Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

2. Yangi materialni o‘zlashtirish darslari mazmunan darsning xilini atalishiga mos tushib, faqat dasturning 
yangi mavzularinigia o‘zida mujassamlashtirgan bo‘ladi, o‘zidan oldingi turkum darslari nixoyasi bilan bolanadi va 
o‘zining quyidagi asosiy elementlaridan tarkib topadi: 1. O‘quvchilarni diqqatini yiish. 2. Organizmni 

---

tayyorlash(umumiy chigal yozish). 3. Qoidalar, xarakat texnikasi va taktikasini o‘zlashtirish. 4. Yuklamni ozaytirish. 
5. Darsni yakunlash va uyga vazifa. 
Qayd qilinganlardan tashqari boshqa elementlar xam mavjud lekin ular o‘zlashtirish darslarining tipik 
tuzilishiga aytarli darajada taosir ko‘rsatmaydi. 
Darsning ushbu xilini asosiy xususiyati faqat yangi materialni o‘qitilishida bo‘lib, o‘qituvchi va o‘quvchilar 
uchun belgilangan talablarni qo‘yadi. Bu talablar darsni amaliy axamiyati, uning xayotiy-zaruriy xarakat malakalari 
bilan boy-ligi va ular bilan boliqligi, o‘quvchilar uchun qiziqarliligi, ularni faolligini oshira olishligi tarzida namoyon 
bo‘ladi. 
3. Aralash darslar – pedagogik vazifasiga ko‘ra dars xillarining boshqa turlaridan farqli o‘laroq jismoniy 
tarbiya o‘qituvchilari tomonidan amalda ko‘proq foydalaniladi. O‘z mazmuniga ko‘ra bu darslar taolim jarayonining 
tanishtirish, o‘zlashtirish, mustaxkamlash va takomillashtirish etaplarining mazmunini o‘z ichiga oladi va xar bir dars 
(yoki mashulot)da xam yangi o‘zlashtirilmagan, yoki oldin o‘zlashtirilgan, mustaxkam-langan, takomillashtirilgan 
materialni o‘qitadi. Bunday darslarda yangi material bilan va o‘rganilganlarni bajarish, takomillashtirish vazifalari 
birga amalga oshiriladi. Dars-ning asosiy qismida mashqlarning bir turiga xos yangi materialni berish va unga o‘qitish 
uchun nisbatan ko‘proq vaqt ajratilishi lozim. 
Aralash darslar o‘zining quyidagi tarkibiy elementla-ridan tashkil topadi: 1. O‘quvchilarning diqqatini 
uyushtirish. 2. Organizmni tayyorlash (umumiy va maxsu chigal yozish). 3. Yangi materialni o‘zlashtirish. 4. 
O‘rganilgan xarakat faoliyatini takrorlash (mustaxkamlash) va takomillashtirish. 5. Yuklamani pasaytirish. 6. Darsni 
yakunlash va uyga vazifa.
Boshlanich sinflarda darsning elementlarini o‘zaro munosabati o‘rta yoshdagilar, ayniqsa katta maktab 
yoshidagi-lardagiga nisbatan bir maromda. Chunki «diqqatni yiish», «yuklamani pasaytirish», «darsni yakuni va uyga 
vazifa berish» kichik maktab yoshidagilarda ko‘proq vaqtni oladi. Qolaversa bu yoshdagilar safda va boshqa jixozlar 
bilan mashqlarni bajarish uchun ko‘p vaqt sarflaydilar. Shunga ko‘ra darsning bu xilini asosiy qismida ayrim xollarda 
7-10 daqiqa atrofida vaqt sarflanishi mumkin. Beshinchi sinflarga borib dars element-larining munosabati nisbatan 
tenglashadi, 7- va ayniqsa 9-sinflarda dars elementlari uchun ajratilgan vaqtning muno-sabati keskin farqlanadi. Ayrim 
elementlarga juda qisqa vaqt ketsa ayrimlariga esa aytarli ko‘p vaqt sarflanadi. Darsning xiliga qarab bir-biri bilan 
o‘zaro bolangan turli xildagi dars elementlaridan foydalanish mumkin. 
4. Mutaxkamlash va takomillashtirish darslari – kirish, yangi materialni o‘zlashtirish darslaridan so‘ng asosan 
xarakat texnikasining asosi o‘zlashtirib bo‘lingandan so‘ng, o‘rganilgan mashqlarni mukammal bajarish maqsadida 
tashkillanadi. Takomillashtirish darslari o‘z ichiga pedagogik vazifasiga ko‘ra mustaxkamlash va o‘zlashtirilganni 
takomillashtirish dars xillarining mazmunini mujassamlashtiradi. Takomillashti-rish darslarida asosiy eotibor 
mashqlarni bajarish orqali xosil bo‘lgan xarakat malakalarini ko‘nikmaga aylantirish, mashqni bajarish taomilini 
topish, individ uchun xarakat texnikasini moslashtirishni, jismoniy sifatlarni rivojlan-tirishni o‘z oldiga maqsad qilib 
qo‘yadi. Darslarning pedagogik vazifasiga ko‘ra qayd qilingan xili trenirovka mashulotlari tarzida uyushtiriladi. 
Darsning bu xili o‘zida quyidagi tipik elementlarni mujassamlashtirishi mumkin: 1. O‘quvchilar diq-qatini tashkillash. 
2. Organizmni tayyorlash (maxsus chigal yozish). 3. Xarakat texnikasi va taktikasini mustaxkamlash va 
takomillashtirish. 4. Yuklamani pasaytirish. 5. Darsni yakun-lash va uyga vazifa berish.