Jabbor оmоnturdiyеv аnvar оmоnturdiyеv hоzirgi O’zbеk аdаbiy tili

EGA ERGASH GAPLI QO’SHMA GAP
reja:
1. Ega ergash gapning ta'rifi.
2. Ega ergash gapli qo’shma gaplarda qo’llanadigan nisbiy so’zlar.
3. Ega ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vositalar va bosh
hamda ergash komponentlarning o’rinlashish tartibi.
4. Ega ergash gapli qo’shma gapga doir tahlil namunasi.

Bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan eganing yoki qo’llanilmagan eganing mazmunini izohlab, to’ldirib, aniqlashtirib keladigan ergash gap ega ergash gap deyiladi. Masalan, Kimki mehnatni sevsa, u hurmatga sazovor bo’ladi ("S.") gapida birinchi komponent (ergash gap) ikkinchi komponentdagi (bosh gapdagi) u olmoshi bilan ifodalangan eganing mazmunini aniqlagan: u hurmatga sazovor bo’ladi. Mehnatni sevgan hurmatga sazovor bo’ladi. Kimlar maktab qurshshshida ishtirok etgan bo’lsa, navbatdagi yig’ilishda qatnashadi (gazetadan) gapida ergash gap (Kimlar maktab qurilishida ishtirok etgan bo’lsa) bosh gapdagi qo’llanilmagan ega (ular)ning mazmuni bilan bog’langan va u bajarishi kerak bo’lgan vazifani aniqlagan: navbatdagi yig’ilishda kimlar qatna-shadilar? – ular, ya'ni maktab qurilishida ishtirok etganlar.

Ega ergash gapli qo’shma gaplarda ergash gap tarkibida, uning egasi sifatida kim, kimki, kimda-kim, har kim, har kimki, nima, nimaiki, nimaki, qaysi, qaysi kishi, shunisi, shu narsa kabi nisbiy so’zlar; bosh gap tarkibida, uning egasi sifatida u, o’sha, shu, o’zi, o’sha narsa, hamma, hammasi, barcha, barchasi kabi nisbiy so’zlar bir-biriga muvofiqlashib qo’llaniladi: Kimki mehnatdan qo’rqmasa, u tuproqdan oltin ajratadi ("S.") Ko’pchilikda nimaiki xayr-saxovat bo’lsa, barchasi sizlarniki (Asq.M.). Men nimaiki so’zlagan bo’lsam, hammasi sening foydangdir ("K.D."). Har kimki vafo qilsa, vafo topqusidur, Har kimki jafo qilsa, jafo topqusidur. (B.).
Ega ergash gap bosh gapga quyidagi vositalar (ergashtiruvchi bog’lovchilar) bilan tutashadi:
1. Fe'lning shart mayli shakli -sa elementi bilan: Kimki birovga choh qazisa, o’zi yiqiladi. (Maqol.) Kimda kim Tangriqul hojining yer-mulki musodara qilinsin desa, qo’l ko’tarsin. (A.Q.)