Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

15.5. Trenirovka jarayonining uzluksizligi,
nagruzka va dam olishni navbatlashuvi 
 
Trenirovka jarayonining uzluksizligi quyidagi asosiy momentlar bilan xarakterlanadi:
1) Tanlangan sport turi bo‘yicha mashulot-jarayoni takomillashtirishni moxiyatini saqlaganicha bir va qator 
yillar davomida o‘tkaziladi; 
2) navbatdagi xar bir mashq oldingi o‘tgan mashqning iziga (soyasiga) joylashtirilib, mustaxkamlanadi va 
chuqurlashti-riladi. 
3)mashulotlar orasidagi dam olish intervali tiklanish va ish qobiliyatining o‘sishi umumiy tendensiyaga to‘ri 
kela-digan darajada bo‘lishi kerak. 
Birinchi qoidaning muximligi xech qanday shubxa qoldirmaydi. 
Ikkinchi va uchinchi masalalar baxsli xisoblanadi. Navbatdagi mashulotning oldingi mashulot iziga joylash-
tirish samarasi to‘risida gap borganda, «iz» maonosida organizmda sodir bo‘ladigan ijobiy o‘zgarish (fiziologik, 
bioximik, morfologik chiziq)lar tushuniladi, ular ish qobili-yatining o‘sishi, sifatlarning, bilim va malakalarning 
yaxshilanishida ifodalanadi. 
Xaftada o‘tkaziladigan barcha mashulotlarning (xaftalik soni 15-18 taga yetadi) organizmga taosiri bir xil 
bo‘lmaydi. Bir xil nagruzkalar to‘liq tiklanishdan keyin boshqalari o‘ta tiklanish yoki tiklanmaslik davrida beriladi. bu 
narsaga xar xil funksional sistemalar va organlar turli vaqtdan keyin – geteroxronik tiklanganligi uchun erishiladi. 
Masalan, yurak qon tomir tizimlari – YuQCh – qon bosimi, yurak qisqa-rishining mexanik kuchi, nafas olish 

---

tizimlarining funk-siyasi nisbatan tez tiklanadi, biroq qon xosil qilish, chiqarish tizimlarining tiklanishi uchun uzoqroq 
vaqt talab qilinadi. Shuning uchun tiklanish vositalari qanchalik to‘ri tanlansa, mashulot nagruzkasi shunchalik 
muvaffaqiyatli bo‘ladi. 
Dam olish uchun passiv dam olish emas, balki tiklanishning barcha shakl va vositalari mashulot jarayonida 
xar 30-40 minut ishdan keyin, shuningdek, mashulotlar o‘rtasida xam (cho‘zish, bo‘shatish mashqlari, autogen chiqish, 
tashqi baland xarorat sharoitida autogen mashq qilish-gipotermik pauzalar va xokazo) shuningdek, to‘q tutuvchi taom 
(shokolad, suzma, sharbatlar, olmalar, ko‘k choy, morfonchilar uchun piyovalar va xokazo)lar beriladi. Biroq, 
mashulotning xar xil davr va bosqichlarida xolatlarini davom etish turlicha, chunki ayrim bosqichlarda ish xajmini, 
boshqalarida esa shiddatini oshirish zarurligini xisobga olgan xolda belgilanadi.