Jahon tarixi

Qishloq xo‘jaligidagi o‘zgarishlar. 
Buyuk Britaniya qishloq 
xo‘jaligida ham tub o‘zgarishlar yuz berdi. Xususan, barcha 
yerlar yirik mulkdorlar qo‘lida to ‘plandi. Qishloq xo‘jaligida 
faqat yollanma mehnat qo‘llaniladigan bo‘ldi. Dehqonlar sinf 
sifatida butunlay barham topdi. Yer egalari (lendlordlar) 
yerlarini yirik tadbirkor (fermer)larga ijaraga berardi. Butun 
xo‘jalikni ular yuritishardi. Yerga ishlov berish uchun yollanma 
ishchilar yollashardi.
Sanoat. 
Sanoat — mamlakat xo‘jaligining mashina texnikasi 
asosida xomashyodan tayyor mahsulot ishlab chiqarish va 
yerosti boyliklarini qazib olish bilan shug‘ullanuvchi tarmog‘i,
48

---

shu tarmoqning asosini tashkil etuvchi korxona (zavod, fabrika, 
elektrostansiya, shaxta, kon)lar yig‘indisidir. Sanoat industriya 
deb ham ataladi.
Sanoat og‘ir va yengil sanoatga bo ‘linadi. Og‘ir sanoat 
deganda, sanoatning ishlab chiqarish qurollari va vositalarini 
ishlab chiqaradigan tarmog‘i tushuniladi. Bunga sanoatning 
mashinasozlik, metallurgiya, energetika, kimyo, neft kabi tar- 
moqlarini misol qilib keltirish mumkin.
Yengil sanoat esa sanoatning keng iste’mol buyumlari 
ishlab chiqaradigan tarmog‘idir. Masalan, oziq-ovqat, kiyim- 
kechak, gazlama mahsulotlari ishlab chiqarish bunga misol 
bo‘la oladi. Sanoat bugungi kunda shunday ko‘rinishga ega. 
U XVIII asrda qanday edi? Sanoat to ‘ntarishi qay tariqa ro‘y 
berdi va uning oqibatlari nimalarga olib keldi?
Sanoat to‘ntarishi uchun shart-sharoitning yetilishi. 
Sanoat 
to ‘ntarishi deganda, qo‘l mehnatiga asoslangan manufaktura 
ishlab chiqarishidan mashinalar keng qodlaniladigan fabrika- 
zavod ishlab chiqarishiga o ‘tish tushuniladi. XVIII asr 
o‘rtalarida Buyuk Britaniyada shunday to ‘ntarish yuz berishi 
uchun barcha shart-sharoitlar mavjud edi.
Birinchidan,
qishloq xo‘jaligi sohasida o ‘tkazilgan islohot 
ortiqcha ishchi kuchini vujudga keltirdi. 0 ‘z navbatida, ortiq- 
cha ishchi kuchi shaharlarga ketib sanoatda yollanib ishlashga 
tayyor edi.
Ikkinchidan
, tovar sotish bozori shakllandi. Qolaversa, mam- 
lakat aholisi va shaharlar soni tobora oshib bordi.
Uchinchidan
, mamlakatda yer oldi-sotdisi, mustamlaka- 
lardan kelayotgan boylik hisobiga katta sarmoya to ‘plab olgan 
burjuaziya fabrikalar qurish va ularda texnikani qo ‘llash 
imkoniga ega bo‘ldi. Shu tariqa mashinalar ixtiro qilish hayo- 
tiy zaruratga aylandi.
1761-yilda «San’at va sanoatni rivojlantirish jamiyati»ning 
yigiruv mashinasini ixtiro qilgan kishiga katta mukofot va’da 
qilganligi bejiz emas edi.