İXTİsasa giRİŞ

2. Elmi işin istiqamətinin seçilməsi
Elmi işçi tədqiqata başlayanda, son məqsədi və alınan 
nəticələrin əhəmiyyəti haqqında onun aydın təsəvvürü olmur. 
Bir çox tədqiqatçılar elmi işin istiqamətini təsadüfən, məsələnin 
öyrənilməsi dərəcəsini bilmədən, başqalarının təsiri altında yanlış 
seçirlər. Bəzən tədqiqatçı başqalarının apardığı işi təkrarlayır. 
Aparılan tədqiqat təcrübələrinin məqsədini aydın təsəvvür etmək 
üçün, tədqiqatçı aşağıdakı suallara cavab tapmalıdır. 
Tədqiqat obyekti nədir? Ona təsir edən kəmiyyət və keyfiyyət 
amilləri hansılardır? 
Adətən, məsələnin elmi-texniki proqnozlaşması işi asanlaşdırır. 
Beləliklə, əvvəlcədən kifayət dərəcədə dəqiq gözlənilən effekt və 
seçilən yolun səmərəliliyi barədə mühakimə yürütmək mümkündür. 
Təcrübi 
nəticələrin 
istehsal 
proseslərində 
tətbiqini 
qiymətləndirmək üçün qısa müddətli proqnozlama üsullarından 
istifadə olunması əlverişlidir. 
Tədqiqata başlamazdan əvvəl onun məqsədi və obyektin 
xarakteristikasını formalaşdıran «ssenari» sənədi hazırlanmalıdır. 
Ayrı-ayrı işlərin icrasında işin effektliliyini xarakterizə edən bir 
neçə kriteri nəzərdə tutulmalıdır. «Məqsədlər qrafiki» vasitəsilə 
mütəxəssis aparılan işlərin mühümlük dərəcəsini təyin etməlidir 
(cədvəl 1). Bunun üçün aşağıdakı formada cədvəl qurulur. 
Cədvəl 1
İşin 
səmərəlilik 
kriterisi
Ümumi qiymətlənmədə
kriterinin əhəmiyyət 
dərəcəsi
İşin növləri
a
1
a
2
a
3
a
4
y
1
0.40
0.4
0.2
0.3
0.1
y
2
0.35
0.5
0.3
0.1
0.1
y
3
0.25
0.3
0.2
0.3
0.2
y
4
1.00
0.410
0.235
0.230
0.125
Hər bir a
1 
elementi üçün nisbi əhəmiyyət əmsalı aşağıdakı 
düsturdan tapılır.
burada g
i
– kriterinin qiyməti; 
C
ij
kriterini qiymətləndirdikdə α
1
elementinin nisbi qiyməti. 
Bu misalda tədqiqatçı əvvəlcə ayrı-ayrı kriterinin qiymətini, 
1
1
,
m
i ij
r
g c
=
∑

---

40
V. Qərarı necə qəbul etməli
sonra isə ayrı-ayrı elementlərin hər kriteri üçün məsələ həllinə görə 
qiymətini təyin edir. Məsələn, y
2
kriterisinin qiymətləndirilməsində 
a
1
elementini (tələb olunan vəsait və qüvvə sərfinə görə) 
xarakterizə edən əmsalın qiyməti, 0.5-ə bərabərdir. Ona görə də 
a
1 
elementinin tədqiqində tədqiqatçı qüvvə və vəsaitin 50%-ə 
qədərini planlaşdırmalıdır. Bu qayda ilə qalan elementlər də 
planlaşdırılır. Alınmış qiymətlər elementlərin nisbi əhəmiyyət 
əmsalını təyin edəndə istifadə olunur. Məsələn, a
1
elementi
r = 0.40 × 0.40 × 0.35 × 0.50 + 0.25 + 0.30 = 0.410
Beləliklə, hər bir elementin tadqiqatda təsir əhəmiyyəti 
müəyyənləşdirilir. Nisbi əhəmiyyət əmsalından əlavə adi «vəziyyət 
müddəti» əmsalları tapılır. Bu üsuldan istifadə edərək tədqiqatın 
və qərarın təsirini qabaqcadan aydınlaşdırmaq olar.