J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari



Yüklə 3,72 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə28/170
tarix16.12.2023
ölçüsü3,72 Mb.
#180865
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   170
Xalqaro Moliya munjsabatlari. Ataniyazov J.X

12 ttp://icsid.worldbank.org/.
77


chegaraviy investitsiyalar doirasida tuzilgan sh artn o m alar in - 
vestitsion bahslarni yuzaga kelish holatini hal qiluvchi sifatida 
Investitsion bahslarni hal qilish b o ‘yicha xalqaro m arkazda izoh- 
d an o ‘tkaziladi.
4
.
4
.
Mintaqaviy valuta-kredit va moliya tashkilotlari
X X asrning 60-yillarida Osiyo, A frika va L o tin A m erikasidagi 
rivojlanayotgan m am lakatlar ham korligini kengaytirish va ushbu 
m intaqalardagi o ‘ziga xos m uam m o larni yechish uchun m in taq a­
viy rivojlanish bank lari tashkil etildi.
M intaqaviy valuta-kredit tash k ilo tlarin in g m aqsadi b o ‘lib, 
m in taq a m am lakatlarida ijtimoiy taraqqiyot va iqtisodiy rivoj- 
lanishni qo‘llab-quvvatlash, qashshoqlik va qarzdorlik darajasini 
kam aytirish h am d a xususiy sektor rivojlanishiga ko‘m aklashish 
hisoblanadi.
M intaqaviy 
valu ta-kred it 
ta sh k ilo tla rin in g
resurslari 
xalqaro kapital bo zorlarid an o ‘zlashtirish orqali jalb etilgan 
m ablag‘lard an , ustav k ap itallarid an , shuningdek, te x n ik yordam
ko‘rsatish va im tiyozli k red itlash uchun asosan a ’zo m a m lak a tla r 
b ad allari hisobiga tashk il topgan m axsus fondlar m ablag‘larid an 
ta sh k il topadi.
U shbu 
tashk ilo tlarnin g
operatsiyalari 
iqtisodiy 
rivojla- 
n ish n in g barcha yo‘nalish larin i moliyaviy qo£llab-quvvatlashga 
m o ‘ljallangan, lekin ustuvor yo‘nalish b o ‘lib iqtisodiy va ijtimoiy 
in fratu zilm alar (energetika, tran sp o rt, kom m unikatsiya va boshq.) 
rivojlanishini m oliyalashtirish hisoblanadi. B anklar resurslarining 
sezilarli qism i sanoatni kreditlashga yo‘naltiriladi.
M intaqaviy valuta-kredit tashkilotlari faoliyatining asosiy 
yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
— 
rivojlanish 
loyihalari 
va 
investitsiya 
dasturlariga 
o ‘z 
m ablagelarini qo‘yish ham da kreditlar ajratish. E k sp ort-im port 
va tijorat tash k ilo tlari bilan birgalikdagi loyihalarni m oliyalashti- 
rish n i tashkil etish. B unda kreditlashning tu rli usullaridan foy- 
dalaniladi: aniq loyihalarni m oliyalashtirish uchun qarzlar, tu -
78


zilm aviy qayta q u rish n i o ‘tkazish uch u n qarzlar, tiklash qarzlari, 
kredit liniyalari va boshqalar;
— a ’zo m am lak atlar iqtisodiyotini rivojlantirish m aqsadida 
xususiy investitsiyalarni o sh irish n i rag‘b atlantirish;
— rivojlanish loyihalari va m intaqaviy dastu rlarn i tayyorlash- 
da, shuningdek ushbu d astu r va loyihalarni am alga oshirishda 
texnik yordam ko‘rsatish va m aslahatlar berish.
A m erikaaro rivojlanish b an k i (A R B , V ashington, 1959-yilda 
tuzilgan), A frika rivojlanish b anki (A fR B , A bidjan, 1963-yilda 
vujudga kelgan), Osiyo rivojlanish banki (O R B , M anila, 1965-yil- 
da tuzilgan). U shbu m intaqaviy rivojlanish ban k larin in g asosiy 
m aqsadi — m in taqalarga m os rivojlanish loyihalarini, shuning- 
dek, m intaqaviy b irlash m alarn i uzoq m uddatga kreditlash hisob- 
lanadi. Bu b an k larn in g u m um iy xususiyati b o ‘lib, ularning faoli- 
yatiga rivojlangan m am lak atla rn in g m u h im ta ’sir ko'rsatishi, ya’ni 
b an k lar kap italin ing anchagin a qism ini tashkil qilishi ham da 
ta x m in an 1/3 qismi u larn in g a ’zolariga tegishli b o ‘lishidir. M in ­
taqaviy rivojlanish banklari resu rslarin ing shakllanishida bir xil 
tam oyil am al qiladi, ijtim oiy fondlardan qarz m ablag‘larini jalb 
qilish, shuningdek, ko‘p incha Jahon banki guruhiga o ‘xshashlik 
b o ‘yicha kredit siyosati yuritiladi.
Shu bilan birgalikda m intaqaviy rivojlanish banklari faoliya- 
tida b ir-biridan farqlilik ham mavjud. B ular ushbu uchta — L o- 
tin A m erikasi, Osiyo va A frika m intaqalarid agi m am lak atlarn in g
iqtisodiy, m adaniy rivojlanishining turli xildagi darajasi ham da 
tarixiy a n ’an ala rin in g xususiyatlari bilan belgilanadi.
0 ‘z faoliyati davom ida A m erik aaro R ivojlanish banki kredit- 
larin in g k atta qism ini «katta uchlik» m am lakatlariga bergan (Ar­
gentina, Braziliya, Meksika).
Osiyo rivojlanish b anki esa — 5 m am lakatg a (Indoneziya, Ja- 
nubiy Koreya, F ilippin, Pokiston, Tailandga).
Shuningdek, A frika rivojlanish b an ki — ko‘proq to ‘lovga qodir 
m ijozlarga (M arokko, Zair, K eniya, Tunisga va boshqalarga). A f­
rika rivojlanish fondi vujudga kelishi b ilan M arkaziy va G ‘arbiy
79


A frikaning un chalik rivojlanm agan m am lakatlarin i ham kredit- 
lashni boshladi.
M i n t a q a v i y ri voj l ani sh b a n k l a r i r i vo j i a n a y o t g a n m a m l a k a t l a r -
ga n i s b a t a n u l a r n i n g i qt isod i y ri v oj lani sh d a r a j a s i g a va siyosati- 
n i n g y o ‘n a l i s h i g a q a r a b t a b a q a l a n g a n k r e d i t s i yos at ini ol i b b o ra di .
M i n t a q a v i y ri voj l ani sh b a n k l a r i n i n g t a s h k i l t o p i s h s ana l a r i :
A m erikaaro Rivojlanish banki - tashkil etish g‘oyasi 1889-yil, 
1959-yil dekabr.
Osiyo taraqqiyot banki — tashkil etish g‘oyasi 1957-yil, 1966- 
yil dekabr.
A frika rivojlanish banki — 1960-yil, 1963-yil N izom i tas- 
diqlangan.
Yevropa taraqqiyot va tiklanish banki — tashkil etish g‘oyasi 
1989-yil oktabr, N izom i 1990-yil 9-aprelda tasdiqlangan.
G ‘arbiy Yevropa integratsiyasi m ajm uining institutsional tu - 
zilishi b ir qator m intaqaviy valuta-kerdit va moliya tashkilotla- 
rini o ‘z ichiga oladi. Yevropa Ittifoqi m intaqaviy valuta-kredit va 
moliya tashk ilo tlari turli xil m aqsadlarni n azard a tutadi: o ‘z in sti­
tutsional tuzilm asini tuzish bilan G ‘arbiy Yevropa integratsiyasi ni 
va jahon m arkazini m ustahkam lash; Yevropa Ittifoqi m am lakat- 
lari iqtisodiyotini rivojiantirish; 1993-yil noyabrda kuchga kirgan 
M aastrixt shartnom asiga muvofiq ravishda iqtisodiy va valuta it- 
tifoqini tuzish; assotsiatsiyalangan m am lakatlarga nisbatan ke- 
lishilgan siyosatni o ‘tkazish.
0 ‘z oldiga qo‘ygan m aqsadlarga muvofiq ushbu tash k ilotlar 
davlatlararo va qism an m illiy chegarada iqtisodni m intaqaviy da- 
rajada tartib ga solish va G ‘arbiy Yevropa iqtisodiy integratsiyasi 
rivojlanishida m u h im rolni o ‘ynaydi. B irinch idan , u lar Yevropa 
Ittifoqi institutsional tu zilm asining tarkibiy elem entlari hisobla- 
nadi. Ularga Yevropa parlam enti, Yevropa H am jam iyati Kengashi 
h am da boshqa tashk ilo tlar kiradi. lk k in ch id an , ularn ing vujud- 
ga kelishi va faoliyatining m oddiy bazasi bo‘lib qo‘shm a budjet 
va fond xizm at qiladi. U lar o ‘zida a ’zo m am lak atlarn in g rasmiy 
o ltin -d o llar rezervlarining 20% ini m ujassam qiladi. A’zo m am -
80


1акаИаг тППу budjetlarining 2,5—3% з и т т а Б т ! Ы г^Ш щ ап
Уеугора 
т а г к а г ^ И П п ^ а п ЬгхсУе111тоЬ^а Ь1г песИа

Yüklə 3,72 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   170




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin