Jahon adabiyotining so‘nmas yulduzlari nikolay Alekseyevich ostrovskiy bo‘ron bolalari

Birinchi modda.
Polyak xalqining irodasi bilan o‘lkadagi 
butun hokimiyat bugundan e’tiboran legionerlar shtabiga o‘tadi. 
Depo bosqonchisi qora qosh, o‘ktam Ostap Shchabel g‘a-
zab bilan qichqirib yubordi. 
— Ko‘rdinglarmi? Ukrainaga suqilib kelib, mana endi 

---

90 
polyak xalqi nomidan qo‘mondonlik qilayotir! 
— Qiziq, ulardan bir so‘rash kerak edi: bu narsalarni pol-
yak xalqidan qachon so‘rashgan ekan? — deya daroz Metelskiy 
o‘rnidan sachrab turib ketdi; ko‘zlarida g‘azab chaqnadi. 
Ikkinchi modda.
Shaharda qamal holati e’lon qilaman. 
Soat yettidan keyin ko‘chalarda yurish o‘lim tahlikasi ostida ta-
qiq etiladi. 
Uchinchi modda. 
Mening ruxsatimsiz har qanday majlis-
lar, yig‘ilishlar, o‘tirishlar o‘tkazish taqiq etiladi. Qo‘mon-
donlikka va yangi barpo etilgan hokimiyatga qarshi tashviqot 
yurgizuvchilarni tutilgan joyida otishga buyuraman. 
— O‘ho‘! 
— Bo‘rining og‘zi qonligi darrov ko‘rinib qoldi-yu! 
— “Polyak xalqining hokimiyati” chakki emas! 
— Holbuki o‘zlari polyak xalqidan o‘lguday qo‘rqishadi. 
To‘rtinchi modda.
Ogohlantirib o‘taman, kimda kim pol-
yak davlati fuqarolarining xususiy mulklarini yoki anjomlarini 
zo‘rlik yo‘li bilan bosib olguday bo‘lsa, uning bu ishi o‘g‘irlik 
deb hisoblanadi va o‘zi qaroqchi sifatida jazoga tortiladi. 
— Ha-ha! Ana shundan boshlasa, yaxshi bo‘lardi! 
— Ularning buyrug‘idan xalq hidi emas, dvoryanlarning 
xivchini anqib turibdi, — deb Chobot masxaraomuz kuldi. 
— Xalq isyon ko‘tarmasin deb, hozircha yer to‘g‘risida 
og‘iz ochishmabdi. Vaqt bor, qish-da... — dedi Vorobeyko. 
Shchabel u tomonga o‘girilib: 
— Xo‘sh, seningcha mulk nima bo‘lmasam? — dedi. 
— Davomini o‘qiyman: 

---

91 
Beshinchi modda.
Yangi tuzilayotgan qismlarga, polyak-
lardan ko‘ngillilar olishni e’lon qilaman. Har bir ko‘ngilli to‘la 
ta’min etiladi, harbiy kiyim-kechak va ellik marka oylik oladi. 
— Qani, u yog‘ida nimalar bor ekan tag‘in? — deb so‘radi 
Kovallo sabrsizlik bilan. 
— U yog‘idami? 
Qo‘mondonlik inqilobchilarni Polsha davlatining eng 
xavfli dushmani deb bilib, ularga qarshi omonsiz kurash olib 
boradi. Buyuraman: inqilobchilar partiyasiga mansubligi osh
-
kor etilganlar darhol harbiy dala sudiga berilsin va ishlari 
yigirma to‘rt soat ichida ko‘rilsin. 
— Bunisi bizga taalluqli ekan. 
— Ularning davrida yorug‘ dunyodan ajrab qolishing hech 
gap emas! 
Chabot beshov panjasini g‘azab bilan quyuq sochlari 
ichiga tiqdi-da: 
— Kim ekan u ildam? — deb so‘radi. 
Rayevskiy imzoga qaradi. 
— Polkovnik Mogelnitskiy. 
Uyga bir daqiqalik sukunat tushdi. Rayevskiy buyruqni 
stolga qo‘ydi. 
— Endi butun masala oydin bo‘lgandir, o‘rtoqlar? 
Chobot derazaga qarab turgan holda qovog‘ini solib 
pishillardi. 
Rayevskiy o‘tirganlarga birma-bir ko‘z tashlab chiqdi: 
ularning ko‘zlarida na qo‘rquv boridi va na sarosima. 
“Yaxshi odamlar to‘plangan”. 
Ishchilarning chehralari jiddiy. Qosh-qovoqlari biroz so-

---

92 
lingan. Shchabel yoshiga nomunosib bir salobatda, Vorobeyko 
qandaydir g‘amgin xayolotda. Shchabel bilan Vorobeyko Koval-
lo, Chobot va doktor Metelskiylar inqilobiy qo‘mita a’zolari 
ekanligini bilmasdi. Ularning nazarida, faqat Rayevskiygina in-
qilobiy qo‘mita vakili edi. 
Rayevskiy uy egasining oldiga keldi. 
— Shaharga odam yuborish kerak, nima gaplar borligini 
bilib kelishsin. Raymond qizing bilan borib kelsin. 
— Juda soz, hozir aytaman. 
— Endi nima qilishimiz kerakligi to‘g‘risida gaplashamiz, 
— dedi Rayevskiy. 
* * * 
Olesya Ptaxaning oldiga yugurib keldi va: 
— Yur shaharga, qaysar! U yerda nimalar bo‘layot-
ganligini ko‘rib, o‘ynab kelamiz! — dedi. 
Tepaga chiqib borayotganlarida Olesya qat’iy qilib: 
— Rayevskiy bilan yarashishing kerak, bo‘lmasa sen bilan 
hech qayoqqa bormayman! Esipast bo‘lmaganingda u bolaning 
bu yerda nima qilib yurganligini aytib berardim, — dedi-da, 
yugurganicha budka tomonga ketdi. 
— Yuring shaharga, Raymond. Otam, shaharda nimalar 
bo‘lyaptiykin, ko‘rib kelinglar, — dedi. Otangiz biznikida qoldi, 
kutib turadi. Bu yerga Vorobeyko keladi. — Andriy yetib kel-
guncha, Olesya yuragi dukullab, shu so‘zlarni ilova qildi: 
— Ptaxa sizga behuda gaplarni aytibdi-da, lekin o‘zi yo-
mon bola emas. Siz undan xafa bo‘lmang! Yuring, ketdik! 
Ptaxa go‘yo Raymond bilan o‘zi orasida hech narsa bo‘l-
maganday bemalol gaplashib bordi. Vokzalda bir necha o‘q 
uzildi. Parovoz hayajon bilan bo‘kirdi-yu, negadir tag‘in darrov 
tinib qoldi. Hamma yoq jimidi. 

---

93 
— Andriy, shaharga tushgan edingmi? Nima gap u yerda? 
— deb Olesya hayajon bilan so‘radi. 
— He-e, kim biladi deysan! Otliq askarlar bo‘linmasini 
ko‘rdim. Shahar idorasining oldida bir to‘da miltiqli panlar 
turibdi. Ularning ichidan faqat advokatning o‘g‘li Sladkevich-
nigina tanidim. Shapkalariga oq burgut qadab olishibdi... Aksari-
yati gimnazistlar. Masxara! 
Temir yo‘lda zog‘ uchmaydi. Depo darvozalari yopiq. 
Yo‘lning huvullagani odamni yeb qo‘yguday vahimali. Stansiya 
ustidan o‘tgan ko‘prikning chiqaverishiga bir necha odim qol-
ganda yuk omborining muyulishidan bir odam lip etib chiqib qol-
di. U avstriya politsiyachisi edi. Cho‘chib, o‘zini olib qochmoq-
chi bo‘ldi-yu, lekin bu uch kishining qiyofasi uni tinchlantirdi. U 
nafasi bo‘g‘ilgan va ko‘zlari jalanglagan holda, qo‘li bilan shi-
mol tomonni ko‘rsatib, buzuq polyak tilida ularga qichqirdi: 
— U yoqda qurolli odamlarni ko‘rdinglarmi? 
— Yo‘q, — dedi Raymond, — uchovining ichida polyak 
tilini biladigani faqat shu edi. 
Politsiyachi vodokachka tomonga qarab chopgan edi, 
Ptaxa birdan uni chalib yubordi, gavdali politsiyachi gursullab 
yerga yiqildi. Andriy ham shunday bir tezlik bilan uning ustiga 
minib oldi. Politsiyachi nechog‘lik urinmasin, yigitning qattiq 
changalidan qutula olmadi. 
— Raymond, ol to‘pponchasini! Tezroq bo‘l! 
Raymond politsiyachi ustiga engashdi va shoshilgan ham 
hayajonlangan bir ahvolda qinni ochib, to‘pponchani chiqarib 
oldi. Ptaxa sapchib politsiyachi ustidan turdi va qinidan xanjarini 
ham sug‘urib oldi, keyin shu xanjar bilan o‘zini himoya qilib 
turdi. 
Raymond tortib olgan mauzer to‘pponchasini nima qilishi-
ni bilmay qo‘lida aylantirib turardi. 
Bu hodisa shu qadar tez bo‘lib o‘tdiki, Olesya nima bo‘l-

---

94 
ganligini payqab ulgurolmay qoldi. Politsiyachi irg‘ib o‘rnidan 
turdi. Qo‘rqish va quturish natijasida uning ostki jag‘i dir-dir 
titrardi. Lekin Ptaxaning dadil turishi qarshilik ko‘rsatishga yo‘l 
qo‘ymadi. 
— Bo‘ldi endi, jo‘nab qol! Tuyog‘ingni shiqillat! — 
Andriy shunday dedi-yu, ma’nodor qilib xanjari bilan shimol 
yoqni ko‘rsatdi. — Tushunmayapsanmi? Aytmoqchi, sizlarcha 
qanaqa edi, ha, maxen drapis la’nati onangnikiga! 
Raymond to‘pponchani cho‘ntagiga solib qo‘ydi. Shundan 
keyin politsiyachi shosha-pisha keta boshladi, u dam-badam 
orqasiga qarab qo‘yar edi. Bir necha odim yurgandan so‘ng ka-
marini yechib, keraksiz to‘pponcha va xanjar qinlarini olib tash-
ladi. Andriy borib qinlarni oldi. Xanjarni qinga soldi-da, mam-
nunlik bilan kulimsirab qaytib keldi. 
— Bu falokatni qayerga qo‘ysam ekan-a? 
— Nima balo, jinni bo‘ldingmi? Hammamizni otib qo‘ysa, 
nima qilarding? — deb Olesya unga tahdid qildi. 
— He, “Ekilmagan terakka kelmagan laylak uya solibdi”, 
— deysan-da! To‘pponchani boshiga ursinmi u? Baribir, uning 
bayrami tugadi! Menga esa asqatib qoladi. 
— Xanjarni nima qilasan ko‘tarib yurib? Tashlab yubor, 
ketamiz! 
— Tashlab yubor emish-a! Bundan quling o‘rgilsin ikkita 
pichoq chiqadi. Men uni mana bu yerga, zinapoyaning tagiga 
berkitib qo‘yaman. Hech kim ko‘rmaydi. 
Olesya bilan Raymond ko‘prikka kelganlarida Andriy 
orqalaridan yetib oldi. 
— Menga qara, Andriy, tag‘in shunaqa qiladigan bo‘lsang, 
biz bilan yurma. Bizning muhim ishimiz bor, — dedi Raymond 
quruqqina qilib. 
— Hah, muncha osilaverdinglar menga? Hech kimning 
go‘rida to‘ng‘iz qo‘pgani yo‘q-ku! Ko‘p vaqtdan beri to‘ppon-

---

95 
chani orzu qilib yurardim. Qarab turaversam, g‘animat qo‘ldan 
ketadigan... Politsiyachini xo‘pam qo‘rqitdim-a! Shu tobda dey-
man, sirayam orqasiga qaramay tiraqaylab ketayotgandir! Xo‘p 
qiziq bo‘ldi-da! — Andriy shu qadar ta’sirli qah-qah urib kulib 
yubordiki, Raymond bilan Olesya ham kulimsirashdan o‘zlarini 
tutolmadilar. 
Andriyning kayfi ochilib ketdi. Ko‘prikda yurib borayot-
ganda oyoqlari o‘yinda, og‘zi kuyda edi: