Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

Bardosh berish bilan, yon berish, bo‘shashtirish bilan kuch namoyon qilishni dinamik rejimdagi kuch deb 
atash qabul qilingan. Shunday qilib bunday sharoitlarda maksimal kuchni ko‘lami turlicha qayd qilingan kuch
namoyon qilishning asosiy xillari kuch qobiliyatining klassifikatsiyasi sifatida qabul qilingan.
Kuch qobiliyatlarining turlari muskul zo‘riqishi tartibi-ning kombinatsiyalashtira olish xarakteriga qarab
farqlanadi. Statik rejimda va sekinlashtirilgan xarakatlarda namoyon bo‘ladigan shaxsiy-kuch qobiliyatlari va tezlik-
kuchi xisobiga sodir bo‘ladigan kuch (dinamik kuch), tez bajariladigan xarakat-larda qo‘llaniladi. Boshqachasiga buni
shiddat (portlash) kuchi deb xam ataladi. Bunga qisqa vaqt ichida eng ko‘p darajada kuch namoyon qila olish
qobiliyati deb qaraladi. Portlash kuchi sak-rashlarda depsinish orqali sakrovchanlik tarzida namoyon bo‘ladi.
Muskulning o‘ta zo‘riqishini optimal yo‘nalishi. Muskul kuchi belgilangan faoliyatning yo‘nalishiga iloji
boricha yaqinlashtirilishi, moslashtirilishi lozim. Masalan, nayza uloqtirishda zo‘r berib tanaga tezlik berishimiz
mumkin, lekin bu tezlik nayzani uloqtirishdagi zarbga moslanmasa, sarf-langan kuch samarasiz bo‘ladi, nayza
mo‘ljallangan traektoriyada uchmasligi mumkin. Past start olishda tananing oishi 54 va 72 gradusli burchak xosil
qilgandan so‘ng startdan chiqishning samarasi turlicha bo‘ladi. Xisoblashlar ko‘rsatmoqdaki, ikkala oyoqdan 180 kg
kuch bilan depsinish 72 gradusdan start olganda, kuchning gorizontal yo‘nalishi samaradorligi 55,62 dan oshmas ekan.
Agar start 54 gradusda bajarilsa, depsinish kuchi Samara-dorli 105,80 kg bo‘lishi mumkin. Xarakat tezligini oshirish,
gavdaga tezlanish berish uchun unga anchagina kuch taosir etilishi lozim. U qanchalik kuchli bo‘lsa, tanani fazoda
tezlanishi shunchalik qisqa vaqt ichida tez vujudga keladi. Lekin tezlik birdaniga oshmaydi. Buning uchun kuch
anchagina vaqt ichida taosir etib turishi zarur. Maksimal tezlik olish uchun esa uzoqroq masofa lozim va katta kuch
bilan taosir etish foydalidir. Oyoqning to‘pga tegadigan ustki qismini qanchalik orqaga cho‘zib to‘p oraliidagi masofa
uzaytirilib oyoq kafti-ning to‘pga tegish tezligi oshirilsa, to‘pning zarbi kuchayadi. Yo‘lning chegaralanishi tezlikni
kuchayishini susaytiradi.
Kuchning taosir etish vaqti qanchalik oz bo‘lsa, xarakat tezligi shuncha yuqori bo‘ladi. Gavda qiya chiziq
bo‘ylab tezlik oladigan bo‘lsa shuncha ko‘p taosir kuchi kerak bo‘ladi.
To‘ri chiziq bo‘ylab xarakat tezligi uchun qiya chiziq bo‘ylab xarakat tezligiga nisbatan taosir kuchi oz talab
qilinadi.

---