Йусиф Вязир Чямянзяминли (Мягаляляр вя фелйатонлар)

İQTİSADİ XƏBƏRLƏR

MEŞƏLƏRİMİZİN İSLAHI YOLUNDA

Xalq təsərrüfatının ümdə amillərindən biri də meşədir. Odun, kömür ondan əmələ gəlir, binalara, fabrika və za­vod­lara inşaat materialı sifətiylə lazım olur. Meşə ölkənin abu ha­va­sına da təsir eləyir. Meşə qırılan yerdə suların da qu­rul­ma­sını təcrübə göstərmiş. Deməli, suyu mühafizə etmək üçün meşə də mühafizə edilməlidir.

Bu söylənən fikirləri təbiidir ki, insan birdən-birə dərk et­mə­miş, zatən qədim zamanlar etməyə də lüzum görünmürdü. Çünki insan az, meşə çox idi. Hər kəs istədiyi qədər meşəni qıra bilərdi. Meşə məsələsini yoluna qoyan heç bir qanun yox idi. Get-gedə insanlar artdı, meşəyə olan ehtiyac da böyüdü. Mə­sələ mühüm hesab olunaraq, qanun himayəsinə götürüldü.

Meşənin himayə və islahı təbiidir ki, birinci olaraq yalnız mə­dəni mərkəzlərdə düşünüldü və ilk əvvəl xalq təsərrüfatının faidəsi deyil, zadəgan zümrəsinin keyf-məişəsi nəzərdə tutul­du. Ağa[lar] ov üçün meşələrin himayəsinə girişdilər. Odun qır­maq və meşəyə mal-qara buraxmaq yasaq olundu, çünki bu hərəkətlər ov heyvanlarını qor­xudub qaçıra bilərdi və za­də­gan keyfindən məhrum olardı. Odur ki, alman hökmdarı Böyük Şarl meşələrinə meşəbəyi (forestarii) və keşikçilər (des nemoris Custo) təyin etdiyini tarixdə görürük.

Almaniyada meşə himayə və islahı 13-cü əsrdən də əvvəl başlanmış, 1158-ci tarixdə alman padşahı Fridrix qoyunların me­şəyə buraxılmasını qadağan etmiş[di].

Meşəyə dair binagüzarlıqlar Fransayı da neçə əsr əvvəl məş­ğul etmiş[dir]. Bir tərəfdən, sənayenin inkişafı, o bir tərəf­dən, böyük mülkə­darlıq vücuda gəlməsi meşələrin vəziyyətini dəyişməyə başlamış[dır]. Zadəganlara və ruhanilərə padşah­lar tərəfindən bağışlanan yer, kənd və meşələr istismar olun­duqca meydana bir çox məsələlər çıxmış və onların həlli üçün qanunlar yapılmış, qanun meşə mül­kiyyətini qüvvətləndirmiş və sahibinin “hüququnu” təmin etmiş[dir]. 13-cü əsrdə Fran­sa­da meşə və su müdiriyyəti təsis olunub (les maitres des eauxet forets). Bu qanun mövcubunca meşə satın alınıb qırılır və orada mal-qara otlatmaq qadağan olunur[du].

Təşkilat etibarilə Qərbdən geri qalan qədim Rusiya meşə islahı sahəsində də bir az gec başlamış[dır]. Bu da təbiidir. Çünki Ru­siyanın meşəsi çox və adamı az idi və meşə qiymət eti­barilə mühüm bir məsələ təşkil etmirdi. Təqribən on beşinci əsrə qədər meşələr hər kəsin istifadəsi üçün hazır idi. Sonra təbii xüsusi mülkiyyət artdı, burada da zadəgan və ruhanilərin istismar hüququnu təmin etmək üçün qanunlar meydana çıxdı. 1485-ci ildə Üçüncü İvan Trotsko-Sarkıyev monastrının meşə­lə­rinə dair bir “mühafizənamə” (Oxrannaə qramota) vücuda gə­tirib, buna istinad meşələrdə odun qırmaq məhdud bir dairəyə salınmış[dı].¹

Deməli, əvvəllər xüsusi mülkiyyətdən doğan meşə hima­yə­si yavaş-yavaş dövləti şəklə girməyə başlayır və Şuralar ida­rəsində tamamilə xalq təsərrüfatı sahəsinə keçir. Bu gün Şura idarəsində xüsusi mülkiyyət ləğv olunduqdan sonra meşə də zadəgan, kilsə və başqa əllərdən çıxıb, ümum zəhmətkeşlərin malı oldu.

Əl’an meşələrin himayəsi daha da mühüm bir sahəyə ke­çir. Meşələrin mühafizəsi yalnız hökumətin deyil, ittihaddakı hər bir fərdin vəzifəsidir. Meşə xalqındır, xalq da onu gözlə­mə­li, qanunun xaricində ondan istifadə etməməlidir.

Vətəndaş müharibəsi zamanı əksinqilabçıların əlində qalan meşələrin himayəsiz qaldığını nəzərə alaraq, xalq təsərrüfa­tı­nın bu sahədə böyük zərbəyə uğradığı meydana çıxar. Azər­bay­can meşə­lərinə dair toplanmış rəqəmlər qarışıqlıq zaman­lar meşəyə vurulan zərərləri böyük miqdarda göstərir.

Xalqın qanunsuz hərəkətlərinə xitam vermək üçün meşə hi­mayəsini artırmalıdır. Əl’an Azərbaycanda mövcud olan me­şə­­bəyilərin və keşikçilərin miqdarı kifayət eləmir. Olanların da maaşı o qədər azdır ki, vəzifələrini lazımınca ifa etməyə müm­künat tapa bilmirlər. Meşə əməkdaşlarının məskən məsələsi də ağır bir haldadır. Meşələr abadanlıqdan uzaq olduğu üçün meşə xidmətçilərinə xüsusi evlər tikdirməyi lazım gələcək. Ru­siyada meşə təsərrüfatı gəlirinin 10 faizi meşə işçilərinin fay­da­sına sərf olunur. Bizdə də bu qanun qəbul olunsa, şübhəsiz ki, gözəl nəticələr verər. Sonra meşələri yerli kəndlilərin təca­vü­zündən xilas etmək üçün kəndliləri ucuz odun və bina lə­va­zimatı ilə təmin etməlidir.

Meşə qırılarkən yeri təmizlənməlidir və oraya mal-qara bu­ra­­xılmamalıdır…

Xülasə, hər bir vətəndaş meşəyə qarşı bütün hərəkətlərini qanun dai­rəsində etməli və hökumət binagüzarlıqlarına diqqətlə tabe olmalıdır.
Zərəsb