Jahon tarixi

Dehqonlar qo‘zg‘oloni va taypinlar davlati (1850 —
1864). 
Hukumatning taslimchilik siyosati oqibatida Xitoyning 
Yevropa davlatlari yarimmustamlakasiga aylanib borishi hamda 
feodal zulm ining kuchayishi xalq om m asining keskin 
noroziligiga sabab bo‘ldi. Oqibatda dehqonlar qo‘zg‘olon ko‘- 
tarishga majbur bo‘ldilar. Bu qo‘zg‘olon 1850-yilda mam- 
lakat janubida boshlandi. Sin sulolasi va feodallarga qarshi 
kurash mustamlakachilarga qarshi kurash bilan qo‘shilib ketdi.
Qo‘zg‘olonga dehqonning o ‘g‘li, maktab o ‘qituvchisi Xun 
Syusyuan boshchilik qildi. Qo‘zg‘olonchilar Yanszi viloyatida 
«Samoviy m o‘l-ko‘lchilik davlati» («Taypin tyango‘») barpo 
etdilar. Uning markazi Nankin shahri bo‘ldi. Xun Syusyuan 
fikricha, bunday davlatlarda dehqonlar jamoa bo‘lib yashash- 
lari, jam oada «hech bir narsada tengsizlik b o ‘lmasligi, 
hammaning to ‘q va kiyimi but boMishi uchun yerga ega bo‘l- 
gan ho Ida uni birgalikda ishlash, oziq-ovqat bodganida birga- 
likda tanovul qilish, kiyim-kechak bodganida ularni baravar 
taqsimlash, pul boMganida uni birgalikda sarflash lozim» edi. 
Aholi turmushi harbiy tartib asosida qurildi. Har bir oilaning 
qo‘shinga bitta askar yetkazib berishi belgilab qo‘yildi. Harbiy 
qism boshlig‘i ayni paytda qism joylashgan hududda datlat 
hokimiyatini amalga oshirardi. Barcha erkaklar bitta mehnat 
lageriga, ayollar va bolalar boshqa yerga joylashtirildi.
Taypinlar magMubiyati. 
Qo‘zg‘olon rahbarlarining orzu- 
umidlari puch xayol edi, xolos. Ularning yerni oilaga oila 
a ’zolari soniga qarab teng b o ‘lib berish haqidagi rejalari 
qo‘zg‘olonda ishtirok etayotgan mulkdor tabaqalarni qo‘z- 
g‘olondan uzoqlashtirdi. Bu hoi taypinlar rahbarlari orasida
1 2 1

---

nizo kelib chiqishiga sabab bo‘ldi. Yer ololmagan dehqonlar 
esa umidsizlikka tusha boshladilar. Bu esa davlat ma’mur- 
lariga taypinlarni tor-m or keltirishda yordam berdi. Hukumat 
kuch to ‘plab hujumga o‘tdi. Unga Buyuk Britaniya, Fransiya 
va Amerika Qo‘shma Shtatlari yordam ko‘rsatdilar. Buyuk 
davlatlar Xitoyda inqirozga yuz tutgan Sin sulolasi hukmronligi 
saqlanib qolishidan manfaatdor edilar.
1864-yilda hukumat qo‘shinlari qo‘zg‘olon rahbarlari joy- 
lashgan Nankin shahrini ishg‘ol qildilar. Xun Syusyuan o‘z 
joniga suiqasd qildi. Taypinlar qo‘zg‘oloni bostirilganidan 
keyin chetel mustamlakachilari Sin sulolasini qo‘llab-quv- 
vatlashni davom ettirdilar va uning yangi-yangi yon berish- 
lariga erishdilar.