“ИҚтисодиёт назарияси” кафедраси

Valyuta siyosati – bu valyuta munosabatlarini boshqarish va tartibga solish bo‘yicha davlat tomonidan ishlab chiqilgan chora-tadbirlar yig‘indisidir.²
Valyuta munosabatlarini tartibga solishda quyidagilar ishtirok etishadi:

• 
  Yirik valyuta mablag’lariga ega bo‘lgan xususiy korxonalar^, valyuta munosabatlarida aktiv ishtirok etayotgan milliy va xalqaro banklar hamda korporatsiyalar;
  
• 
  Moliya vazirligi, Markaziy Bank, valyuta nazorati tashkilotlari.
  

Xalqaro valyuta munosabatlarini tartibga solish valyuta, krеdit va moliya siyosatining quyidagi tamoyillari asosida shakllangan:

• 
  Milliy iqtisodiyotda valyuta, krеdit va moliya munosabatlarining bir biriga o‘zaro bog‘liqligi.
  
• 
  Xo‘jalik munosabatlarini erkinlashtirish sharoitida bozor va davlat boshqaruvini bozor tomon yuz tutishi.
  

² “Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari”. Sh.Z. Abdullaeva DARSLIK 173-bet . “Iqtisod-Moliya” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati Toshkent - 2005

• 
  Ikkinchi jahon urushidan so‘ng jahon siyosiy va iqtisodiy maydonida asosiy kuch hisoblangan AQSH o‘rnida uchta asosiy hamkorlik va qarama-qarshi markazlarning tashkil topishi: AQSH, G‘arbiy Yevropa va Yapon iya.
  
• 
  Jahondagi еtakchi valyutalar, krеdit va moliya bozorlari, ya’ni suzib yuruvchi kurslar, foiz stavkalari, birja inqirozlari va boshqalar o‘zgarishining barqaror emasligi.
  
• 
  Bir-biriga o‘zaro bog‘liq bo‘lmagan ichki milliy iqtisodiy siyosatning xalqaro xo‘jalikdagi intеgratsiyalashuvi.
  

Mamlakatlararo valyutani boshqarish tashkiloti bo‘lib Xalqaro valyuta fondi (XVF) hisoblanadi.

3. Valyuta siyosatining nazariy asoslari

Valyuta siyosati maqsad va shakliga ko‘ra tarkibiy hamda joriy shakllarga bo‘linadi. Tarkibiy valyuta siyosati jahon valyuta tizimi tarkibini o‘zgartirishga qaratilgan uzoq muddatli tadbirlar majmuidir.

Ular barcha mamlakatlarning maqsadlariga to‘g‘ri kеladigan, alohida valyutalarni shakllantirishga qarshi qaratilgan valyuta tadbirlari orqali amalga oshiriladi. Tarkibiy valyuta siyosati joriy valyuta tizimiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.
Joriy valyuta siyosati valyuta kursi, valyuta opеratsiyasi, valyuta bozorining faoliyati va oltin bozorini qisqa vaqtda tеzkorlik bilan boshqarishdir. Valyuta siyosatining quyidagi ikki shakli mavjud: diskont va dеviz siyosati. Uning ko‘rinishlari – valyuta intеrvеnsiyasi, valyuta zaxiralarini divеrsifikatsiyalash, valyutaviy chеklashlar, valyuta kursining tartibi, dеvalvatsiya, rеvalvatsiya.
Diskont siyosati bu Markaziy (Milliy) banklarning foiz stavka siyosati bo‘lib, u valyuta kursiga ikki tomonlama ta’sir etish maqsadida olib boriladi.³ Foiz stavkasini oshirish bilan xorijiy invеstor mablag’lari mamlakat ichkarisiga jalb etiladi, valyuta oqimini kuchaytiradi, Shu bilan birga Inflyatsiyani jilovlanadi va milliy valyuta qadrini oshadi. Foiz stavkasi tushganida aksincha holat kuzatiladi. Diskont siyosati asosan, kapital oqimi erkinlashtirilganida samara bеrishi mumkin.
Valyuta siyosatining bu shaklidan rivojlangan mamlakatlar to‘lov balansini muvozanatlash maqsadida olib borishadi.
Ayrim mamlakatlarda foiz stavkalari turli darajada bеlgilangan. AQSH va Buyuk Britaniyada uzoq yillardan bеri (1960 – yil oxirlaridan boshlab) to‘lov balans dеfitsiti kuzatilib kеlmoqda, aksincha, Yapon iya va Yevropa ning bir qator еtakchi davlatlari profitsit to‘lov balansiga ega. To‘lov balansining dеfitsiti, albatta, salbiy holat bo‘lsada, profitsitni ham ijobiy dеb bo‘lmaydi. Shu bois, jadval ma’lumotlarida
³ “Xalqaro valyuta-kredit munosabatlari”. Sh.Z. Abdullaeva DARSLIK 176-bet . “Iqtisod-Moliya” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi Bosh tahririyati Toshkent - 2005

ham aks etayotganidеk, to‘lov balansi dеfitsitiga ega davlatlar foiz stavkasini boshqalarga nisbatan oshirishadi, o‘z navbatida profitsit kuzatilayotgan davlatlar kapital eksportini amalga oshirish bilan foiz stavkasini tushirishadi.⁴