmudu. Sarı Ələkbərin övladları Ġsmayıl, Brilyant və Qulu da öz savad və bacarıqları ilə yüksək məqamlara çatmıĢdılar. Ġsmayıl və Brilyant ixtisasca həkim olmuĢdular. Ġsmayıl millət vəkili olmuĢ- du...Hazırda Ġstanbulda yaĢayan Brilyant xanım Türkiyə Sahiyyə Nazirliyində yüksək vəzifələr tutmuĢdu... Sarı Ələkbər, onun nəsli- törəmələri Türkiyədə “Sarıyal” soyadını götürmüĢdülər (Sarıyal Gəncə ətrafında dağ adıdır). Sarıyal Türkiyənin tanınan soyadların- dan birinə çevrilmiĢdir. Azərbaycan-Türkiyə Parlamentlərarası dost- luq qrupunun baĢçısı, Ġqdır bölgəsindən millət vəkili seçilmiĢ ġamil Ayrum (babası vaxtıilə Gədəbəydən Türkiyəyə köç edib, ana tərəfi isə Gəncədən idi) Sarı Ələkbərin qohumlarındandır, daha dəqiqi onun qayınanası Sarı Ələkbərin nəvəsidir. Sarı Ələkbərin nəvəsi olan həmin qadın isə Türkiyədə ilk azərbaycanlı turizm və mədəniy- yət naziri olmuĢ Ġlhan Aküzümün bacısıdır... Brilyant xanımın oğlu Ġlhan Türkiyə Parlamentinin üzvü olmuĢdur. Türkiyədə yaĢayan azərbaycanlıların hamısı Sarı Ələkbərə Gəncənin rəmzi kimi baxırdılar... Sarı Ələkbər 1956-cı ildə Qars Ģəhərində 71 yaĢında vəfat etmiĢdir... 1992-ci il mayın 28-də Respublika Günündə Sarı Ələkbərin vaxtı ilə Gəncədə Bağbanlar qəsəbəsində yaĢadığı evin ön hissəsinə xatirə lövhəsi - onun baralyefi vurulmuĢdur.
386
QƏZA RƏİSLƏRİ
MİKAYIL bəy İSRAFİLBƏYOV (1875/1878-1920)
Mikayıl bəy Hüseyn bəy oğlu Ġsrafilbəyov 1875–ci ilin fevralında (bəzi sənədlərdə 1878-ci il göstərilir) Yelizavet- pol
(Gəncə) quberniyasının Gəncə qəzasının Zəyəm kən- dində (indi ġəmkir ərazisinə da- xildir) nüfuzlu bəy ailəsində anadan olmuĢdu. Ġsrafilbəyov- lar əslən gəncəli idilər. Onların Hacıkənddə, o cümlədən Zə- yəmdə mülkləri vardı.Onlar əsasən ailələri ilə Gəncədə ya- Ģayırdılar. Ailədə 3 qardaĢ idi- lər. Mikayıl bəy kiçik qardaĢ idi. Atası Hüseyn bəy Ġsrafil- bəyov (1838-1907) polis mə- muru olmuĢdu. O, 1868-1871- ci illərdə Qazaxda məhkəmə pristavı, 1871-1872-ci illərdə Yeliza- vetpol (Gəncə) Ģəhər Polis Ġdarəsinin pristavı, 1873-1874-cü illərdə Qazax qəza rəisinin kiçik köməkçisi, titulyar müĢavir, Qazax qəza rəisinin köməkçisi, kollec assesoru, 1877-ci ildə Zəngəzur qəza rəisinin köməkçisi, 1878-1883-cü illərdə Yelizavetpol Ģəhərinin
387
polismeysteri, saray müĢaviri, kollec müĢaviri, 1882-ci ildə polismeyster vəzifəsində iĢləyə-iĢləyə Yelizavetpol Quberniyasının Həbsxanalara Nəzarət Komitəsinin üzvü, 1894-1897-ci illərdə yenidən Yelizavetpol Ģəhərinin polismeysteri, Ģtatski-müĢavir ol- muĢdu. Hüseyn bəy 1901-1907-ci illərdə Yelizavetpol ġəhər Ġdarə- sinin, o cümlədən 1901-1903, 1906-cı illərdə Yelizavetpol ġəhər Dumasının qlasnısı olmuĢdu. Hüseyn bəy Ġsrafilbəyov 1907-ci ildə naməlum Ģəraitdə qətlə yetirilmiĢdi... Mikayıl bəy gələcəkdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin görkəmli xadimləri olmuĢ F. Xoyski, X. Xasməmədov, N.Yusifbəy- li və X. Rəfibəyli ilə birlikdə Gəncə Ģəhər klassik kiĢi gimnaziya- sında oxumuĢdu. Rus dilinə təmiz yiyələnmiĢdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Gəncə Qəza Polis Ġdarəsində əvvəlcə pris- tav, sonra qəza rəisinin böyük köməkçisi, daha sonra isə Qəza polis rəisi vəzifələrində xidmət göstərmiĢdi. Özündən böyük qardaĢı Ġsrafil bəy Ġsrafilbəyov (1872-1920) da Gəncə polisinin məmuru idi. O, 1884-1890-cı illərdə Yelizavet- pol Ģəhər klassik kiĢi gimnaziyasında oxumuĢdu. Ġsrafil bəy 1899- cu ildə Yelizavetpol Qəza Polis Ġdarəsinin məmuru, kollej qeydiy- yatçısı, 1900-cü ildə Yelizavetpol Quberniya Ġdarəsinin katibi, 1904-1905-ci illərdə Yelizavetpol Qəza Polis Ġdarəsinin tərcümə- çisi (rus dili üzrə), kollec katibi, 1908-1914-cü illərdə isə Yelizavet- pol Qəza Ġdarəsi barıĢdırıcı məhkəməsinin tərcüməçisi, titulyar mü- Ģavir, kollec assesoru vəzifələrində iĢləmiĢdi. Ġsrafil bəy də qardaĢı Mikayıl bəylə bərabər Gəncə üsyanından sonra naməlium Ģəraitdə yoxa çıxmıĢdı... Onun haqqında da dəqiq məlumat yoxdur... Mikayıl bəyin böyük qardaĢı Cəbrayıl bəy Ġsrafilbəyov 1871- ci ildə anadan olmuĢ, 1884-1892-ci illərdə Gəncə Ģəhər klassik kiĢi gimnaziyasını bitirmiĢdi. Lakin 1892-ci ildə atasının xahiĢi ilə ərizə verib gimnaziyadan çıxmıĢ və sənədlərini hərbi məktəbə hazırla- mıĢdı... Onun bundan sonrakı taleyi barədə bir məlumat yoxdur... Qəza rəisi vəzifəsində iĢləyərkən, Mikayıl bəy Ġsrafilbəyov Azərbaycan Ordusunun komandirlərindən Mahmud bəy PaĢayevlə birlikdə öz dəstəsiylə bolĢeviklərlə əlbir olub, müstəqil dövlətimizə qarĢı mübarizə aparan “qatır Məmməd”in dəstəsinə qarĢı döyüĢmüĢ-
388
dü. Həmin döyüĢ 1919-cu il iyunun 28-də Gəncə qəzasının Goran kəndində olmuĢdu... Mikayıl bəy Ġsrafilbəyov Xudadat bəy Rəfibəylinin general qubernator olduğu dövrdə Gəncə Quberniya Ġdarəsinin müĢaviri vəzifəsində xidmət etmiĢdi. Belə ki, Xudadat bəyin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin daxili iĢlər naziri M.H. Hacınskiyə göndər- diyi 7 dekabr 1919-cu il tarixli 17969 nömrəli təqdimat əsasında nazirin 31 dekabr 1919-cu il tarixli 193 nömrəli əmri ilə Mikayıl bəy Hüseyn bəy oğlu Ġsrafilbəyov 11 iyun 1919-cu ildən sayılmaqla Gəncə Quberniya Ġdarəsinin müĢaviri vəzifəsinə təyin edilmiĢdi. Mükayıl bəy hərbi, polis və inzibati məsələlərə baxan müĢavir idi. Digər müĢavir isə Aleksandr Konstantinoviç Boqatko idi. O, təsərrüfat və təchizat məsələləri ilə məĢğul olurdu. Milli qüvvələrimizin sovet hakimiyyətinə qarĢı qaldırdığı Gəncə üsyanının (24 may - 4 iyun 1920-ci il) fəal iĢtirakçısı olan Mikayıl bəy Ġsrafilbəyovun sonrakı taleyi barəsində təəssüfki, dəqiq məlumat yoxdur. Mikayıl bəyin nəticəsi, hazırda Bakıda yaĢayan, ziyalı Əziz Mustafayev (o, Mikayıl bəyin nəvəsi Tamella xanımın oğludur) söyləyir ki, Gəncə üsyanından sonra naməlum Ģəraitdə yoxa çıxan Mikayıl bəyin qardaĢı Ġsrafillə birlikdə elə Gəncədə bol- Ģeviklər tərəfindən məhkəməsiz güllələnmiĢdir. Bizim ehtimalımız isə belədir ki, Mikayıl bəy həbs olunaraq, Bakıya gətirilmiĢ və bir qrup digər milli təəssübkeĢlərimizlə bir sırada (onların arasında Xu- dadat bəy Rəfibəylidə vardı) Nargin adasında 1920-ci il iyunun 6-da güllələnmiĢdir... Mikayıl bəy Ġsrafilbəyov Dünya xanım Qambay bəy qızı Cə- millinskaya ilə ailə qurmuĢdu. Bu ailəlikdən onların Zərintac (1904- 1991) xanım və Qəmərtac xanım adlı iki qız övladı dünyaya gəl- miĢdi...
389
LÜTVƏLİ bəy ZÜLQƏDƏROV (1881-1920)
Lütvəli (tarixi ədəbiyyatda Niftəli bəy yazılır Əslində, Lütvəli bəydir). Lütvəli bəy Mehralı bəy oğlu Zülqədərov 1881-ci ildə Yelizavetpol (indiki Gəncə) qu- berniyasında iri mülkədar ailə- sində anadan olmuĢdur. Lütvəli bəy orta əsrlərdə parlamıĢ və Azərbaycan dövlətçiliyində mü- hüm rol oynamıĢ məĢhur Zülqədə- rovlar adlı türk tayfalarının iri nəs- lindən çıxmıĢ Ģəxs idi. Zülqədə- rovlar əsasən ġəmĢəddil (ġəmĢəd- din) mahalının (Sultanlığının) (1747-1819) iri Xılxına kəndində, Tovuz ərazisində, Öksüzlüdə, bir qismi isə ġəmkirdə və Zəyəmdə yaĢayırdılar... Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Lütvəli bəy əvvəlcə Cəbrayıl (Karyagin. Ġndiki Füzuli) qəzasının 2-ci sahə polisinin, Yelizavetpol (Gəncə) qəza polisinin 3-cü sahəsinin pristavı, habelə ƏrəĢ qəzasında pristav vəzifəsində iĢləmiĢdi. Əhalinin böyük hör- mətini qazanmıĢdı. Lütvəli bəy əvvəllər Peterburqda çar II Nikola- yın sarayında qulluq etmiĢ, imperator və imperatriça Mariya Fyodo- rovna tərəfindən yüksək dövlət mükafatlarına layiq görülmüĢdü... O, 1918-ci il oktyabrın 12-də daxili iĢlər naziri Behbud xan CavanĢirin 78 nömrəli əmri ilə ġamaxı qəzasının müvəqqəti rəisi vəzifəsinə təyin edilmiĢ və bu vəzifədə 1919-cu ilin iyununadək xidmət göstərmiĢdi. Sonuncu tarixdə, daxili iĢlər naziri N.Yusifbəy- linin 23 iyun 1919-cu il tarixli 85 nömrəli əmri ilə Göyçay qəza- sının rəisi (1-ci dərəcə üzrə 3.000 manat əmək haqqı ilə) təyin olun- muĢdu (Göyçay qəzası çar hökumətinin 9 dekabr 1867-ci il tarixli inzibati islahatına əsasən 1 yanvar 1868-ci ildə Bakı quberniyasının
390
tərkibində yaradılmıĢdı. Mərkəzi Göyçay Ģəhəri idi. 1917-ci ilə aid mənbələrdə Göyçaya Alxasova (Alxas adlı Ģəxsin adıdır) və Yalman da demiĢlər) rəisi vəzifəsində fəaliyyət göstərmiĢdi. Lütvəli (Niftəli) bəy Zülqədərovun qəza rəisi kimi sonuncu vəzifəsi Cavad qəzasında olmuĢdu. Azərbaycan Cümhuriyyətinin daxili iĢlər naziri M.H. Hacınskinin 1920-ci il 14 fevral tarixli 488 nömrəli əmri ilə L.Zülqədərov Göyçay qəzasaının rəisi vəzifəsindən azad olunub, mərkəzi Tərtər olan CavanĢir qəzasının rəisi təyin edilmiĢdi. L. Zülqədərov Göyçay qəza rəisi vəzifəsində 1920-ci ilin martına- dək xidmət göstərmiĢdi. 1920-ci il martın 19-da daxili iĢlər naziri M.Vəkilovun əmri ilə Lütvəli bəy CavanĢir qəzasının rəisi vəzifə- sindən azad olunmuĢ, onun yerinə Mustafa bəy Qabulov təyin edilmiĢdi... ...Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Lütvəli bəy Gəncədə yaĢayırdı. O, 1920-ci il Gəncə üsyanında (24 may-4 iyun) iĢğalçı XI orduya qarĢı yerli əhalinin sırasında axıradək vuruĢmuĢdu. Üsyan yatırıldıqdan sonra Türkiyədən ona Gəncədən çıxıb oraya gəlmək təklif olunmuĢdu. Lakin lütvəli bəy buna razı olmamıĢdı və rus – bolĢeviklər onu tutub elə 1920-ci ilin iyun ayında güllələmiĢlər. Bundan sonra onunailəsi və nəsli də repressi- yaya məruz qalmıĢdı. Zülqədərovlar təqibdən yaxa qurtarmaq üçün Mehralıyev soyadını qəbul etmiĢdilər. Lütvəli bəyin qardaĢı Allahyar bəy də Azərbaycanda məĢhur idi. O, Gəncə Ģəhər dumasının üzvü Gəncə Quberniyasının ġəmkir qəzasının rəisi olmuĢdu. Lakin bolĢeviklər tərəfindən qızıĢdırılmıĢ kəndlilər tərəfindən evinə basqın nəticəsində arvadı Səid-Nisə xanım gülləylə öldürülmüĢ, özü isə tutularaq diri-diri yandırılmıĢdı. Lütvəli bəyin oğlu Kamran bəy Zülqədərov sonralar general rütbəsinə yüksəlmiĢdi. Bekə ki o, Tiflisdə gimnaziyanı biritdikdən sonra Zaqafzaziya Dəmiryol Ġnstitutuna daxil olmuĢdu. Ġnstitutudan sonra bu sahədə çalıĢmıĢ, Zaqafzaziya Dəmiryol nazirinin müavini, daha sonra Gəncə Dəmiyolunun rəisi, Gəncə Politexnik Ġnstitutunun ndekanı olmuĢdu. Lütvəli bəyin qızı Sima xanım Bakıda yaĢayırdı və 1996-cı ilin iyulunda hələ sağ idi...
|