Jahon adabiyoti: mod е rnizm va postmod

Ulug‘bek HAMDAM:
Modernistik she’riyatning ilk 
kurtaklari XX asr boshlaridanoq nish bergan ekan, xo‘sh, 
nima uchun u yuz yillik mobaynida birdek taraqqiy etib 
bormadi degan savol tug‘ilishi tabiiy. Avvalambor, bunday 
she’riyatning, umuman, san’atning rivojlanishi uchun real 
ijtimoiy-psixologik sharoit yetilgan bo‘lishi shart. Mana, siz 
aytgandek, Fitrat-u Cho‘lponlar Moskva, Leningrad, Istan-
bul kabi peshqadam shaharlarda ancha muddat yashadi-
lar, buning natijasida tug‘ilgan o‘zaro ta’sirlanish izsiz ket-
magan, albatta. Aksincha, shoirlar ijodida eng yangi, hatto 
moderncha ohanglar pay do bo‘la boshlagan. Keyin-chi? 
Keyin nega u takomil etmadi?.. Chunki sobiq Sho‘ro davlati 
o‘zini tashqi dunyodan ajratib, ichkarida faqat siyosiy maf-
kura xizmatiga yo‘naltirilgan iqlimni vujudga keltirdiki, oqi-
batda adiblar ijod erkini, tafakkur hurligini boy berib qo‘y-
dilar. Dunyo ilmiy-texnikaviy, ijtimoiy-ma’naviy jihatdan 
ilgarib ketdi-yu, bu yerda, ya’ni bizda turg‘unlik kayfiyati 
hukm surdi. Modern izlanishlar turg‘unlikning emas, balki 
ozod tafakkurning mevasidir. Albatta, A. Muxtor, R. Parfi va 
70-yillar avlodi ijodida yangicha ohanglar, izlanishlar mav-
jud edi, biroq ular bugungidek keng va teran ma’no kasb 
etmagan. Bugun biz o‘sha paytda ilgarilab ketgan dun-
yoning yetib borgan pog‘onasi mahsullari bilan tanishish 
imkoniga egamiz va sekin-astalik bilan bo‘lsa-da tanishib 
boryapmiz. Bunday muloqot – ilmiy-texnikaviy, ijtimo-
iy-iqtisodiy, madaniy-ma’naviy, psixologik aloqa almashuv 
o‘lkamiz insoni dunyoqarashiga ta’sir qilmoqda, yangila-
moqda. Natijada san’at-u adabiyot odamlari orasida mo-
derncha kayfiyat tug‘ilib ulgurdi. Mana, nima uchun bu-
gun qo‘liga qalam tutib, adabiyot olamiga «atak-chechak» 
qilib kirib kelayotgan yosh havaskorlar ham «moderncha» 
mashqlar qoralamoqda. Aslida, bu ularning judayam ilga-
rilab ketgani emas, balki hamma zamonlarning ijodkorlari 
kabi bor-yo‘g‘i o‘z davrining, o‘z zamonasining farzandi 
ekani bilan bog‘liq normal kayfiyat mahsulidir. Shu bilan 
birga, alohida ta’kidlab aytish joizki, 80-yillarning o‘rtala-
rigacha, yanayam aniqrog‘i, jamiyatda ulkan o‘zgarishlar 
yuz bergungacha yozilgan modernistik she’rlar mualliflari 
kayfiyatlarida chindan ham umumiy kayfiyatdan ilgarilab 
ketish bor edi. Buni tan olish kerak. Kunimizda modernizm 
xususiyatlari umu miy kayfiyatga aylanib bormoqdaki, endi 
bu yo‘lda ijod qilish bilangina «faxrlanib» bo‘lmaydi, endi 
yangi yo‘nalishlarda yuksak san’at asarlari yaratishgina 
ijod korni «qutqarishi» mumkin.