Izlanishlar, yechimlar

77
XALQ TA’LIMI:
MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR
Dunyoda boshlang‘ich ta’lim bo‘yicha
kuzatilayotgan tendensiyalar
Zamonaviy dunyoda ta’lim tizimini rivojlantirish dolzarb muammolardan biri 
sifatida tan olingan. Rivojlangan davlatlar ta’limda konseptual o‘zgarishlarni olib 
kelish uchun ular izlanishlarni amalga oshiradi.
Finlyandiya dunyo mamlakatlari orasida alohida o‘rin tutadi. Finlyandiya 
maktablarida shved, ingliz va nemis tillarini o‘qitish boshlang‘ich ta’lim 
dasturidan boshlanadi.
Finlyandiya maktabining islohotlari yo‘nalishini belgilab bergan asosiy 
tendensiyalari quyidagilar: 
- maktabni demokratlashtirish, maktab avtonomligini kuchaytirish, 
maktablarning fuqarolik institutlari bilan ijtimoiy sherikligini rivojlantirish; 
- ta’lim mazmunini doimiy yangilash, bunda o‘quvchilar bilimlarining 
rivojlanish dinamikasini kuzatib borish; 
- ta’lim sifatini oshirish va uning jamiyat zamonaviy ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanish darajasiga muvofiqligini ta’minlash;
- uzluksiz ta’lim tamoyili asosida o‘qituvchilar malakasini oshirish.
O‘quvchilar uchun bepul ovqat tizimi yo‘lga qo‘yilgan. Shuningdek, 
imtihonlar va uy ishi vazifalari umuman mavjud emas va davomat ham 
yuritilmaydi. Boshlang‘ich ta’lim o‘quvchilari 1-3-sinfgacha ta’limni erkin tarzda 
olishlari uchun ta’limda minimal darajada cheklovlar o‘rnatilgan. 
Yaponiyada boshlang‘ich ta’limning eng muhim xususiyati bu “kokoro” 
tushunchasidir. Har bir yapon uchun “kokoro” ta’lim g‘oyasi bu bilim 
va ko‘nikmalar bilan chegaralanib qolmasdan, balki inson xarakterini 
shakllantirishga yordam beradi. 
Boshqa davlatlardan farqli o‘laroq, maktab o‘qituvchisi bo‘lish uchun 
Yaponiya fuqarosi o‘qituvchi diplomini olish uchun imtihonlaridan o‘tishi kerak. 
Yaponiya dunyodagi yagona davlat bo‘lib, o‘qituvchilarning maoshi mahalliy 
hukumat amaldorlari maoshidan yuqori hisoblanadi.

---

78
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI 
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI 
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
Yaponiya ta’lim tizimini isloh qilishning xususiyatlari va tendensiyalarini 
ochib berdi: 
- uzluksiz ta’lim tizimini shakllantirish; 
- ta’limni nomarkazlashtirish; 
- ta’lim tizimining xilma-xilligi va moslashuvchanligini ta’minlash;
- ta’lim tizimining baynalmilallashtirish jarayonini kuchaytirish;
- treningni individualizatsiya qilish va farqlash;
- ta’limni jamiyatni axborotlashtirish talablariga muvofiq yo‘naltirish.
O‘quvchilar 1850 iyeroglifni o‘rganishi kerak - bu quyi sinflar uchun 
belgilangan minimal miqdor (kitob o‘qish uchun 3 ming iyeroglif). Bolalar 
boshlang‘ich maktabni tugatgandan so‘ng, test shaklida topshirishadi va o‘rta 
maktabga borishadi.
Yaponiyaning har bir maktablarida kuzgi maktab madaniy tadbirlari 
o‘tkaziladi, bunday tadbirlarning maqsadi maktabga yangi o‘quvchilarni jalb 
qilishdir. Madaniy tadbirlardan tashqari, har bir maktabda sport turlari (poyga yoki 
sport o‘yinlari) tashkil etiladi. Mehnatsevarlik har tomonlama rag‘batlantiriladi, 
jamoaviy faoliyat va rivojlanish uchun sharoitlar yaratiladi. Yuzaga keladigan 
kelishmovchiliklar uchun ta’lim muassasalari, o‘quvchilarning o‘zi qaror qabul 
qiladi, ota-onalar faqatgina o‘ta og‘ir holatlarda jalb qilinadi.
Janubiy Koreyada boshlang‘ich maktabning dastlabki uch yilida o‘quvchilarga 
bitta ustoz tarbiyachi faoliyatini amalga oshiradi. So‘nggi paytlarda texnik 
taraqqiyot tendensiyalariga rioya qilgan holda, o‘qituvchiga robot yordamga 
kelishi mumkin, u dars mavzusini e’lon qiladi va asosiy mavzularni belgilaydi. 
Dars yuklamalari ko‘proq bo‘lganligi sababli darslar o‘yin sifatida o‘quv 
dasturiga kiritilgan. 
Maktablarning aksariyati xususiy yoki diniy tashkilotlarning xayriya 
mablag‘lari hisobiga qurilgan. Davlat maktablarida din o‘qitilmaydi. Lekin 
3-sinfdan boshlab «Odobnoma» kabi maxsus fan joriy etiladi. Koreyadagi barcha 
talabalarning 6,5 foizi bo‘lajak pedagoglardir. Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi bo‘lish 
uchun 2 yil o‘qish talab qilinadi. 
Xususiy o‘quv muassasalari, ya’ni―xagvonlar bolalarga til o‘rganishda 
individual yondashadilar. Shu maqsadda ingliz tilida gaplashuvchi chet elliklarni 
boshlang‘ich maktabga jalb qilish yo‘lga qo‘yilgan. Boshlang‘ich maktab koreys 
tilida ― “chxodin xakke” deb nomlanadi va “boshlang‘ich ta’lim” ma’nosini 
anglatadi. Boshlang‘ich maktabni bitirgan o‘quvchilar keyingi bosqichlarga 
imtihonsiz o‘tadilar. 

---