Jahon ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi

chorrahasida joylashgan holatida unumli foydalanar edi. 0 ’zidan yiroqda 
joylashgan madaniyatlar yutuqlarini o'zlashtirib, keng joriy etgan, yassi 
tekisliklardagi vohalami sug’orish bo’yicha o’ziga xos tizimni yaratishga muvaffaq 
blgan, otliq askarlar qo’shinning yetakchi kuchiga aylantirildi. Xalqni jipslashtirish 
va intizomni qaror toptirishda dunyodagi dastlabki monteistik dinlardan biri -  
zardushtiylik dinining yaratilishi bldi. Eramizdan awalgi 539-yilda forslar 
xaldeylaming poytaxtini egalladi, G’arb va Sharq tomon jadal yurishlami boshladi. 
Sharqda ular Hind vodiysigacha yetib bordi, o’z saltanatiga butun 0 ’rta Osiyoni 
qshib oldi, G’arbda esa - Misr, Sharqiy 0’rta yer dengizi, butun kichik Osiyo, 
Yevopada Fransyani egallab, Gretsiya chegarasiga suqilib kirdi. Fors saltanati 
uch asr hukm surgan va eng yirik mintaqaviy tuzilma blgan.
Qulchilik saltanatlari insoniyat madaniyati va sivilizatsiyalarining barcha 
o’choqlari ayirmachilikka barham berdi. Saltanatlar hududining kengayib borishi 
va ularning madaniy metropoliyalari ta’sirining kuchayishi mintaqaviy 
sivilizatsiyalarning shakllanishiga salmoqli hissa qshdi.
Dinlarda ham jiddiy zgarishlar sodir bldi: saltanatlar rivojlangani sayin 
ular ham mohiyati, ham shakliga kra markazlashgan tusga ega bldi. Aanaviy 
xudolar orasidan bitta asosiysi ajratilib, qolganlari bysunuvchi mavqega ega 
bldi. Ruhoniyliktliq kasb-korga aylantirildi, ierarxiyalashtirildi hamda dunyoviy 
hokimiyatdan z ulushini qat’iy talab qila boshladi. Ayni paytda ta’kidlash lozimki, 
saltanat va dinlarning shakllanish jarayonlariga ta’siri ularning hududlar bilan 
chegaralangan. Ayni paytda ular bir-birini qoplab, makrohududlar chegaralarini 
shakllantira boshlagan. 0 ’sha paytda olib borilgan uzoq sivilizatsiyalar