Izlanishlar, yechimlar

79
XALQ TA’LIMI:
MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR
Fransiyada boshlang‘ich sinflarda o‘qish uch bosqichda amalga oshiriladi:
1. Tayyorlov bosqichi;
2. Elementar kurs (bu bosqich ikki yil davom etadi);
3. Chuqurlashtirilgan bosqich.
Dasturlarda o‘quv fanlarning barchasiga uch bosqich bo‘yicha aniq,
alohida-alohida talablar qo‘yiladi. 1990-yildagi Fransiya Hukumatining qarori 
bilan bolalarning bilimi, qobiliyatiga qarab maktablarning dars jadvalini 
tabaqalashtirgan holda tuzish huquqi berildi.
Maktab o‘qituvchilariga qo‘yilgan talab Fransiyada o‘ta yuqori. Ayniqsa, 
boshlang‘ich maktablarda o‘qituvchi o‘z kasbini ustasi, ajoyib notiq, san’atkor, 
musiqachi, sportchi, tashkilotchi, namunali xulq-atvor egasi bo‘lmog‘i lozim. 
O‘qituvchilar o‘z nazariy-uslubiy malakalarini oshirishga ahamiyat beradilar. 
O‘qituvchilar o‘z ixtiyorlari bilan test markazlarida imtihon topshiradilar. Shu 
imtihonlar davrida o‘qituvchi faoliyatida ayrim nuqsonlar sezilib, malaka 
oshirishga ehtiyoj aniqlansa, o‘zining bo‘sh vaqti va mablag‘lari hisobiga malaka 
oshiriladi. 
Xorijiy mamlakatlarning tajribasi bo‘yicha qiyosiy tahlil

---

80
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI 
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI 
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI

---

81
XALQ TA’LIMI:
MUAMMOLAR, IZLANISHLAR, YECHIMLAR
O‘zbekistonda boshlang‘ich ta’limdagi dolzarb masalalar. 2020-2021-yil 
statistik ma’lumotlarga ko‘ra:
Respublikada 10008 ta umumta’lim maktablari bo‘lib, belgilangan me’yor 
quvvati bo‘yicha 5061562 tani o‘rinni tashkil etadi. Hozirgi kunda o‘quvchilar soni
6.236.751 nafarni tashkil etadi. Bu esa 1175189 nafar o‘quvchi amaldagi me’yordan 
ko‘pligini ko‘rsatmoqda. Tahlil shuni ko‘rsatadiki, 1.2 koeffitsiyentni tashkil 
etmoqda.
Shuningdek, tajriba-sinov natijalaridan aniqlandiki, maktablarda bolalar soni 
har bir sinfda 40-45 nafarni tashkil qilmoqda. Umumiy o‘rta ta’lim to‘g‘risidagi 
Nizomga ko‘ra, sinfda o‘quvchilar soni 35 tadan oshmasligi belgilangan. Mazkur 
holatning kelib chiqishiga bir qancha obyektiv va subyektiv sabablar mavjud. 
Dastlabki sabablardan biri davlat byudjetidan maktablar uchun qo‘shimcha 
binolar qurilishi uchun yetarli mablag‘ va o‘rinlar ajratilmayapti. Xususan, 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 10-yanvardagi PQ-4565-son 
qarori bilan tasdiqlangan 2020-yilda umumta’lim va ixtisoslashtirilgan maktablarni 
qurish, rekonstruksiya qilish, kapital ta’mirlash va jihozlash manzilli dasturi, 
shuningdek, 2021-2022-yillar uchun kapital qo‘yilmalarning prognoz parametrlari 
5-ilovasiga muvofiq, 17352 ta qo‘shimcha o‘rin uchun binolarni qurish belgilangan. 
Bu bilan ortiqcha o‘rinlarni qoplab bo‘lmaydi.
Bundan tashqari, mazkur muammoni bartaraf etish yuzasidan nodavlat 
maktablarni tashkil etish yuzasidan hali-hanuzgacha muammolar mavjud. 
Xususan, tadbirkorlarga xususiy maktablarni qurish uchun tekin yer ajratish 
bo‘yicha mexanizmlar ishlab chiqilmagan. 
Ayrim bo‘sh turgan maktab binolarini investitsiya kiritish (rekonstruksiya) 
sharti bilan uzoq yillarga ijaraga berishning aniq tartiblari, shuningdek, maqsadli 
subsidiyalarni ajratish bo‘yicha aniq bir mexanizmlar mavjud emas.
Ta’kidlash joizki, “Mahalliy davlat hokimiyati to‘g‘risida”gi qonunining 
24-moddasiga ko‘ra xalq deputatlari viloyat, tuman, shahar Kengashining asosiy 

---

82
A.AVLONIY NOMIDAGI XALQ TAʼLIMI 
MUAMMOLARINI O‘RGANISH VA ISTIQBOLLARINI 
BELGILASH ILMIY-TADQIQOT INSTITUTI
vakolatlariga hududni rivojlantirishning istiqbolga mo‘ljallangan dasturlarini, 
tuman, shaharning bosh rejasi va uni qurish qoidalarini tasdiqlash vakolati 
mavjud bo‘lsa-da, biroq Xalq deputatlariga berilgan ushbu mutlaq vakolatlar 
ular tomonidan mahalliy byudjetdan maktablar rekonstruksiyasi va qo‘shimcha 
binolar qurilishi uchun mablag‘lar yo‘naltirish bo‘yicha ishlar qilinmayapti. 
Boshlang‘ich sinf bo‘yicha oliy ma’lumotli pedagog kadrlarning yetishmasligi 
ham asosiy muammolardan biri bo‘lib kelmoqda. Respublika umumta’lim 
maktablarida faoliyat ko‘rsatayotgan “Boshlang‘ich ta’lim” fani o‘qituvchilarining 
2019-yil sentabr holatiga ko‘ra o‘rtacha hisobda 28, 8% ni o‘rta maxsus ma’lumotli 
o‘qituvchilari tashkil etmoqda. 
Viloyatlar kesimida tahlil etilganda Qashqadaryo viloyati 8386 ta 53,8%, 
Surxondaryo viloyati 5280ta 41,9%, Qoraqalpog‘iston Respublikasi 2363ta 29,3%, 
Xorazm viloyati 1838ta 28,5% eng yuqori ko‘rsatkichlarni belgilab bermoqda.
Shunga qaramay, 2021-2022-o‘quv yilida esa maqsadli tayyorlov bo‘yicha 
kvotalar soni ushbu hududlarga ancha kam etib belgilangan. Qashqadaryo 
viloyati 125 ta, Surxondaryo viloyati 275 ta, Qoraqalpog‘iston Respublikasi 150 ta 
kvota ajratilgan bo‘lsada, Xorazm viloyatiga esa umuman kvota ajratilmagan. 
2020-2021-o‘quv yilida boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishiga atigi 4250 nafar 
talaba qabul qilingan. Bundan tashqari, boshlang‘ich ta’limga tayyorlaydigan 
OTMlarning quvvati va ularni tayyorlaydigan professor-o‘qituvchilarning soni 

---