Jamiyat fikrining abstraktlanish jarayoni

4. Modellashtirilayotgan ob'ektlarni sinflari. 
Modellashtirish masalasi moxiyati ob'ektni sifat va miqdori tomonlarini aks ettiruvchi model 
operatorini tuzish (yaratish) maqsadidan iboratdir. Bu masalani 7-rasmda keltirilayotgan sixema 
yordamida shakillantirish va echish mumkin. Tarixiy nuktaiy nazaridan mavjud echish usullari bir-
biridan mustaqil ravishda ishlab chiqilib turli masalalarni yechimini topish bilan bog’likdir. Bu 
usullarni vujudga keltirgan masalalar sinflari dinamik va statik ob'ektlar tushunchalari asosida 
amalaga oshirilishi mumkin. 
Modellashtirish prosidurasiga jalb etilgan eng dastlabki va oddiy ob'ektlar sifatida 
determinsktik (stoxastik bo’lmagan) ob'ektlar olingan, ya'ni ob'ekt kirish va chiqishlarni bog’lovchi 
regulyar funktsiyadir. Bunday xolat modellashtirish nazariyasida dastlabki yondoshishni kelib 
chiqishiga olib keladi. Bu yondoshish matimatik taxlilda taxminiy funktsiyalarni ko’p hadlar bilan 
almashtirish ko’rinishida ma'lum va o’zining boshlangich bosqichlarini P.L. Chebishev ishlaridan 
oladi. Bu yo’nalish funktsiyalarni biror-bir funktsiyalar tizmi bo’yicha taqsimlash (ko’pgina 
xollarda polinomlar tizmi bo’yicha) bilan bog’langan. Bu nazariyada ikkita yo’nalish mavjud: 
approksimaktsiyalash nazariyasi va axborot nazariyasi. 
Stoxastik ob'ektlarni identifikasiyalash uchun esa matematik statistika usullaridan 
foydalaniladi. Bu yo’nalishda ikkita nazariya bor. Baholash nazariyasi va tajribalarni rejalashtirish. 
Baholash nazariyasini asosiy masalasi bo’lib, tasodifiy ta'svirlar va xalaqitlar mavjud 
bo’lganda kuzatishlar bo’yicha ob'ektni noma'lum parametrlarini baholashdan iborat. 
Tajribalarni rejalashtirish nazariyasida stoxastik ob'ektlarni noma'lum parametrlarni aniqlash 
maqsadida aktiv va passiv tajribalarni o’tkazish jarayonlari ko’riladi. 
Dinamik ob'ektlarni modellashtirishga bo’lgan uchinchi yondoshish avtomatik boshqarish 
tizimlari nazariyasini usullari xisoblanadi. Bu nazariyada dinamik ob'ektlarni normal tabiy ishlatish 
rejimida (ya'ni xalaqitlar va tasodifiy ta'svirlar ostida) maxsus modellashtirish usullari ishlab 
chiqarilgan. Modellashtirishning asosiy boskichlari. 
Modellashtirish uchun modelni yaratish va uni tadbiq etish zarur. Modelni yaratishdan avval 
modellashtirish maqsadi aniqlanadi. Tadbiq etilgandan so’ng modellashtirish natijalari taxlil etiladi. 
Modelni yaratish bir necha bosqichlardan iboart. Bu ob'ektni va tashqi ta'sirlarni o’rgatishdan 
boshlanadi va matematik modelni tanlash yoki ishlab chiqish bilan yoki xisoblash sistemalari uchun 
dastur ishlab chiqish bilan tugaydi. 
Ba'zi bir matematik modellar xisoblash texnikasi vositalarisiz tadbiq etishlishi mumkin, 
ammo kelgusida tadbiq etilgan modellar albatta xisoblash texnikasi yordamida tadbiq etiladi. 
Shunday qilib xisoblash sistemalari yordamida o’tkazilgan modellashtirish jarayonini quyidagi 
kattalashtirilgan bosqichlaradan iborat: maqsadni shakitillantirish, ob'ektni o’rganish, tavsifli 
modellashtirish, matematik modellashtirish, masalani yechimini topish usulini tanlash yoki ishlab 
chiqish, EXM uchun dastur tayyorlash, EXMda dasturni o’tkazish, olingan modellashtirish 
natijalarini taxlil qilish va yechim qabul qilish.