Jahon tarixi

Sanoat to‘ntarishining boshlanishi. 
Sanoat to ‘ntarishi XVIII 
asrning ikkinchi yarmidan dastlab to ‘qimachilik sohasida 
boshlandi. Bunga sex ishlab chiqarishining barham topganligi 
va sifatli matolarga talabning tobora ortib borishi sabab bo‘ldi. 
Bu talabni faqat mashinalar yordamidagina qondirish mumkin 
edi. 1733-yilda mexanik va to ‘quvchi 
Jon 
Keyning to ‘quv
4 - J a h o n t a r i x i
49

---

dastgohini ixtiro qilishi bu talab- 
ning b irin ch i akssadosi b o ‘ldi. 
Ungacha to ‘quvchi g‘altak iplari 
orasidan o ‘rm akni o ‘zi o ‘tkazib 
turishga m ajbur b o ‘lgan b o ‘lsa, 
endi bu ish oyoq qurilmasini bosib 
turish orqali bajariladigan b o ‘ldi. 
Ixtiro mehnat unumdorligini ikki 
m arta orttirishga im kon berdi. 
Jamiyatda endi yigirilgan ip tanqisligi ham yuzaga keldi. Bu 
muammoni 1765-yilda 
Jeyms Xargrivs 
hal etdi. U bir yo‘la 
15—18 yigirgich ishlaydigan mexanik urchuq ixtiro qildi. Bu 
ixtironi qizining nomi bilan «Jenni» deb atadi. Ixtiro arzon 
va ishlatilishi juda oson bodganligi uchun tezda shuhrat qo- 
zondi. 1767-yilda duradgor Xeys tomonidan charxpalak bilan 
h a ra k a tg a k e ltirila d ig a n yigiruv m ash in a si y a ra tild i. 
Yigiruvdagi yutuqlar mexanik to ‘quv dastgohi yaratilishiga 
turtki bo‘ldi. 
Edmund Kartrayt 
tez orada bunday dastgohni 
yaratishga muvaffaq bo‘ldi.
Bu dastgoh mehnat unumdorligining 40 marta oshishiga 
imkon berdi. Shu tariqa mashinali ishlab chiqarishning butun 
bir tizimi — fabrikalar paydo bo‘ldi.
1774- 
yilda 
Jon Uilkinson 
cho‘yan bo‘lagi markazidan o‘q 
chiqadigan teshik ochishga imkon beruvchi tokarlik dastgohi 
ixtiro qildi. Bu ixtiro zamonaviy to ‘p yasashga ham xizmat 
qildi.
1775- 
yilda 
Jeyms Uatt 
tomonidan bug‘ mashinasining 
yaratilishi fabrika ishlab chiqarishining yanada rivojlanishiga 
olib keldi.
1779-yilda dunyoda birinchi cho‘yan ko‘prik qurildi. Ko‘p- 
rikning qismlari bir-biriga birinchi marta boltlar bilan ulandi. 
Bunday ko‘priklar daryolar ustiga qurila boshlandi.
1784-yilda 
T. Modslining 
tokarlik dastgohini ixtiro qilishi 
nihoyatda katta ahamiyatga ega bo ‘ldi. Tez orada cho‘yan 
olishning va uni quyishning yangi usullari yaratildi. Bu ixtiro