Jizzax davlat pedagogika instituti

Sakrash-bu  bir  sifatning  boshqa  sifatga  aylanish  vaqti,  shakli,  usuli, 

miqdor  o‘zgarishlarining  uzluksizligi,  bosqichma-bosqichligidagi  uzilishdir. 

Masalan,  sakrash-bu  Erda  hayotning  paydo  bo‘lishi,  hayvonlar  dunyosidan 

---

37 

 

insonning  ajralib  chiqishi,  bir  ijtimoiy  tuzum  o‘rniga  boshqa  ijtimoiy  tuzum 

kelishi,  buyuk  ilmiy  va  texnikaviy  kashfiyotlardir.  Har  qanday  sakrash 

rivojlanishda o‘tish davrini tavsiflaydi. O‘z tabiatiga ko‘ra u doim ziddiyatlidir, 

chunki yangining tug‘ilishidan ham, eskining qarshiligidan ham dalolat beradi.  

Sakrashlarning  shakllari  rang-barang  bo‘lib,  rivojlanayotgan  hodisaning 

tabiati, shuningdek unda sifat o‘zgarishlari yuz berayotgan konkret sharoit bilan 

belgilanadi. Sakrashlar:  

1) o‘zgarishning davomliligiga ko‘ra (jadal, sust); 

2) o‘zgarish shakliga ko‘ra (bir karra, ko‘p karra); 

3) o‘zgarishning chuqurlik darajasiga ko‘ra (qisman, to‘liq); 

4)  o‘zgarishning  yo‘nalishiga  ko‘ra  (progressiv,  regressiv,  yo‘nalishsiz) 

farq qiladi.  

Sakrashlarni tahlil qilish chog‘ida «evolyusiya», «inqilob», «islohot» kabi 

atamalar ayniqsa muhim ahamiyat kasb etadi. «Evolyusiya» tushunchasi keng va 

tor ma’nolarda qo‘llaniladi. Keng ma’nodagi «evolyusiya» asta-sekin rivojlanish 

jarayoni bo‘lib, u miqdor o‘zgarishlarinigina emas, balki sifat o‘zgarishlari, shu 

jumladan inqiloblarni ham o‘z ichiga oladi. Tor ma’noda «evolyusiya» deganda 

inqilobdan,  uning  tayyorlanishidan  oldingi  davr  tushuniladi.  «Inqilob» 

tushunchasi  ijtimoiy  hodisalarni  tavsiflash  uchun  ishlatiladi  va  jamiyatni  asta-

sekin  emas  ,  balki  tubdan  o‘zgarish  yasaydigan  sakrashdir.  Islohot  jamiyat 

hayotining biron-bir muhim tomonini o‘zgartirish bo‘lib, bunda uning iqtisodiy 

va davlat tartibi asoslari saqlanib qoladi.