Jo‘rayev 0 ‘zbekiston tarixi (Milliy istiqlol davri) uchinchi kitob «sharq» nashriy ot-matb aa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati toshkent 2011

«Ochig‘ini aytganda bizning matbuotimiz, televideniye va radio
hozircha zamonaviy ish usullari va shakllarini egallab olganicha
yo‘q, xalqaro mezonlarga muvofiq emas. Matbuot sahifalarida
va televideniyeda chuqur tahliliy materiallar, jiddiy siyosiy, iq-
9 - 0 ‘zb ek isto n tarix i, 3.
2 5 7

---

tisodiy va xalqaro sharhlar yo‘q, bahs-munozara ko‘rinmaydi.
Ayrim ommaviy davlat nashrlarining aniq fuqarolik pozitsiyasi
va qiyofasi ko‘zga tashlanmaydi. Ular asosan rasmiy xabarlarni
e’lon qilish bilan cheklanmoqda», 
- deb mamlakat rahbari katta 
e ’tiroz bildirdi.
Shuning uchun ham 1997-yili Oliy Majlisning VI sessiyasida 
ommaviy axborot vositalari huquqiy asoslarini mustahkamlash ma- 
salasi o‘rtaga qo‘yildi. Oliy Majlis o ‘zining VII sessiyasida «Axbo­
rot olish kafolatlari va huquqlari», «Jumalistlik faoliyatini himoya 
qilish» singan qonun loyihalari muhokama qilinib, birinchi o ‘qishda 
qabul qilindi. «Xalq so‘zi» gazetasining 1997-yil 13 va 14-fevral 
sonlarida qonun loyihalari umumxalq muhokamasiga havola qi­
lindi. U keng jamoatchilikning yangi taklif va mulohazalari bilan 
to‘ldirilib, 1997-yil 25-aprelda Oliy Majlis VIII sessiyasida qabul 
qilindi.
Ushbu qonunlaming dunyoga kelishi va to‘la quvvat bilan amal 
qilishi bevosita hozirgi o ‘zbek milliy davlatchiligi ma’naviy qiyo- 
fasini belgilaydi. Bunday qonunlar yaratilishining, deputatlar va 
umumxalq muhokamasiga havola qilinishining o ‘zi 0 ‘zbekistonning 
umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligi, inson huquqlari erkinligi, 
ozodligi, uning sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish kabi xalqaro 
huquq normalariga izchil amal qilayotganligidan dalolat beradi.
Mazkur Qonunlaming o ‘ziga xos jihatlari ham borki, bu bevo­
sita turmush tarzimiz va aholi ma’naviy-ruhiy ehtiyojlaridan kelib 
chiqqan hodisadir. Jumladan:
- Qonunda aholi hamda jamiyatning xolisona, haqqoniy va 
xilma-xil axborotlarga bo‘lgan ehtiyojini qondirish kabi hayotiy ta- 
lablar o ‘z aksini topgan.
- «Axborot olish erkinliklari va kafolatlari» Qonunning 
2-moddasida har bir fuqaroga axborot olish kafolatlanishi va davlat 
tomonidan himoya qilinishining alohida ta’kidlanganligi ham mu- 
him ahamiyatga ega.
- Bunday Qonunlar MDH davlatlarida hali qabul qilinmaganli- 
gi, boshqa mamlakatlarda, xususan, demokratiya nisbatan rivojlan- 
gan mamlakatlarda esa kamdan-kam uchraydigan hodisa ekanligi 
bilan ham diqqatga sazovor.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, demokratik jarayonlar ancha 
chuqurlashgan, demokratik matbuotga ega bo‘lgan rivojlangan 
mamlakatlarda so‘z va fikr erkinligi asta-sekin o ‘z oqimi bilan ki- 
rib kelgan. Jamiyatni tubdan isloh qilish, asrlar mobaynida shakl- 
lanib qolgan tushunchalami sindirish, hurfikrlilikni turmush tarzi-
258

---

ga aylantirish maqsadida ana shunday qonunlaming qabul qilinishi 
0 ‘zbekiston uchun katta siyosiy, madaniy, qolaversa, huquqiy voqe- 
likdir. Ayni paytda u matbuot jahon andozalariga moslashtirish, fu- 
qarolami erkin fikrlashga o ‘rgatish va shu asosda jamiyatni sog‘lom 
fikrlar asosida butunlay qaytadan qurish davlat siyosati daraj asiga 
ko‘tarilganligini ko‘rsatadi.
Qolaversa, xuddi ana shunday qonunlarga Mustaqil Davlatlar 
Hamdo‘stligi mamlakatlarida ham ehtiyoj katta. Biroq, ulaming 
ayrimlari boshboshdoqlikka aylanib ketgan, jilovsiz va yuzaki de- 
mokratiya ishqibozlari bo‘lsa, ayrimlari hali o‘zlarini yig‘ib olib, xo- 
tirjam fikrlash imkoniyatiga ega emaslar. Boshqacha qilib aytganda 
hali bungacha yetib kelganlari yo‘q.
M a’naviyatga e’tibor, so‘z va fikr erkinligiga ma’naviy me- 
zon sifatida yondashish, hurfikrlilikka yuksak axloq, komillik va 
ma’rifatlilik ko‘zgusi sifatida qarash uchun eng aw alo jamiyatda 
barqarorlik mavjud bo‘lishi kerak. Fuqarolaming maqsad va intilish- 
lari yagona yo‘lga safarbar etilishi, ular o‘z ertasini va olis istiqbo- 
lini aniq ko‘ra bilishi, uni boshqarayotgan hukumatga qat’iy ishona 
olishi darkor. Bunday vaziyat esa, aytish mumkinki, sobiq Ittifoq tar- 
kibidan ajralib chiqqan barcha Mustaqil mamlakatlar orasida faqat 
0 ‘zbekistonda mavjud.
Bunday Qonunlaming qabul qilinishi konkret sharoitdan, mav­
jud ijtimoiy-siyosfy jarayonlar oqimi natijasida kelib chiqqan hodi- 
sa bo‘lib, 0 ‘zbekistonda turli fikrlar va qarashlar rivojlanishining 
o‘zbekona «modeli» shakllanayotganining belgisi, demokratik qad- 
riyatlaming 0 ‘zbekiston uchun xos bo‘lgan ko‘rinishlaming yuzaga 
kelishidir.
1996-yil 2-avgustda Oliy Majlis «Mualliflik huquqi va turdosh 
huquqlar to ‘g ‘risida», «Noshirlik faoliyati to‘g ‘risida» qonunlar qa­
bul qildi. Bular mamlakatimizda ixtirochilik va badiiy ijod muallifla- 
ri huquqini himoya qilishga, noshirchilik faoliyatini rivojlantirishga 
xizmat qiladi.
Demokratiyaning, konstitutsiyaviy taraqqiyotni ta’minlashning, 
inson huquqlari va erkinliklari, qadr-qimmatini himoya qilish- 
ning g ‘oyat muhim masalasi sifatida televideniye va radioeshitti- 
rish tizimini milliy g‘oyalar asosida qayta shakllantirish, uning 
respublikada iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy islohotlaming amal- 
ga oshirishdagi ta’sirini kuchaytirish maqsadida 1996-yil 7-mayda 
« 0 ‘zbekistonning ijtimoiy taraqqiyotida televideniye va radioning 
rolini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» Farmon qabul qilindi. 
Unda 0 ‘zbekiston Davlat televideniye va radioeshittirish Qo‘mitasi
2 5 9

---

0 ‘zteleradiokompaniyaga aylantirildi. Uning vazifasi qilib quyidagi- 
lar belgilandi: