metropoliyada “energiyani jamlash”; 2) bu “energiyaning" portlashi - istilolar, vayronagarchiliklar, saltanat ekspansiyasi; 3) madaniyatni yaratish, tarqatish, saltanatning barpo etish qudrati; 4) tanazzul va saltanatning qulashi. Energiyani to’plash davri qanchalik samarali blgan blsa, unga shunchalik kp miqdorda zining va zlashtirilgan innovatsiyalar singdirilgan, ikkinchi davrda bu energiya shunchalik kam sarflangan va uchinchi, mintaqani shaklantirish davriga shunchalik katta hajmda yetib borgan. Imperiya qanday yakun topgani ham kp narsani belgilab bergan - uning merosi yangi mintaqaviy markazdan tarqalgan kuch bilan vayron qilinganmi, yoki ular bu merosni assimilyatsiya qilganligiga bogliq. Tarix rivojlanishining har bir yangi bosqichida yangi mintaqaviy, sngra jahon ekspansiya markazlari ilgari surilish sodir bo’lgan. Ular, z navbatida, z qudrati va ta’sirchanligining avjiga chiqqach, muqarrar ravishda tanazzulga uchraydi. Sivilizatsiyaning yangi bosqichlari yangi davr innovatsiyalariga sobiq bosqich madaniyati, ishlab chiqarish kuchlari va ishlab chiqarish munosabatlari sarqitlari kam xalal beradigan joylarda qarortopadi. Aynan shu sababli mintaqaviy, shuningdek, jahon sivilizatsiya markazi aynan bir joyda takrorlanishi tarixda uchramagan. Eng qadimgi mintaqaviy sivilizatsiyalardan jahon madaniyatiga yunon va rim madaniyati eng salmoqli hissa qshgan. Ulaming tili, adabiyoti va hikmatli szlari, falsafasi va aniq fanlari, yunon demokratiyasi va rim huquqi, savdo- bank ishi va harbiy saati o’z vaqtidan va Yevropadan zib ketgan va hamon butun dunyoda ularni rganib, yutuqlaridan foydalanib kelinmoqda. Kezi kelganda qayd etish mumkinki, Rossiyadagi birinchi universitet- M.V.Lomonosov
