J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro moliya munosabatlari

8-bob. XALQARO KORPORATSIYALAR XALQARO 
MOLIYA MUNOSABATLARI SUBYEKTI SIFATIDA
8.1. X alqaro ko rp o ratsiyalarn in g y u z a g a kelishi va u la r faoli­
y a tin in g m ohiyati.
8.2. T ran srnilliy korporatsiyalar fao liyatin in g asosiy xususiyat- 
lari va rivojlanish bosqichlari.
8.3. T ran srnilliy 
korporatsiyalar 
fao liyatin in g 
iqtisodiyot 
uchun afz a llik la ri.
8.4. T ran srnilliy 
ko rporatsiyalar 
faoliyati 
rivo jlan ish in in g 
zam onaviy tendensiyalari.
8.5. G loballashuv sharoitida T M K la r o‘rtasidagi birlashish va 
qo'shib olish (M & A ) jara y o n la ri.
8.3. Xalqaro korporatsiyalarning yuzaga kelishi va 
ular faoliyatining mohiyati
Hozirgi davrda xalqaro korporatsiyalar jah o n iqtisodiyoti va 
xalqaro moliya nm nosabatlari riv ojlanishining m u h im elem ent- 
laridan hisoblanadi. Oxirgi y illa rd a u la rn in g ja d a l ravishda rivoj- 
lanishi jah o n xo 'jalik lari a lo q a la rin in g globallashuvida, kapital va 
ishlab ch iq a ris h n in g b a y n a lm in a lla sh u v ja ra y o n la rid a namoyon 
b o lm o q d a . X alqaro ko rporatsiyalar jah o n xo'jaligi a lo q a la rin in g
barcha so halarida faol ishtirokchi bo‘lib hisoblanadi. X alqaro 
korporatsiyalar bir tom ondan ja d a l rivojlanib borayotgan xalqaro 
moliya m u n o sab atlarin in g m ah s u li, boshqa tom ondan esa, m az- 
kur m unosabatlarga ta ’sir etuvchi qudratli m e x a n iz m sifatida 
nam oyon b o ia d i.
X alqaro ko rporatsiyalar xalqaro m oliya m unosabatlariga faol 
t a ’sir ko‘rsatgan holda ya n g i m unosabatlar s h a k lla n is h id a m u h im
o ‘rin tutadi.
X alqaro k o rp o ratsiyalarn in g paydo bo‘lishi va taraqqiy etishida 
jah o n iqtisodiyotida ishlab ch iqarish ta rm o qlarin i rivojlantirishga 
bo‘lgan z a ru ra tn in g kuch ayish i h am d a xo‘j a l i k havoti b a y n a lm i-
n a lla s h u v in in g ja d a lla s h u v i m u h im o‘ rin tutdi.
186

---

T ra n sm illiy ko rp o ratsiy alard a n farqli ravishda xalqaro korpo- 
ratsiy aiar eg a ia ri y a go n a d av latn in g em as, b a lk i ik k i yoki undan 
ortiq dav latlar k a p it a lla r in in g egaiari h iso b lan ad i. U la r faoliya- 
tin in g m u h im x u su siy ati, ak siy ad o rlik k a p ita lin i xa lq aro k o ia m d a
b o i i b - b o i i b jo y lash tirish d ad ir.
X alq aro k o rp o ra ts iy a la rn in g ja h o n iqtisodiyotiga t a ’siri en g av- 
valo ishlab c h iq a ris h n in g n ih o yatd a keng ta rq a lis h i orqali y u z a g a
k e lad iga n a f z a llik la r d a n am o yon b o ia d i.
X alqaro k o rp o ratsiy alar fao liy atin in g x u s u siy a tla rig a k o ‘ra 
q u yid a g ic h a s h a k lla rg a ajratiladi:
1. T r a n sm illiy k o rp o ratsiyalar — asosiy k o m p a n iy a bir m a m -
lak at k a p ita lig a tegish li b o iib , filia lla ri esa dunyo b o ‘ylab ta rq a l- 
g an k o m p an iy alard ir.
2. Ko‘p m illa t li k o m p a n iy a la r — asosiy k o m p an iy a ik ki va un- 
d a n ortiq m a m la k a t k a p italiga tegishli b o iib , xorijiy b o i i m l a r i
tu rli m a m la k a t la r d a jo ylash g an kom paniyalar.
X o rijiy iq tis o d iy a d a b iy o t la r d a x a lq a ro m o n o p o liy a la r n in g
k o ‘p g in a t a s n i f l a r i n i u c h r a tish m u m k in , u la r j u m l a s i g a , k o ‘p 
m i l l a t l i k o r p o r a ts iy a la r , x a lq a r o k o rp o ra ts iy a la r, t r a n s m i l l i y va 
g lo b a l k o r p o r a ts iy a la r k ir a d i. T a n iq li a m e r i k a l i k m ark e to lo g
o lim F. K otier x a lq a r o k o m p a n iy a la r n i t a s h k il to p ish i j i h a t i -
d a n t o i ' t t u r g a b o ‘ lg a n ed i, y a ’ni glo b a l k o m p a n iy a , t r a n s m i l ­
l i y k o m p a n iy a , k o ‘p m illa t li k o m p a n iy a va b a y n a lm in a l k o m ­
p a n iy a .
R o ss iy a lik iq tiso d c h ila r xalqaro k o rp o ratsiyalarn i q u y id a g ic h a