Izlanishlar, yechimlar

.

---

71
XALQ TA’LIMI:
MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR
Ta’lim insonlar hayotini tubdan oʻzgartiradi va uning davlat rivojlanishdagi 
hissasi beqiyos. Ta’limning asosiy maqsadi – jamiyat faol shaxsini tarbiyalash, 
ularni mehnat bozoriga tayyorlash, malakasini oshirish, shuningdek, insonlarni 
jamiyat hayotiga jalb qilish, jamiyat qadriyatlari va axloqini oʻrgatishdan iborat. 
Ta’limning vazifasi - shaxsni ijtimoiylashtirish va jamiyatni shakllantirish va 
barqarorlikni asrashdir.
Globallashuv jarayonida XXI asr taʼlimi o‘quvchilarga dunyo miqyosida 
muvaffaqiyatga erishish uchun zarur boʻlgan koʻnikmalarni berish va ularni 
amalda qoʻllashga boʻlgan ishonchni oshirishga koʻmak beradi. AKT rivojlangan 
davrda ma’lumotlar juda koʻpligi sababli, XXI asr koʻnikmalari koʻproq ma’lumotni 
tushunishga, baham koʻrishga va undan oqilona foydalanishga qaratilgan.
Bugungi kundda insonlar muvaffaqiyatga erishish uchun an’anaviy mehnat 
bozorini tark etgan holda oʻz bandligini yaratishni afzal koʻrmoqdi. Muvaffaqiyatli 
insonlar dunyoning istalgan nuqtasida yashash va ishlashni hamda dunyo 
kezishni, qiziqishi va qobiliyatidan kelib chiqib mehnat qilishni lozim topmoqda.
Vaholanki, hozirgi fan-texnika rivojlangan asrda koʻpchilik o‘quvchilar 
oʻtmishdagidek usulda ta’lim olishni davom etmoqdalar, xususan, yod olish 
va va individual testlar orqali oʻqitilmoqda. Koʻpchilik oʻquvchilar bilim olishga 
motivatsiyasi past boʻlganligi uchun qiynalmoqda, Youtube videosini tomosha 
qilish yoki Internet orqali bir xil ma’lumotni oʻrganish imkoniyati boʻlsa, maktabga 
borishni xushlamaydi. Yoki maktab taʻlimidan qoniqmasligi tufayli repetitorga 
qatnashni ma’qul koʻradi.
Maktablar hozirgi kundagi jadal rivojlanishlarga oʻz vaqtida javob bera 
olmaganligi tufayli oʻquvchilarga tez oʻzgarishlarga javob berish hamda yangi 
ma’lumotlardan qanday foydalanishni yetarli darajada oʻrgata olmaganligi tufayli 
eskirgan usullar qo‘llanilmoqda. 
XX asr ta’limi o‘qituvchiga qaratilgan ta’lim sifatida, barcha tavsiyalar, pedagogik 
texnologiyalar ta’lim beruvchini shakllantirish hamda o‘qituvchining ta’lim 
jarayonidagi boshqaruvchilik rolini ta’minlashga bo‘ysundirilgan edi. Yangi asr ta’limi 
esa, avvalgidan farqli ravishda, o‘quvchiga qaratilgan ta’limni targʻib etmoqda. 
XXI asr ta’limida Z avlod va Alfa avlod terminlari paydo boʻldi. Z avlodi 
- 1995 va 2009-yillar oraligʻida tugʻilganlar - koʻpchiligi internetsiz hayotini 
tasavvur qila olmaydi va oʻquv jarayonida smartfon, iPad, smartdoska va boshqa 
texnologiyalardan foydalanish imkoniyatiga ega boʻlganlar. Alpha avlodi - 2010 
yildan keyin tugʻilganlar boʻlib ular smartfonlar, iPad, 3D televizor, Instagram 
va Spotify kabi musiqa ilovalari paydo boʻlgandan keyin tugʻilgan avlod va 
22-asrning birinchi avlodidir. Ular xohlagan ma’lumotlarni xonadan chiqmasdan 

---

72
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI 
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI 
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
internetdan oson topa olishadi. Shuningdek, ular dunyoning turli burchaklaridagi 
insonlar bilan oson muloqot oʻrnatishi, doʻstlar orttirishi va sayohat qilishi 
mumkin, bu esa ularga cheksiz oʻrganish tajribasini yaratadi. 
Bugungi kunda o‘quvchilarimiz zukko, mustaqil hamda qobiliyatli “raqamli 
avlod” boʻlib, raqamli texnologiyalardan osongina foydalanmoqda. Bu esa 
o‘qituvchilardan jadal rivojlanayotgan zamonamiz talablariga moslashishni, oʻz 
ustida tinmay ishlashni talab etadi. 
XXI asr taʼlimining mohiyati oʻquvchilarga raqamli dunyoda muvaffaqiyat 
qozonishlari uchun zarur boʻlgan bilim va koʻnikmalarni berish va bu 
koʻnikmalarni amalda muvaffaqiyatli qoʻllashga oʻrgatishdan iborat. 
Shuningdek, raqamli rivojlanish jarayonida ijtimoiy-hissiy ta’lim berish, media 
savodxonlikni shakllantirishni taqozo etmoqda. Ijtimoiy-hissiy ta’lim – bu barcha 
yoshdagi o‘quvchilarga o‘z his-tuyg‘ularini yaxshiroq anglashga va boshqalarga 
hamdardlik ko‘rsatishga yordam beradigan texnikadir. Ijtimoiy-hissiy ta’limning 
quyidagi kompetensiyalari mavjud: O‘z-o‘zini anglash, o‘z-o‘zini boshqarish, 
ijtimoiy xabardorlik, muomala ko‘nikmalari va qaror qabul qilish. Bu koʻnikmalar 
barchaning huquq va qadriyatlarini himoya qiladigan raqamli fuqarolarni 
shakllantirishga ko‘mak beradi.
Hozirgi kundagi ma’lumotlarning koʻpligi tufayli, XXI asrning asosiy 
koʻnikmalari ma’lumotni saralash, tushunish, baham koʻrish va undan oqilona 
foydalanishga qaratilgan. Xalqaro hamjamiyat tomonidan o‘quvchilarda 
ijodkorlik, tanqidiy fikrlash, muloqot va hamkorlik kabi koʻnikmalarni 
shakllantirish tavsiya etilgan. 
Mazkur toʻrtta mavzu har bir darsning savodxonlik va hisoblash kabi ajralmas 
boʻlagi boʻlishi hamda o‘quv dastur va rejalashtirishda oʻz aksini topishi lozim. 
Ijodkorlik negizida ma’lumotlarga yangicha yondashish, muammolarni 
innovatsion, ya’ni yangi yoʻllar bilan oʻylash, yangi aloqalar oʻrnatish va 
muammolarga innovatsion yechimlarni topish yotadi. Tanqidiy fikrlash orqali 
ma’lumotni tahlil qilish va tanqidiy baho berish tushuniladi. Muloqot orqali biron 
ma’lumotni yaxshi tushunish uchun boshqalar bilan muhokama etish mumkin. 
Hamkorlik - biron mavzu, loyiha bo‘yicha bu jamoaviy ishlash tushiniladi. 
Hozirgi kunda ba’zi maktab o‘quvchilari darslarda toʻliq qatnashmay, 
repetitorlarga qatnashni afzal koʻrmoqda. Ta’lim sifati maktab o‘quvchilarning 
OTMlarga kirish foizi bilan belgilanmoqda. Vaholanki, bu natija ortida repetitorlar 
hissasi yotadi. 
Ta’lim sifati bu - infratuzilma, darsliklar va malakali oʻqituvchilardir. 
Hozirgi kunda o‘qituvchilar malakasini sifatli oshirish muammosi turibdi. 

---