Jismoniy shaxslar
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Davlat bojini to„lash va hisobga o„tkazish tartibi
Davlat boji, agar boshqacha qoida belgilanmagan bo‗lsa, davlat boji undiriladigan harakatlar amalga oshirilguniga qadar naqd pulli yoki naqd pulsiz shaklda to‗lanadi. To‗lovchining davlat bojini naqd pulsiz shaklda to‗laganligi fakti bankning to‗lov ijro etilganligi to‗g‗risidagi belgisi bo‗lgan to‗lov topshiriqnomasi bilan tasdiqlanadi. To‗lovchining davlat bojini naqd pul shaklida to‗laganligi fakti bank tomonidan to‗lovchiga beriladigan belgilangan shakldagi kvitansiya yoki O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va O‗zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‗mitasi belgilagan shaklda to‗lovni amalga oshirgan mansabdor shaxs yoxud davlat organi va tashkilotning kassasi tomonidan to‗lovchiga beriladigan kvitansiya bilan tasdiqlanadi. Davlat bojini to‗lashning o‗ziga xos xususiyatlari amalga oshirilayotgan yuridik ahamiyatga molik harakatlarning turiga, to‗lovchilarning toifalariga yoki boshqa holatlarga ko‗ra Soliq kodeksning 337, 338, 339 va 340-moddalarida belgilanadi. Davlat boji to‗lov hujjatlari asosida byudjet tasarrufiga o‗tkaziladi, davlat bojining xizmatlari uchun davlat boji undirilayotgan davlat organi tasarrufida qoldirilayotgan qismi bundan mustasno. Davlat bojining bir qismi davlat organi tasarrufida qoldirilgan taqdirda, davlat boji keyinchalik mablag‗lar byudjet va davlat organi o‗rtasida qonun hujjatlarida belgilangan normativlar bo‗yicha taqsimlangan holda yagona hisob varag‗iga to‗lanadi. Davlat bojining davlat organi tasarrufida qoldiriladigan miqdori qonun hujjatlarida belgilanadi. Mulkiy nizo bo‗yicha sudga da‘vo arizasi berilganda, shuningdek mol-mulkning oldi-sotdi, hadya, ayirboshlash shartnomasini notarial 272 tartibda tasdiqlashda, merosga bo‗lgan huquqni rasmiylashtirishda, agar da‘vo qiymati, shartnoma summasi yoki meros miqdori chet el valyutasida belgilansa, davlat boji qonun hujjatlarida belgilangan hollarda O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda chet el valyutasida undirilishi mumkin. Sudlarda davlat bojini undirishning o„ziga xos xususiyatlari Sudlarga beriladigan da‘vo arizalaridan, alohida tartibda yuritiladigan ishlar bo‗yicha arizalardan, ma‘muriy-huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan ishlar bo‗yicha sudlarga beriladigan shikoyatlardan, sudlarning hal qiluv qarorlari ustidan apellyatsiya, kassatsiya va nazorat tartibidagi shikoyatlardan, shuningdek sudlar tomonidan hujjatlarning nusxalarini berganlik uchun davlat boji quyidagi tartibda undiriladi: - shartnomalarni haqiqiy emas deb e‘tirof etish to‗g‗risidagi, shartnomalarni bekor qilish to‗g‗risidagi yoki ularning shartlariga o‗zgartish va qo‗shimchalar kiritish haqidagi da‘vo arizalariga shartnoma to‗laligicha yoki uning biron bir qismi nizolashilayot- ganligidan qat‘i nazar, shartnoma oldi nizolari bo‗yicha arizalar uchun belgilangan stavkalar bo‗yicha to‗lanadi; - qarshi da‘vo arizalaridan, shuningdek‚ uchinchi shaxslarning ishga mustaqil da‘vo talablari bilan kirishganligi to‗g‗risidagi arizalardan davlat boji umumiy asoslarda undiriladi; - Sud dastlabki da‘vogarni uning roziligi bilan boshqa shaxs bilan almashtirganda, bu shaxs davlat bojini umumiy asoslarda to‗lashi kerak. Ishdan dastlabki da‘vogar chiqib ketgan va u huquqiy voris bilan almashtirilgan hollarda, davlat boji, agar u dastlabki da‘vogar tomonidan to‗lanmagan bo‗lsa, huquqiy vorisdan undiriladi. Sudya bir yoki bir nechta birlashgan da‘vo talablarini alohida ish yuritish uchun ajratgan taqdirda, da‘vo taqdim etilganda to‗langan davlat boji qayta hisoblab chiqilmaydi va qaytarilmaydi. Alohida ish yurituvga ajratganlik yuzasidan davlat boji ikkinchi bor to‗lanmaydi. Ilgari ko‗rmasdan qoldirilgan takroran berilgan arizalar bo‗yicha davlat boji qaytadan umumiy asoslarda to‗lanadi. Agar ariza ko‗rmasdan qoldirilganligi munosabati bilan davlat boji qaytarilishi kerak bo‗lgan, lekin qaytarilmagan bo‗lsa, agar davlat boji byudjetga o‗tkazilgan kundan e‘tiboran fuqarolik qonun hujjatlariga muvofiq 273 da‘vo muddati tugamagan bo‗lsa, davlat boji to‗langanligi to‗g‗risidagi dastlabki hujjat takroran berilgan arizaga ilova qilinishi mumkin. Davlat boji hisoblab chiqariladigan da‘vo bahosi da‘vogar tomonidan, belgilangan hollarda esa, fuqarolik protsessual va xo‗jalik- protsessual qonun hujjatlariga muvofiq sud tomonidan aniqlanadi. Agar ishni muhokamaga tayyorlash paytida da‘vogar alimentlarni undirish to‗g‗risidagi ishni tugatish haqida ariza bergan bo‗lsa, bunday hollarda javobgardan davlat boji undirilmaydi. Da‘vogar tomonidan da‘vo talablari kamaytirilgan taqdirda, to‗langan davlat boji qayta hisoblab chiqilmaydi. Da‘vo summasi ko‗paytirilgan taqdirda, davlat bojining yetishmayotgan summasi da‘voning ko‗paytirilgan summasiga muvofiq undiriladi. Da‘vogar davlat bojini to‗lashdan ozod etilgan taqdirda da‘vo qanoatlantirilsa, davlat boji javobgardan (agar u davlat bojini to‗lashdan ozod etilmagan bo‗lsa) davlat daromadiga belgilangan da‘vo summasiga muvofiq undiriladi. Da‘vo birgalikda bir nechta da‘vogar tomonidan bir yoki bir nechta javobgarga nisbatan taqdim etilganda, davlat boji da‘voning umumiy summasidan kelib chiqqan holda hisoblab chiqariladi va da‘vogarlar tomonidan ular qo‗ygan talablar ulushiga mutanosib tarzda to‗lanadi. Da‘voning umumiy summasidan kelib chiqqan holda davlat boji quyidagi hollarda ham undiriladi: - da‘vo da‘vogar tomonidan bir nechta javobgarga nisbatan taqdim etilganda; - da‘vo arizalarini qabul qiladigan sudya bir tusdagi bir necha talabni bir ish yurituviga birlashtirganda. Davlat bojini to‗lashdan ozod etilgan bir yoki bir nechta da‘vogar tomonidan bir nechta javobgarga nisbatan taqdim etilgan da‘vo to‗liq yoki qisman qanoatlantirilganda davlat bojini undirish sudning hal qiluv qaroriga binoan har bir javobgardan belgilangan qarz summasidan kelib chiqqan holda alohida-alohida amalga oshiriladi. Agar bunday da‘vo bir nechta da‘vogarlar tomonidan bir javobgarga nisbatan taqdim etilgan bo‗lsa, davlat boji javobgardan umumiy belgilangan qarz summasidan kelib chiqqan holda byudjetga undiriladi. Sud boshqa shaxsni ikkinchi javobgar sifatida jalb qilgan va da‘vo summasining bir qismini bir javobgardan, qolgan qismini esa ikkinchisidan undirishga hukm qilgan taqdirda va, agar bunda da‘vogar 274 davlat bojini to‗lashdan ozod qilingan bo‗lsa, davlat boji da‘voning qanoatlantirilgan umumiy summasidan hisoblab chiqariladi hamda har bir javobgardan unga belgilangan da‘vo summasi miqdoriga mutanosib ravishda byudjetga undiriladi. Davlat bojini to‗lashdan ozod qilingan da‘vogar o‗z talablarini da‘vo berilganidan keyin ular javobgar tomonidan ixtiyoriy ravishda to‗liq yoki qisman qanoatlantirilganligi tufayli qo‗llab-quvvatlamagan hollarda davlat bojining summasi javobgardan sud ajrimi bo‗yicha byudjetga undirilishi lozim. Da‘vogar arizada da‘vo summasini ko‗rsatmagan hollarda sudya da‘vo arizasini qabul qilish asnosida, da‘voning taxminiy bahosidan kelib chiqqan holda to‗lanishi lozim bo‗lgan davlat bojining miqdorini dastlabki tarzda belgilaydi. Agar sud hal qiluv qarorini chiqarganda da‘voning umumiy summasi oshsa, davlat boji da‘voning oshgan summasidan kelib chiqqan holda hisoblab chiqariladi. Bunda vujudga kelgan farq da‘vogardan yoki da‘vo to‗liq qanoatlantirilgan taqdirda — javobgardan byudjet daromadiga undirilishi lozim. Sud qonun hujjatlarida belgilangan hollarda ish holatlariga bog‗liq ravishda da‘vogar arizada ko‗rsatgan talablar doirasidan chiqib ketganda, davlat boji shunday tartibda hisoblab chiqariladi. Bunday hollarda da‘vo qisman qanoatlantirilgan taqdirda, davlat boji javobgardan da‘voning qanoatlantirilgan qismiga mutanosib ravishda undiriladi, davlat bojining qolgan qismi esa da‘vogardan undirilishi lozim. Sud mol-mulkni meros qilib olish huquqi to‗g‗risida hal qiluv qarori qabul qilgan taqdirda, davlat boji mol-mulkning umumiy qiymatidan kelib chiqqan holda sud tomonidan hisoblab chiqariladi va har bir merosxo‗rdan uning ulushiga mutanosib ravishda undiriladi. Mol-mulkka bo‗lgan mulk huquqi to‗g‗risidagi, mol-mulkni talab qilib olish to‗g‗risidagi, mol-mulkdagi ulushga bo‗lgan huquqni e‘tirof etish to‗g‗risidagi, umumiy mol-mulkdan ulush ajratish to‗g‗risidagi va merosxo‗rlarning o‗zlariga tegishli mol-mulk ulushini talab qilib olish to‗g‗risidagi da‘vo arizalari uchun davlat boji ushbu mol-mulk yoki uning ulushi qiymatidan kelib chiqqan holda to‗lanishi lozim. Bir vaqtning o‗zida mulkiy va nomulkiy xususiyatga ega bo‗lgan da‘vo arizalari uchun mulkiy xususiyatdagi da‘vo arizalari uchun belgilangan stavkalar bo‗yicha va nomulkiy xususiyatdagi da‘vo arizalari uchun belgilangan stavkalarga ko‗ra har bir talab bo‗yicha alohida-alohida davlat boji to‗lanadi. 275 Qiymat jihatidan baholanmaydigan talablar (o‗zboshimchalik bilan egallangan joylarni bo‗shatish to‗g‗risidagi, natura shaklida maydon berish to‗g‗risidagi, topshirish balansini qabul qilishga majburlash bilan bog‗liq nizolar va boshqalar) nomulkiy xususiyatdagi da‘vo arizalari jumlasiga kiradi. Nikohni bekor qilish bilan bir vaqtda mol-mulkni bo‗lish to‗g‗risidagi da‘vo arizalaridan nikohni bekor qilganlik uchun va mol- mulkni bo‗lganlik uchun davlat boji undiriladi. Arizani (iltimosnomani) qabul qilishni rad etishga yoki ish yuritishni tugatishga asos bo‗lgan sharoitlar bartaraf etilganidan so‗ng takroran beriladigan arizalarga, davlat boji takroran to‗lanishining oldini olish uchun, davlat boji to‗langanligi to‗g‗risidagi dastlabki hujjat ilova qilinishi mumkin. Arizachi davlat bojini to‗lashdan ozod qilingan hollarda da‘vo qanoatlantirilgan taqdirda davlat boji, agar javobgar davlat bojini to‗lashdan ozod qilinmagan bo‗lsa, qanoatlantirilgan da‘vo talablari miqdoriga mutanosib ravishda javobgardan undiriladi. Muayyan sudda ko‗rilishi kerak bo‗lgan bir necha ishlar uchun bir to‗lov topshiriqnomasi bo‗yicha davlat boji o‗tkazilgan hollarda topshiriqnoma ishlarning biriga ilova qilinadi. Mazkur ish bo‗yicha to‗langan davlat bojining summasi to‗g‗risida qolgan ishlarga belgi qo‗yiladi va to‗lov topshiriqnomasi qo‗shib qo‗yilgan ish ko‗rsatiladi. Sud buyrug‗i bekor qilingan taqdirda, undiruvchi tomonidan to‗langan davlat boji qaytarilmaydi. Da‘vo undiruvchi tomonidan qarzdorga nisbatan da‘vo ishini yuritish tartibida qo‗zg‗atilgan taqdirda u to‗lanishi lozim bo‗lgan davlat boji hisobiga olinadi. Pul mablag‗lari mavjud bo‗lmagan, bu xizmat ko‗rsatuvchi bank tomonidan tasdiqlangan taqdirda, tadbirkorlik faoliyati bilan shug‗ullanuvchi yuridik va jismoniy shaxslarga umumiy yurisdiktsiya sudining, xo‗jalik sudining ajrimiga ko‗ra davlat bojini kechiktirib to‗lashga ruxsat berilishi mumkin. Bank tasdig‗ida umumiy yurisdiktsiya sudiga, xo‗jalik sudiga murojaat qilingan sanadan ko‗pi bilan uch kun oldingi sana qayd etilgan bo‗lishi lozim. Aksiyadorlar aksiyadorlik jamiyatining faoliyatidan kelib chiqadigan nizolar bo‗yicha o‗z huquqlari va qonuniy manfaatlari buzilganligi to‗g‗risidagi da‘vo bilan xo‗jalik sudiga murojaat qilgan taqdirda aksiyadorlarga davlat bojini to‗lash muddati kechiktirilib, bu boj keyinchalik aybdor tarafdan undirib olinadi. |