Iv asrdan XIII asr boshlarigacha 7-sinf o‘quvchilari uchun darslik

4 1 - 4 2 - m av z u l a r :
TA’LIM
Faollashtiruvchi savol va topshiriqlar
1. Biror-bir mamlakatda ilm-fanning rivojlanishi o‘sha jamiyat taraqqiyotiga 
qanday ta’sir ko‘rsatadi?
2. Agar siz ilmning biror sohasini mukammal egallasangiz kimlar ko‘proq manfaat ko‘radi? 
Jamiyatga qanday manfaat yetadi?
3. Sizning bilim egallashingiz uchun dastlabki poydevor qayerda qo‘yilgan?
4. Nima deb o‘ylaysiz, yurtimiz mutafakkirlarining jahon ilm-fani rivojiga hissa qo‘shishlarida 
ularning ustozlari va ta’lim dargohlarining o‘rni qanday bo‘lgan?
Mulohaza uchun
Abu Homid G‘azzoliy (1058–1111) 
o‘z davrida «Hujjatul islom» (islom da
-
lili) nomi bilan mashhur bo‘lgan. G‘azzoliy Sharq va 
G‘arbda ilohiyotchi, faylasuf sifatida tanilgan. G‘azzo
-
liyning «Ihyou ulumid-din» asarining «Ilm kitobi» qismi
-
da «ta’lim oluvchi va ta’lim beruvchi odoblari haqida» 
ibratli fikrlar bayon qilingan. U: «Ilmning avvali sukut 
qilish, keyin tinglash, keyin uni yod olish, keyin unga 
amal qilish, keyin esa tarqatish – boshqalarga o‘rga-
tishdir», – deb yozadi.
Ilmni kimlarga o‘rgatmoq lozim, degan savolga 
«dunyoviy va diniy ilmlarni faqat qalbi ezgulikka lim
-
mo-lim insonlarga o‘rgatish lozim. Ilm faqat ezgulikka 
xizmat qilishi kerak», degan fikrni ilgari suradi.
1. G‘azzoliy: «Dunyoviy va diniy 
ilmlarni faqat qalbi ezgu-
likka limmo-lim insonlarga 
o‘rgatish lozim. Ilm faqat 
ezgulikka xizmat qilishi ke-
rak», – deganda nimani na-
zarda tutadi?
2. Ilm qachon yovuzlikka xiz-
mat qilishi mumkin?
Ijodiy 
faoliyat
147

---

148
Turonda islomga qadar ham bir necha 
asrlar davomida shakllangan ta’lim tizimi 
mavjud edi. Mintaqada islom dini mafkurasining o‘r
-
natilishi natijasida mahalliy ta’lim tizimida
«madrasa»
deb atalgan oliy ta’lim muassasalari paydo bo‘ladi. Shu 
ma’noda, ilk oliy o‘quv yurti VIII–IX asrlarda Buxoroda 
paydo bo‘lgani ham bejiz emas. Ulardan eng mash-
huri Farjak madrasasi bo‘lib, u 937-yili yonib ketgan. 
Samarqandda X asrda 17 ta madrasa tashkil etilgan. 
Maktabdan yuqori bosqichdagi ta’lim dargohlari to 
«madrasa» nomi qat’iylashguncha 
«majlis»
deb ata-
la boshlangan va ularda 
shayx, hakim yoki ustoz
deb 
atalgan ilmli kishilar dars berganlar.
S. P. Tolstov «Qadimiy Xorazm sivilizatsiyasini izlab» asarida Xorazmdagi Jon-
bosqal’a va Tuproqqal’adan topilgan zardushtiylarning ibodatxonalari haqida 
shunday yozadi: «Inshootlarning o‘rtasida qo‘sh devorlar bilan qurshalgan va 
ichkariga aylanma yo‘lagi bo‘lgan to‘g‘ri burchakli bino bo‘lgan. Xonalardan 140 ta 
teriga va yog‘ochga yozilgan turli mazmundagi hujjatlar hamda 138 ta katta-ki-
chik haykalchalar topilgan».